Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej

Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej niezwykle rzadko są schorzeniem pierwotnym, chorobą samą w sobie, znacznie częściej występują na skutek innych, poważnych dolegliwości, stosowanych leków, czy nieodpowiedniego odżywiania. Długotrwałe, wolno narastające zmiany stężeń elektrolitów są najczęściej bezobjawowe, chyba że wzrost lub spadek jest bardzo duży. Jeśli natomiast wahania te są gwałtowne, to nawet jeśli przekroczenie normy jest niewielkie, mogą powodować groźne objawy. Warto dowiedzieć się, jak ważną rolę w naszym organizmie pełni właściwie funkcjonująca gospodarka wodno-elektrolitowa, a w związku z tym jakie mogą być objawy jej zaburzeń oraz dlaczego bywają one niebezpieczne dla zdrowia i życia.

Spis treści

1. Zaburzenia wodno-elektrolitowe: podstawowe pojęcia
2. Dlaczego stałość stężeń jonów jest tak ważna?
3. Zaburzenia wodno-elektrolitowe: odwodnienie
4. Zaburzenia wodno-elektrolitowe: przewodnienie
5. Zaburzenia gospodarki sodowej
• Hiponatremia
• Hipernatremia
6. Zaburzenia gospodarki potasowej
• Hipokaliemia
• Hiperkaliemia
7. Zaburzenia gospodarki magnezowej
• Hipomagnezemia
• Hipermagnezmia
8. Zaburzenia gospodarki wapniowej
• Hipokalcemia
• Hiperkalcemia
9. Zaburzenia gospodarki fosforanowej
• Hiperfosfatemia
• Hipofosfatemia

Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej są wynikiem innych, zwykle poważnych chorób dotyczących nerek, układu pokarmowego, czy hormonalnego. W kontekście gospodarki wodno-elektrolitowej mówi się o stanach odwodnienia, przewodnienia oraz zaburzeniach elektrolitowych dotyczących: sodu, potasu, magnezu i fosforu.

Nieprawidłowe wartości elektrolitów wymagają oczywiście leczenia w postaci doraźnej korekcji zaburzeń, ale nadrzędną zasadą jest próba usunięcia przyczyny, ponieważ to ona daje trwałe wyleczenie.

Terapia zaburzeń elektrolitowych polega na ich usuwaniu z organizmu - w przypadkach nadmiaru oraz dostarczaniu, jeśli występuje niedobór, jednak jest to postępowanie objawowe. Jeżeli nie zostanie usunięta przyczyna, a leczenie objawowe przewie się, dolegliwości nawrócą.

Zmiany elektrolitowe są bardzo niekorzystne dla naszego organizmu, ponieważ prowadzić mogą do zmian ładunków błon komórkowych i potencjałów elektrycznych między komórkami, a skutkiem tego do zaburzeń przewodnictwa nerwowego oraz skurczów mięśni. Ponadto elektrolity stanową materiał budulcowy oraz energetyczny.

Warto pamiętać, że nie wszystkie zaburzenia stężeń jonów są objawowe, jeśli niedobór czy nadmiar narasta długotrwale, najczęściej jest bezobjawowy. Wtedy też terapia nie jest konieczna lub wymaga jedynie niewielkiej korekcji diety.

Duże przesunięcia elektrolitowe mogą być nawet zagrożeniem życia, ponieważ zdarza się, że powodują upośledzenie funkcji układu nerwowego, czy mięśnia sercowego. W takim wypadku konieczna jest natychmiastowa terapia i szybka korekcja zmian.

Warto pamiętać, że zmiany stężeń elektrolitów spowodowane niewłaściwą dietą, przy braku innych chorób są najczęściej niewielkie i nie wymagają intensywnego leczenia.

Jeszcze raz należy podkreślić, że zagrażające zdrowiu i życiu przesunięcia elektrolitowe wynikają z poważnych chorób, zwykle układu pokarmowego czy nerek. W takich przypadkach chorzy są pod opieką lekarzy, którzy monitorują zmiany stężeń jonów i w razie potrzeby podejmują leczenie.

