Niewydolność serca - choroba, której nie wolno zaniedbać

Niewydolność serca (HF – heart failure) to choroba, która jest następstwem wielu schorzeń sercowo-naczyniowych, to stan, w którym serce nie może pompować krwi w takiej ilości, jaka jest potrzebna wszystkim tkankom organizmu. Jeśli szybko się męczysz, brak ci tchu, w nocy kaszelsz, puchną ci nogi, to mogą być oznaki niewydolności serca.

Niewydolność serca stanowi coraz większy problem zdrowotny i społeczny, dlatego specjaliści często mówią o epidemii niewydolności serca. Chorobę nazwano medyczną hydrą. Hydra to mitologiczny potwór o pięciu głowach, które odrastały w zwiększonej liczbie, gdy odcięto jedną z nich. Podobnie jest z niewydolnością serca – gdy jeden problem zostanie rozwiązany, może się pojawić kolejny.

Niewydolność serca - skala problemu

W Europie na niewydolność serca choruje prawie 10 mln ludzi, w Polsce ok. 800 tys. (według niektórych źródel nawet 1 mln). To jedyna choroba układu sercowo-naczyniowego, której częstotliwość wzrasta. Badając częstość występowania niewydolności serca w Polsce u osób powyżej 65. roku życia, zgłaszających się po poradę do lekarzy pierwszego kontaktu, HF rozpoznawano u 53 proc. Z tej grupy 39 proc. zakwalifikowano do III lub IV klasy (według klasyfikacji Nowojorskiego Towarzystwa Kardiologicznego), co oznacza, że osoby te odczuwały duszność i zmęczenie przy małym wysiłku fizycznym (np. podczas ubierania się), a dolegliwości mijały w spoczynku. Natomiast osoby, które znalazły się w IV klasie, przy najmniejszym wysiłku czuły silne zmęczenie, duszności, kołatanie serca lub ból w klatce piersiowej, a objawy te nie ustępowały nawet w czasie spoczynku.

Niewydolność serca - przyczyny zachorowań

Zgodnie z aktualną wiedzą, najczęstszymi przyczynami niewydolności serca są: choroba niedokrwienna serca i nadciśnienie tętnicze. Wśród innych powodów wymienia się zapalenie mięśnia sercowego, zmiany metaboliczne, układowe, wrodzone lub nabyte wady serca, zaburzenia rytmu, niedokrwistość, niewydolność nerek, choroby tarczycy, stosowanie leków kardiodepresyjnych. Statystyki pokazują, że rokowania przy niewydolności serca nie są dobre. Chorobę tę charakteryzuje wysoka śmiertelność, nawet wyższa niż w przypadku raka piersi i raka pęcherza moczowego. Ale nowoczesna farmakologia zdecydowanie zmniejsza ryzyko śmierci i poprawia jakość życia chorych. Jednak trzeba spełnić jeden warunek: bezwzględnie przestrzegać zasad terapii określonych przez lekarza.

Niewydolność serca czyli awaria pompy

Serce jest pompą, która odbiera krew żylną powracającą z całego organizmu, pompuje ją do płuc, aby tam pobrała tlen, i przepompowuje ją do tętnic, skąd rozprowadzana jest do wszystkich organów. Gdy serce zachoruje, nie może dobrze wypełniać swoich zadań. Awaria naszej pompy powoduje, że do poszczególnych narządów dociera zbyt mało paliwa, czyli tlenu, lub też zbyt dużo krwi zalega w narządach ciała.
Jeśli krew jest źle utlenowana, skutki tego odczuwamy dość szybko:

• męczymy się, bo w mięśniach jest za mało tlenu
• oblewa nas zimny pot, gdyż skóra jest niedotleniona
• rzadziej oddajemy mocz, ponieważ zmniejszył się dopływ krwi do nerek.

