Kamica nerkowa – przyczyny, objawy, leczenie

Kamica nerkowa to cztery schorzenia układu moczowego o podobnych objawach, ale innych przyczynach. U podłoża kamicy cystynowej leży wada wrodzona, trzy pozostałe - kamica fosforanowa, kamica szczawianowa i kamica moczanowa - wynikają z błędów dietetycznych. Dowiedz się, jakie objawy daje kamica nerkowa. Jak leczyć kamicę nerkową i jak zapobiegać powstawaniu kamieni nerkowych?

Spis treści

1. Atak kolki nerkowej
2. Przyczyny powstawania kamieni nerkowych
3. Objawy kamicy nerkowej
4. Rodzaje kamicy nerkowej
5. Leczenie kamicy nerkowej

Kamica nerkowa inaczej kamica moczowa (łac. nephrolithiasis, urolithiasis) pojawia się, gdy nerkach i/lub innych częściach dróg moczowych, wytrącają się związki chemiczne, tworząc złogi (kamienie). Zwykle pierwszym objawem, że dzieje się coś złego jest atak kolki nerkowej.

Mężczyźni ciepią na kamicę cztery razy częściej niż kobiety. Zwykle są to panowie w wieku 30-50 lat. Panie są zagrożone kamicą w czasie ciąży, bo wtedy częściej dochodzi do zastoju moczu oraz bakteryjnych infekcji dróg moczowych. Bakterie alkalizują mocz, a w środowisku zasadowym szybciej wytrącają się sole wapnia, co sprzyja tworzeniu się kamieni.

Atak kolki nerkowej

Silny ból oraz towarzyszące mu nudności, wymioty i krwiomocz to atak kolki nerkowej, który zwiastuje ostrą kamicę. Gdy kamień utknie w przewodzie moczowym, mocz nie może przejść do pęcherza. Rozwija się wtedy zakażenie, co prowadzi do ostrej niewydolności nerek.

Atak zaczyna się nagle np. po dużym wysiłku fizycznym, długiej podróży samochodem, po nadużyciu alkoholu. Ból pojawia się w okolicy lędźwiowej, promieniuje wzdłuż moczowodu, do podbrzusza i zewnętrznych narządów płciowych. Towarzyszy mu wzdęcie brzucha i bolesne parcie na mocz. Ból bywa tak silny, że chorzy tracą przytomność. Konieczne może być podanie narkotycznych leków przeciwbólowych.

Przyczyny powstawania kamieni nerkowych

Kamienie moczowe mogą powstawać zarówno ze związków występujących fizjologicznie w moczu, jak i z tych patologicznych. Nerki filtrują krew, czyli oddzielają z niej substancje szkodliwe albo trujące, po czym wraz z moczem usuwają je z organizmu. Bywa jednak, że część osadów pozostaje na dnie kielicha nerkowego. Tworzy się płytka osadowa.

Jeśli płytka osadowa zdoła sama się rozkruszyć, zostanie usunięta naturalną drogą, tzn. przewodami moczowymi do pęcherza, potem cewką moczową na zewnątrz. Jeśli nie, kamienny okruch stanie się jądrem, które będzie stopniowo obrastało nowymi warstwami osadu.

Dzieje się tak, gdy stężenie związków, z których mogą się tworzyć kamienie nerkowe, przekracza tzw. próg rozpuszczalności w organizmie. Sprzyjają temu:

• skłonności dziedziczne
• wady budowy układu moczowego
• zakażenia układu moczowego
• przyjmowanie niektórych leków (np. glikokortykosteroidów)
• nadczynność przytarczyc
• choroby przewodu pokarmowego (choroby zapalne jelit, jak np. choroba Leśniowskiego-Crohna, zespół złego wchłaniania)
• długotrwałe leczenie choroby wrzodowej preparatami alkalizującymi (zmniejszającymi wydzielanie kwasu żołądkowego)
• nadmierne zagęszczenie moczu (np. poprzez ograniczanie picia, powodujące odwodnienie)
• przedawkowanie witaminy D3, witaminy C, wapnia
• zła dieta

Objawy kamicy nerkowej

Kamica nerkowa zazwyczaj przez wiele lat nie daje żadnych objawów, choć oczywiście może być wykryta przypadkiem, w trakcie np. prześwietlenia bądź USG jamy brzusznej. Chory zazwyczaj dowiaduje się, że ma problem z kamieniami w nerkowymi, gdy dopada go atak kolki nerkowej.

Dochodzi do niego, gdy kamień zamyka światło przewodu moczowego, powodując obrzęk nerek lub nerki i wywołuje atak kolki nerkowej. To stan wymagający natychmiastowej interwencji specjalisty. Po pierwsze trzeba szybko uśmierzyć ból, który jest nie do zniesienia - jego natężenie jest tak duże, że często towarzyszą mu nudności i wymioty.

Po drugie - przedłużający się bezmocz prowadzi do zniszczenia nerek. Bardzo silne dolegliwości bólowe o charakterze kolki obejmują zwykle brzuch, bok, a także pachwinę, w zależności od płci - jądra lub wargi sromowe.

Poza tym w trakcie "rodzenia" kamienia mogą wystąpić krwiomocz, ból podczas oddawania moczu, częste oddawanie moczu, bolesne, nagłe parcie na pęcherz i trudności w jego utrzymaniu. Zazwyczaj występuje również podwyższona temperatura, bladość skóry, uczucie niepokoju i rozbicia.

Zobacz galerię 4 zdjęcia

Rodzaje kamicy nerkowej

• Kamica cystynowa

Dotyka 1 proc. chorych.

Przyczyny: jest wadą wrodzoną. Polega na upośledzeniu wchłaniania cystyny, czyli aminokwasu. 