Zaburzenia wodno-elektrolitowe: podstawowe pojęcia

W warunkach prawidłowych płyny ustrojowe są elektroobojętne, izoosmolalne oraz w stanie izojonii.

Elektroobojętność mówi o tym, że przepływ jonów przez błony biologiczne następuje w takim kierunku, aby suma stężeń jonów o ładunku ujemnym (Cl-, HCO3-) oraz dodatnim (np. K+, Na+) po obu stronach błony była identyczna (aby ładunki neutralizowały się). Stan elektroobojętności ma największe znaczenie w kontekście gospodarki elektrolitowej.

Izoosmolalność oznacza tożsamość ciśnienia osmotycznego we wszystkich przestrzeniach wodnych, zmiana ilości substancji osmotycznie czynnych w jednej przestrzeni powoduje przesunięcie płynu i ponowne wyrównanie ciśnień osmotycznych.

Osmolalność płynów ustrojowych fizjologicznie wynosi około 280-295 mmol/kg H2O, w osoczu odpowiadają za nią sód, glukoza i mocznik. Jeśli osmolalność płynu jest mniejsza niż fizjologicznie – mówimy od hipotonii, a jeśli większa – hipertonii, pojęć tych zwykle używa się w kontekście przewodnienia oraz odwodnienia.

Ostatnie pojęcie – izojonia to stałe stężenie jonów, najczęściej mówi się o nim w zakresie gospodarki wodorowej.

Dlaczego stałość stężeń jonów jest tak ważna?

Przestrzeń wewnątrzkomórkowa, jak i zewnątrzkomórkowa zawierają określoną ilość elektrolitów: jonów dodatnich (kationów) oraz jonów ujemnych (anionów).

Pomimo prawa elektroobojętności specyficzna budowa błony komórkowej (np. znajdujące się w jej obrębie transportery jonowe) sprawia, że suma ładunków po obu jej stronach jest różna.

Tę różnicę nazywamy potencjałem błonowym, a utrzymywany on jest dzięki wspomnianej budowie błony komórkowej, która zapobiega przepływowi jonów oraz transporterom (np. pompa sodowo-potasowa), które nieustannie przesuwają jony do lub z komórki.

Zadziałanie bodźca (elektrycznego, mechanicznego lub chemicznego) powoduje zachwianie tej delikatnej równowagi i zmiany przepuszczalności błony komórkowej.

Skutkiem tego jest natychmiastowe, lawinowo rozprzestrzeniające się wzdłuż całej długości komórki, przemieszczenie ładunków przez błonę komórkową, czyli powstanie potencjału czynnościowego (impulsu nerwowego).

Jest to podstawowy mechanizm odpowiedzialny za przewodzenie impulsów nerwowych oraz skurcze mięśni. To dlatego istotne zaburzenia gospodarki elektrolitowej mają tak duży wpływ na funkcjonowanie naszego organizmu – zarówno układu nerwowego jak i mięśni.

Zaburzenia wodno-elektrolitowe: odwodnienie

Odwodnienie to stan, w którym ilość wody w organizmie jest zbyt mała, doprowadzają do tego różnorodne mechanizmy. Łączy je utrata wody, ale różnią towarzyszące zaburzenia elektrolitowe wynikające z różnych mechanizmów utraty płynów, a co za tym idzie proporcji wody i elektrolitów pozostałych w organizmie.

W zależności od tego właśnie stosunku powstaje:

• odwodnienie izotoniczne, jak nazwa wskazuje utrata elektrolitów jest tu proporcjonalna do utraty wody, a więc molalność osocza jest taka, jak w stanie równowagi. Wspomniana molalność to stężenie substancji osmotycznie czynnych zawartych w kilogramie rozpuszczalnika - wody. Do takiego odwodnienia dochodzi najczęściej przez przewód pokarmowy - biegunki, przez nerki - wielomocz, skórę - oparzenia, czy w mechanizmie przesunięcia płynu do tak zwanej trzeciej przestrzeni, gdy powstają obrzęki. Leczenie polega na uzupełnianiu traconych płynów oraz leczeniu przyczyny utraty wody.
  
