Zasadowica metaboliczna: przyczyny, objawy, leczenie

Zasadowica metaboliczna, inaczej zasadowica nieoddechowa, to zakłócenie równowagi kwasowo-zasadowej, w którym dochodzi do wzrostu pH. Zasadowica metaboliczna niesie za sobą poważne skutki dla ludzkiego organizmu. Jakie są pierwsze objawy? Jak postępować w walce z zasadowicą metaboliczną?

Spis treści

1. Zasadowica metaboliczna: przyczyny
2. Zasadowica metaboliczna: objawy
3. Zasadowica metaboliczna: rozpoznanie
4. Zasadowica metaboliczna: leczenie

Zasadowica metaboliczna (zasadowica nieoddechowa, alkaloza, łac. alcalosis) wiąże się ze wzrostem pH krwi powyżej 7,45. Gdy w organizmie dochodzi do zasadowicy metabolicznej (nieoddechowej) w organizmie wzrasta stężenie jonów wodorowęglanowych (lub innych zasad) bądź dochodzi do utraty jonów wodorowych. To nieco inny mechanizm niż w przypadku zasadowicy oddechowej, gdy przyczyną zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej jest hiperwentylacja. 

Należy tutaj przypomnieć, że prawidłowe wartości pH wynoszą 7,35-7,45, a spadek pH poniżej 7,35 świadczy o kwasicy.

Zasadowica metaboliczna: przyczyny

Nie istnieje jedna przyczyna prowadząca do zasadowicy metabolicznej. Wyróżnić można trzy najczęstsze sytuacje, w których dochodzi do zasadowicy.

Pierwszą z nich jest hipokaliemia. Jest to zaburzenie elektrolitowe, w którym ilość jonów potasu w surowicy wynosi poniżej 3,8 mmol/l.

Do hipokaliemii może dojść wskutek stosowania diuretyków - leków moczopędnych, leków przeczyszczających, czy przewlekłego stosowania glikokortykosteroidów.

Istotną przyczyną może być również nadmierna utrata jonów wodorowych lub chlorkowych, np. przez przewód pokarmowy - wskutek wymiotów, odsysania treści żołądkowej, czy wrodzonej biegunki chlorowej.

Utrata jonów powodujących zasadowicę metaboliczną może następować z moczem, ze względu na stosowanie diuretyków, ale także przez skórę, w przypadku osób cierpiących na mukowiscydozę.

Ostatnim najczęstszym podłożem zasadowicy metabolicznej jest nadmierna podaż zasad lub potencjalnych zasad, m.in wodorowęglanu sodu, cytrynianu lub mleczanu sodu.

W zasadowicy posthiperkapnicznej dochodzi do zbyt szybkiego korygowania hiperkapnii, czyli podwyższonego ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla we krwi, z wyrównawczo zwiększonym stężeniem wodorowęglanów.

Zasadowica metaboliczna: objawy

Objawy zasadowicy metabolicznej zależą od przyczyny.

Hipokaliemia wiąże się zazwyczaj z zaburzeniami rytmu serca, które dają następujący obraz w badaniu EKG, w zależności od zaawansowania hipokaliemii:

1. stężenie jonów potasowych <3,5 mmol/l

• zmniejszenie amplitudy załamków T
• wzrost amplitudy i szerokości załamków U
• obniżenie odcinków ST

2. w bardziej zaawansowanej hipokaliemii

• wydłużenie odstępów PQ
• poszerzenie zespołów QRS
• przedwczesne pobudzenia komorowe

Zasadowica natomiast manifestuje się objawami tężyczki oraz równoważników tężyczki.

Tężyczka charakteryzuje się głównie drętwieniem rąk i symetrycznymi kurczami tonicznymi mięśni rąk, następnie przedramion i ramion, z kolei twarzy (skurcz powiek, "usta karpia") klatki piersiowej i kończyn dolnych. Co ważne, chory zachowuje świadomość.

Tężyczkę utajoną ujawniają przede wszystkim dwa charakterystyczne objawy. Objaw Chvostka przejawia się skurczem mięśni twarzy po uderzeniu młoteczkiem w nerw twarzowy, a objaw Trousseau, polega na zaciśnięciu ręki w tzw. dłoń położnika.

Istotnym sygnałem jest możliwość wywołania napadu tężyczkowego poprzez hiperwentylację.

Równie niebezpiecznym symptomem zasadowicy są równoważniki tężyczki. Dochodzi wówczas do wielu dolegliwości, miedzy innymi skurczów powiek, światłowstrętu, podwójnego widzenia, skurczów mięśni krtani, skurczu oskrzeli, ataków astmy.

Mogą występować skurcze tętnic wieńcowych prowadzące do dławicy piersiowej, skurcze tętnic brzusznych oraz tętnic mózgowych objawiające się migrenami, chwilową utratą świadomości.

Zasadowica metaboliczna: rozpoznanie

Najważniejszym badaniem służącym do wykrycia zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej jest gazometria krwi tętniczej. Pobierana zostaje krew tętnicza, najczęściej z tętnicy promieniowej bądź udowej.

Zasadnicze kryteria rozpoznania zasadowicy metabolicznej to wartość pH powyżej 7,45, zwiększone stężenie wodorowęglanów oraz wzrost ciśnienia parcjanego CO2, jako objaw mechanizmów kompensacyjnych.

Przy wyrównanej zasadowicy metabolicznej, czyli w sytuacji, kiedy wartość pH jest prawidłowa, należy różnicować ją z wyrównaną kwasicą oddechową.

Zasadowica metaboliczna: leczenie

Leczenie zasadowicy metabolicznej jest przede wszystkim przyczynowe. Należy wyeliminować czynnik doprowadzający do występujących zaburzeń.

Jeśli problemem w zasadowicy metabolicznej jest hipokaliemia trzeba wyrównywać niedobór potasu. Należy podać go pod postacią KCl. Sposób uzupełniania potasu zależy od stopnia ciężkości i występowania objawów hipokaliemii:

1. K+ ≥ 2,5 mmol/l, bez objawów – doustnie 20-30 mmol K+ 2-4x dziennie
2. K+ < 2,5 mmol/l lub z występującymi objawami – trzeba rozpocząć od dożylnego wlewu maksymalnie 20 mmol K+/h

Zasadowica metaboliczna poważnie zagraża życiu, nie należy lekceważyć jej pierwszych objawów.

Profilaktyka i racjonalne odżywianie mogą okazać się sposobem na uniknięcie zaburzeń gospodarki kwasowo-zasadowej, w tym zasadowicy metabolicznej.

Natalia Młyńska