Leczenie: podstawą jest dieta ograniczająca ilość cystyny oraz metioniny. Można podawać penicylaminę, która z cystyną tworzy rozpuszczalne związki.

Dieta: podstawą powinny być mleko i jego przetwory oraz produkty roślinne. Konieczne jest picie dużej ilości płynów. Ograniczyć należy spożycie mięsa i jego przetworów.

• Kamica fosforanowa (struwitowa)

Cierpi z jej powodu od 5 do 10 proc. chorych.

Przyczyny: częste zakażenia układu moczowego bakteriami wytwarzającymi ureazę, czyli Proteus, Klebsiella i Pseudomonas. Ureaza to rozkładanie mocznika do amoniaku i wywoływanie alkalicznego odczynu moczu. 

Leczenie: najistotniejsze jest zakwaszenie moczu. Nie można jednak tego osiągnąć wyłącznie dzięki diecie. Konieczne jest przyjmowanie leków zakwaszających. 

Dieta: polega na unikaniu produktów bogatych w wapń i fosforany, czyli nasion roślin strączkowych, ograniczeniu ziemniaków, warzyw i owoców oraz mleka i jaj. Zalecane są ryby, kasze, makarony, chleb, masło, mięso.

• Kamica szczawianowa (szczawianowo-wapniowa)

Dotyczy od 70 do 80 proc. chorych na kamicę.

Przyczyny: może to być nadczynność przytarczyc, przedawkowanie witaminy D3, nadmierne wydalanie z organizmu wapnia, cytrynianów i szczawianów. 

Leczenie: zwiększenie ilości płynów do 4-5 l na dobę. Leki zatrzymujące wapń w przewodzie pokarmowym i zmniejszające wydalanie go z moczem. 

Dieta: polega głównie na ograniczeniu spożycia szczawianów. Wykluczyć należy czekoladę, kakao, szpinak, rabarbar, szczaw, cytryny, buraki, ostre przyprawy, alkohol, oranżady, coca-colę, kawę i herbatę; ograniczyć - ziemniaki, pomidory, groch, śliwki, truskawki.

Zalecane są drożdże, kiełki, jaja, chleb razowy, kasze, chude mięso, ryby, drób, ogórki, sałata, masło, cebula i owoce.

• Kamica moczanowa

Choruje na nią od 5 do 10 proc. pacjentów.

Przyczyny: rozwija się, gdy pH moczu jest kwaśne lub organizm produkuje nadmiar kwasu moczowego. Dotyka też chorych na chłoniaki i białaczki oraz schorzenia szpiku.

Leczenie: jest łatwe, bo kamienie można rozpuścić, biorąc odpowiednie tabletki. Stosuje się także środki zmieniające kwaśny odczyn moczu na zasadowy.

Dieta: musi zmniejszyć kwasowość moczu. Można to osiągnąć, podając potrawy mleczne oraz duże ilości warzyw i owoców. Drugą zasadą jest ograniczenie produktów będących źródłem puryn (zasad purynowych), które znajdują się w podrobach (wątroba, płuca, ozory, nerki, mózg i serca), wywarach, galaretach i sosach mięsnych, sardynkach i śledziach. Bogate w puryny są rośliny strączkowe (groch, fasola, soczewica i bób) oraz grzyby. Zawiera je też kakao, kawa i herbata.

Lepiej unikać mięsa wieprzowego, wołowego, baraniny. Najlepiej gotować na parze, a mięso - w dużej ilości wody. Polecane są chudy drób i cielęcina. Ich ilość w dziennej racji pokarmowej nie powinna jednak przekraczać 100-150 g.

Zalecane są warzywa, owoce, cukier, masło w małych ilościach, mleko, chudy ser, ziemniaki. Ogólna dzienna kaloryczność pokarmów nie powinna przekraczać 2000-2200 kcal.

Zioła zwalczające tę postać kamicy to liście borówki brusznicy, porzeczki czarnej, brzozy i perz. Szklankę wywaru z takiej mieszanki należy pić co najmniej 3 razy dziennie między posiłkami.

Leczenie kamicy nerkowej

70 proc. chorych można leczyć farmakologicznie. Operacje stosuje się tylko w przypadku dużych kamieni, choć coraz częściej lekarze wybierają techniki nieinwazyjne.

Operacyjne usuwanie kamieni moczowych stosuje się już bardzo rzadko, bo równie skuteczne są nowoczesne, mniej inwazyjne metody.

• Litotrypsja przezustrojowa polega na rozbijaniu kamienia moczowego wewnątrz organizmu pacjenta przy użyciu tzw. fali wstrząsowej. Zabieg zwykle przeprowadza się ambulatoryjnie i nie wymaga znieczulenia. Rozdrobniony kamień jest potem wydalany w naturalny sposób.
• Nefrolitotrypsja przezskórna przeprowadzana jest w znieczuleniu. Polega na wprowadzeniu do miedniczki nerkowej przez nieduże nacięcie skóry w okolicy nerki nefoskopu, przez który lekarz może obejrzeć kamień, określić jego położenie i odpowiednimi narzędziami rozdrobnić go, a następnie usunąć.
• Ureterorenoskopia wykonywana jest w znieczuleniu. Lekarz wprowadza giętki wziernik przez cewkę moczową do pęcherza, a następnie do moczowodu. Przez wziernik można kamień obejrzeć i odpowiednimi narzędziami usunąć w całości lub wcześniej rozdrobnić na mniejsze fragmenty.

Czytaj też:

• Kamica nerkowa - leczenie. Sposoby na kamicę nerkową
• Choroby nerek rozwijają się w ukryciu
• Nefrolog czyli nerki do kontroli - niepokojące objawy chorób nerek

miesięcznik "Zdrowie"

Anna Jarosz

Konsultacja: lek. med. Grzegorz Borstern