  
• odwodnienie hipertonicze, w tym wypadku dochodzi do utraty nieproporcjonalnie dużej ilości wody w stosunku do substancji osmotycznych, a w organizmie pozostaje ich nadmiar, skutkiem tego zwiększa się toniczność płynów ustrojowych. To z kolei prowadzi to do przesunięcia wody z przestrzeni śródkomórkowej do przestrzeni pozakomórkowej i odwodnienia komórek. Przyczyną są np. niedostateczny pobór płynów, czy utrata przez nerki (moczówka prosta), odwodnieniu hipertonicznemu towarzyszy silne pragnienie, jak wyraz próby wyrównania osomolalności (stężenia substancji osmotycznie czynnych) przez zwiększenie ilości rozpuszczalnika. Jeśli odwodnienie narasta szybko mogą wystąpić objawy neurologiczne - zaburzenia świadomości czy omamy. Leczenie polega na uzupełnianiu płynów, najlepiej hipotonicznych - doustnie i dożylnie.
  
  
• odwodnienie hipotoniczne, jest to niedobór wody, któremu towarzyszy zmniejszona efektywność molalna osocza (jest ono hipotoniczne w stosunku do stanu prawidłowego), czyli ilość substancji osmotycznie czynnych jest zbyt mała. To prowadzi do przenikania wody do komórek (jako próba wyrównania ciśnienia osmotycznego), jest to szczególnie niebezpieczne w przypadku mózgu, ponieważ może doprowadzić do jego obrzęku. Leczeniem odwodnienia hipotonicznego jest podawanie płynów o zwiększonym stężeniu sodu.

Pewna grupa objawów jest wspólna dla wszystkich rodzajów odwodnienia, należą do nich:

• zwiększone pragnienie
• suchość błon śluzowych i skóry
• niskie ciśnienie tętnicze
• przyspieszone bicie serca
• oddawanie niewielkich ilości moczu

Dość rzadko i dopiero w zaawansowanych stanach pojawiają się inne objawy - wspomniane zaburzenia świadomości czy omamy.

W zakresie terapii, poza doraźnym uzupełnianiem płynów, konieczne jest wyleczenie przyczyny dolegliwości, ponieważ w przeciwnym razie odwodnienie nawróci.

Zaburzenia wodno-elektrolitowe: przewodnienie

Jest to stan, w którym ilość wody w organizmie jest zbyt duża, podobnie jak w przypadku odwodnienia, przyczyna tego stanu wpływa na ilość wydalanych elektrolitów, a przez to zmianę ich stężeń w płynach wewnątrzustrojowych.

Rozróżnia się więc:

• przewodnienie izotoniczne, w którym zwiększa się objętość przestrzeni pozakomórkowej, proporcjonalnie zwiększona jest ilość substancji osmotycznych. Taki stan rzeczy prowadzi do pojawienia się obrzęków. Na skutek niewydolności serca, chorób wątroby, czy chorób nerek dochodzi do kumulowania w organizmie sodu i proporcjonalnej ilości wody. W leczeniu najważniejsze jest usunięcie przyczyny przewodnienia, a także sprawne podanie leków moczopędnych oraz zmniejszenie ilości przyjmowanych płynów.
  
  
• przewodnienie hipertoniczne jest bardzo rzadkim zaburzeniem gospodarki wodnej, ponieważ doprowadzić może do niego podawanie płynów o zwiększonej molalności, np. przez picie wody morskiej lub w czasie karmienia przez zgłębnik do żołądka. Płyny wewnątrzustrojowe są wówczas hipertoniczne, co powoduje odwodnienie komórek i zwiększenie przestrzeni pozakomórkowej. Ta nadmierna ilość płynu powoduje występowanie obrzęków, zwiększenie ciśnienia tętniczego oraz objawów neurologicznych (z powodu obkurczenia neuronów). Leczenie polega na usuwaniu nadmiaru sodu i wody poprzez odpowiednią dietę, leki moczopędne, a wyjątkowo przy użyciu dializy.
  
  
• przewodnienie hipotoniczne, czyli zatrucie wodne występuje kiedy ilość wody jest nieproporcjonalnie duża w stosunku do ilości sodu w organizmie, powoduje to hiponatremię i zmniejszenie molalności płynów ciała. Najczęściej stan ten występuje w przypadku chorób nerek lub nieprawidłowo dużego wydzielana hormonu - wazopresyny, co skutkuje niedostatecznym wydalaniem tak zwanej wolnej wody. W skrócie: z organizmu usuwane są elektrolity, ale nieproporcjonalnie mało usuwanej jest wody. Leczenie polega na uzupełnianiu sodu i ewentualnym ograniczeniu podawania płynów.

Diagnostyka zarówno odwodnienia, jak i przewodnienia opiera się na znalezieniu przyczyny tego stanu, ponieważ pozwala to z jednej strony na postawienie hipotezy, jaka jest osmolalność płynów ustrojowych, a z drugiej strony na rozpoczęcie terapii.

W zakresie różnicowania, czy jest to stan hiper- czy hipotoniczny pomaga oznaczenie osmolalności surowicy, a także stężeń elektrolitów, zwłaszcza sodu, w badaniach z surowicy krwi żylnej lub w gazometrii.

Zaburzenia gospodarki sodowej

Sód jest ważnym elektrolitem będąc głównym czynnikiem wpływającym na potencjał elektryczny płynów oraz ich osmolalność. Jego rola wynika stąd, że jest podstawowym kationem w płynie pozakomórkowym oraz istotną substancją czynną osmotycznie.

Ponadto sód odgrywa kluczową rolę w przekazywaniu impulsów nerwowych oraz skurczach mięśni, właśnie dzięki dodatniemu ładunkowi oraz zdolności do przenikania przez błonę komórkową.

Normy stężeń tego jonu w surowicy wynoszą około 135-148 mmol/l.

• Hiponatremia

Zmniejszenie ilości sodu w organizmie nazywamy hiponatremią, w większości przypadków wynika ona z nadmiaru wody w stosunku do sodu (przewodnienie hipotoniczne).

Najczęstszą przyczyną jest nieadekwatne wydzielanie hormonu antydiuretycznego, co powoduje zahamowanie wydalania wody z nadmiernym usuwaniem sodu z organizmu.

W zależności od czasu narastania niedoboru sodu wyróżniamy hiponatremię ostrą oraz przewlekłą, ma to istotne znaczenie ze względu na nasilenie objawów tego stanu oraz sposób leczenia.

Jeśli hiponatremia trwa długo objawy są łagodne - zwykle zaburzenia koncentracji, niekiedy równowagi, natomiast jeśli stan ten rozwija się szybko (w przeciągu 48 godzin), skutki mogą być bardzo poważne:

• bóle głowy
• drgawki
• śpiączka

Ponadto, w zależności od przyczyny, niedoborowi sodu towarzyszy także zmiana osmolalności - toniczności płynów wewnątrzustrojowych oraz wolemii, czyli ilości płynów ciała.

Z uwagi na fakt, że sód jest najważniejszą substancją osmotycznie czynną, zmniejszenie jego ilości powoduje hipotonię i obrzęk komórek na skutek napływu do nich wody.

W diagnostyce hiponatremii wykorzystuje się oczywiście oznaczenie tego elektrolitu we krwi, niezbędne jest także oznaczenie osmolalności surowicy, a niekiedy również osmolalności moczu.

Pozwala to na ustalenie najbardziej prawdopodobnej przyczyny oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia skierowanego nie tylko na wyrównanie zaburzeń elektrolitowych, ale przede wszystkim na usunięcie podłoża tego stanu.

Sposób prowadzenia terapii zależy w głównej mierze od czasu narastania hiponatremii oraz objawów, poza terapią przyczynową, stosuje się kroplówki z sodem, jednak należy podawać je bardzo ostrożnie, ponieważ zbyt szybkie wyrównywanie hiponatremii może być groźne dla życia.

Jeśli objawy nie są dokuczliwe lub nie występują wcale, terapia nie zawsze jest konieczna.

• Hipernatremia

Najczęściej występuje na skutek utraty wody np. we wzmożonej potliwości, silnych wymiotach i biegunkach, moczówce prostej, czy w przypadku niedostatecznego przyjmowania wody.

Podobnie jak w hiponatremii nasilenie objawów zależy od dynamiki narastania zaburzenia, jeśli jest to stan rozwijający się powoli, może nie powodować żadnych dolegliwości.

W nagłych przypadkach dochodzi do zaburzeń świadomości, nudności i wymiotów, a niekiedy nawet do śpiączki. Leczenie hipernatremii opiera się na usunięciu jej przyczyny oraz odpowiedniej terapii płynowej.

Zaburzenia gospodarki potasowej

Potas jest głównym kationem wewnątrzkomórkowym oraz jednym z czterech podstawowych substancji czynnych osmotycznie.

Podobnie jak w przypadku sodu, jego podstawowa rola polega na udziale w skurczu mięśni, w tym mięśnia sercowego, a także mięśni gładkich (obecnych między innymi w przewodzie pokarmowym i moczowym).

Niemniej istotna jest rola potasu w przekazywaniu impulsów nerwowych, ponadto jest on składnikiem wielu enzymów. Normy laboratoryjne wartości stężeń potasu w surowicy wynoszą od 3,8 do 5,5 mmol/l.

• Hipokaliemia

Nadmierna utrata wody, a więc zwykle i elektrolitów przez nerki jest najczęstszą przyczyną hipokaliemii, przyczyn tego stanu jest wiele:

• leki moczopędne
• hiperaldosteronizm (nadczynność kory nadnerczy)
• choroby genetyczne, np. zespół Gitelmana

To ze względu na ryzyko zaburzenia stężeń potasu, podczas stosowania leków moczopędnych konieczne jest oznaczanie wartości elektrolitów w surowicy.

Inną drogą usuwania potasu jest przewód pokarmowy, dlatego biegunki również mogą przyczynić się do poważnych zaburzeń elektrolitowych.

Bardzo rzadko hipokaliemia występuje na skutek niedoboru w diecie, czy przesunięć elektrolitowych - napływu potasu do komórek.

Objawy hipokaliemii nie zawsze występują, jeśli jest to stan przewlekły narastający powoli, może być ona zupełnie bezobjawowa. Jeśli niedobór jest na tyle nasilony, że wpływa na potencjał spoczynkowy komórek nerwowych i mięśniowych, a także na gospodarkę kwasowo-zasadową, może dojść do bardzo groźnych powikłań w tym:

• zaburzeń rytmu serca
• osłabienia mięśni
• dolegliwości z przewodu pokarmowego włącznie z niedrożnością jelit

Rozpoznanie stawia się na podstawie badań laboratoryjnych, ważne jest, aby w przypadku zaburzeń stężenia potasu oznaczyć inne parametry gospodarki elektrolitowej oraz kwasowo-zasadowej. W zależności od nasilenia potas uzupełnia się preparatami doustnymi lub dożylnie w kroplówce.

• Hiperkaliemia

Zwiększone stężenie potasu ma wiele przyczyn, do najczęstszych należą:

• niewydolność nerek
• zaburzenia układu wewnątrzwydzielniczego (hipoaldosteronizm, czyli niedoczynność kory nadnerczy)
• zażywanie niektórych leków stosowanych w nadciśnieniu czy chorobie wieńcowej
• nadmierne pobieranie suplementów diety zawierających potas

Dlatego też w czasie terapii preparatami potasu oraz w poważnych chorobach nerek konieczne regularne oznaczanie wartości elektrolitów w surowicy.

Poprzez wpływ na potencjał spoczynkowy mięśni i nerwów, hiperkaliemia powoduje osłabienie siły mięśniowej, zaburzenia rytmu serca i parastezje (mrowienia) oraz niekiedy zaburzenia świadomości.

Stwierdzenie hiperkaliemii skłania do pogłębienia diagnostyki w celu poznania przyczyny tego stanu oraz wykrycia ewentualnych innych zaburzeń elektrolitowych, czy kwasowo-zasadowych.

Leczeniem w pierwszej kolejności jest usunięcie przyczyny i ograniczenie dostarczania tego pierwiastka. Jeśli stężenia są na tyle duże, że może dojść do zaburzeń rytmu serca podaje się leki wiążące potas we krwi (powodują one jego "inatywację") oraz leki moczopędne, aby usunąć nadmiar jonu.

Zaburzenia gospodarki magnezowej

Magnez spełnia wiele funkcji: uczestniczy w procesach energetycznych, syntezie kwasów nukleinowych i białek, jest budulcem kości i podobnie, jak sód i potas uczestniczy w przekazywaniu sygnałów w układzie nerwowym, a także w skurczu włókien mięśniowych.

Magnez jest jonem głównie wewnątrzkomórkowym, ale jego udział w tworzeniu potencjału spoczynkowego jest mniejszy niż w przypadku wcześniej wymienionych pierwiastków. Normy stężenia magnezu w surowicy wynoszą 0,65-1,2 mmol/l.

• Hipomagnezemia

Hipomagnezemia występuje rzadko, może być skutkiem niedoboru w diecie, zaburzeń wchłaniania, czy nadmiernej utraty z moczem lub przez układ pokarmowy.

Diagnostyka zaburzeń ilości magnezu jest dość trudna, ponieważ jest to jon wewnątrzkomórkowy i dopiero duże zmiany ilości magnezu w organizmie mogą być wychwycone w badaniach laboratoryjnych.

Objawy, są podobne jak w innych zaburzeniach elektrolitowych, ale w tym wypadku występują dopiero przy bardzo dużych wahaniach ilości magnezu:

• zaburzenia rytmu serca
• osłabienie i skurcze mięśni

Leczenie najczęściej nie wymaga natychmiastowych działań, wystarczająca jest odpowiednia dieta, ewentualnie suplementacja tabletkami. Jeżeli natomiast niedobór tego pierwiastka doprowadza do wystąpienia groźnych objawów, na czele z zaburzeniami rytmu serca, konieczne jest dożylne podawanie soli magnezu.

• Hipermagnezmia

Zbyt duże stężenie magnezu występuje niezwykle rzadko, przyczynami najczęściej są: nadmiar w diecie (najczęściej przy zbyt intensywnej suplementacji) oraz zaburzenie funkcji nerek powodujące niewłaściwe jego usuwanie.

Objawy są podobne, jak w przypadku niedoboru: zaburzenia siły mięśniowej i czucia oraz zaburzenia rytmu serca. W ich przypadku konieczne jest intensywne leczenie hipermagnezemii poprzez stymulację usuwania magnezu

Zaburzenia gospodarki wapniowej

Wapń wraz z sodem i potasem odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie mięśni i nerwów - bierze udział w przekazywaniu impulsów oraz w skurczu włókien mięśniowych.

Ponadto jest jednym z podstawowych składników kości, odpowiada za procesy enzymatyczne i krzepniecie krwi.

Prawidłowe stężenie wapnia w surowicy wynosi 2,25-2,75 mmol/l, jest to tylko ok. 1% wapnia zawartego w naszym organizmie, ponieważ większość znajduje się w kościach oraz wewnątrzkomórkowo.

Za gospodarkę wapniową odpowiadają: układ hormonalny, przewód pokarmowy, nerki i witamina D.

• Hipokalcemia

Najczęstszą przyczyną niedoboru wapnia jest niedostateczna jego ilość w pokarmie, innymi przyczynami tego stanu mogą być:

• upośledzenie wchłaniania
• choroby nerek
• zaburzenia hormonalne dotyczące zwłaszcza przytarczyc

Ciężka hipokalcemia objawia się tężyczką, czyli drętwieniem i skurczami mięśni, w tym gardła, niekiedy także światłowstrętem, napadami astmy, czy bólami brzucha.

Jeśli niedobór wapnia jest niewielki i przewlekły, może nie powodować on żadnych objawów. Objawowa hipokalcemia jest stanem nagłym, leczy się ją natychmiast uzupełniając niedobór wapnia, najczęściej dożylnie.

• Hiperkalcemia

Nadmiar wapnia w surowicy wynika najczęściej z zaburzeń stężenia parathormonu, a więc najczęściej z nadczynności przytarczyc, rzadziej jest wynikiem produkowanego przez nowotwory białka podobnego do parathormonu, które ma identyczne z nim działanie powodując zwiększenie ilości wapnia w osoczu.

Objawy hiperkalcemii to:

• zaburzenia czynności nerek
• zaburzenia czynności przewodu pokarmowego (nudności i wymioty, choroba wrzodowa)
• nadciśnienie tętnicze
• osłabienie siły mięśniowej

Leczenie to, poza forsowaniem diurezy i usuwania wapnia z organizmu, hamowanie uwalniania tego pierwiastka z kości przy pomocy leków stosowanych np. w osteoporozie.

Zaburzenia gospodarki fosforanowej

Związki fosforu pełnią kilka funkcji w naszym organizmie, najczęściej mówi się o ich roli w budowaniu kości i zębów, ale odgrywają one także istotną rolę w gospodarce kwasowo-zasadowej, jon PO43- jest jednym z głównych anionów wewnątrzkomórkowych.

Ponadto fosfor jest składnikiem kwasów nukleinowych (DNA i RNA) i nośnikiem energii (adenozynotrójfosforan).

Prawidłowe wartości fosforanów w surowicy wynoszą 0,9-1,6 mmol/l.

• Hiperfosfatemia

Najczęstszą przyczyną hiperfosfatemii jest niewydolność nerek, a więc brak możliwości usuwania nadmiaru fosforu z organizmu, rzadziej zdarza się niedoczynność przytarczyc, skutkiem czego również zmniejszona jest ilość fosforanów wydalanych z moczem.

Objawy hiperfosfatemii często w ogóle nie występują, a wśród dolegliwości na pierwszy plan wysuwają się objawy choroby podstawowej, np. niewydolności nerek.

W leczeniu kluczowe jest usunięcie przyczyny oraz ograniczenie fosforanów w diecie, niekiedy stosuje się substancje wiążące fosforany w przewodzie pokarmowym, co uniemożliwia ich wchłanianie.

• Hipofosfatemia

Hipofosfatemia, czyli niedobór fosforanów, wynika zwykle z niedoboru tego związku w diecie, rzadziej jako skutek zaburzeń wchłaniania, czy utraty przez nerki.

Jak wspomniano, fosforany odgrywają niemałą rolę w procesach energetycznych, dlatego ich niedobór prowadzi do zachwiania procesów, w których pobór energii jest największy: skurczach mięśni (występuje porażenie lub osłabienie) oraz funkcjonowaniu układu nerwowego (pojawiają się drgawki, a niekiedy także śpiączka).

W zakresie leczenia, hipofosfatemia nie odbiega od innych zaburzeń elektrolitowych - stosuje się suplementację zwykle doustną oraz leczenie przyczynowe.

lek. Maciej Grymuza