Kiedy zaś krew zalega w narządach, dochodzi do ich przekrwienia. Pojawia się wtedy:

• duszność (spłycenie oddechu, brak tchu) podczas wysiłku lub duszność w nocy
• towarzyszący duszności kaszel, co świadczy o przekrwieniu płuc
• złe trawienie i senność po jedzeniu co sygnalizuje przekrwienie wątroby
• obrzęki nóg oznaczający przekrwienie żył.
• wzmożone pragnienie
• wzrost ciężaru ciała
• zmniejszenie ilości wydalanego moczu.

Czy można odsunąć od siebie te przykre objawy? Nie ma jednej rady dla wszystkich chorych. Każdy ma swoją historię choroby, każdy musi zwracać uwagę na inne rzeczy, aby odzyskać dobre samopoczucie. Od czego zacząć? Od wizyty u lekarza, który pomoże zapanować nad chorobą.

Zasady terapii przy niewydolności serca

Specjaliści wymieniają trzy elementy, od których zależy skuteczność terapii: badania, kontrola choroby i higieniczny tryb życia. Badania pozwalają określić stopień uszkodzenia serca, zmiany, jakie zaszły w wątrobie, nerkach i innych narządach, opracować strategię leczenia oraz ćwiczenia fizyczne, a także ocenić reakcje organizmu na przyjmowane leki. Kontrolowanie choroby to głównie regularne przyjmowanie leków, mierzenie ciśnienia tętniczego, analizy krwi, EKG, pilnowanie właściwej masy ciała oraz konsultacje z lekarzem. Higieniczny tryb życia to regularne wykonywanie zaleconej gimnastyki, zaprzestanie palenia, prawidłowe odżywianie się, ograniczenie spożycia soli, unikanie sytuacji stresowych.

Leczenie niewydolności serca

W leczeniu niewydolności serca z powodzeniem stosuje się wiele leków, które ograniczają skutki choroby i poprawiają komfort życia.

• Inhibitory konwertazy rozszerzają naczynia krwionośne i obniżają ciśnienie, dzięki czemu serce nie musi tak ciężko pracować. Przyjmowanie leków zaczyna się od małych dawek, które stopniowo są zwiększane aż do ustabilizowania choroby. W trakcie terapii mogą pojawić się zawroty głowy, suchy kaszel, gorsza praca nerek, wyższe stężenie potasu we krwi. Dlatego tak ważne jest przestrzeganie zaleconych dawek leków i czasu ich przyjmowania oraz regularne wykonywanie zleconych badań. Inhibitory konwertazy to leki, których nie wolno odstawiać, ponieważ wpływają na wydłużenie życia i ograniczają liczbę pobytów w szpitalu.
• Beta-adrenolityki zmniejszają liczbę skurczów serca w ciągu minuty, spowalniając jego akcję. Kurację rozpoczyna się od małej dawki leku, która stopniowo jest zwiększana. Lek może mieć działania niepożądane w postaci obniżenia ciśnienia tętniczego, zawrotów głowy, znacznego spowolnienia pulsu (poniżej 50 uderzeń na minutę), szybkiego męczenia się.
• Leki moczopędne zwiększają wydalanie wody i sodu z organizmu, dzięki czemu serce jest mniej przeciążone. Są skuteczniejsze, jeśli przyjmie się je rano i jeszcze godzinę poleży w łóżku.
• Glikozydy naparstnicy to leki pobudzające serce do kurczenia się z większą energią i normujące jego pracę.
• Azotany (nitraty) rozszerzają naczynia krwionośne, odciążając serce.
• Leki przeciwzakrzepowe blokują działanie witaminy K, dzięki czemu krew jest rzadsza i mniej podatna na tworzenie skrzepów. Największym problemem jest utrzymanie krzepnięcia na stałym poziomie, a więc unikanie ryzyka krwotoku. Witaminę K można znaleźć w ciemnozielonych i liściastych warzywach, takich jak brokuły, rzepa, szpinak, sałata, kapusta. Zawierają ją także brzoskwinie, awokado, ziemniaki, białko jajek, ser i wątroba. Spożywanie ich przez osoby cierpiące na niewydolność serca musi więc być dostosowane do wyników badań oceniających krzepnięcie krwi. Działanie witaminy K hamuje również przyjmowanie innych lekarstw, takich jak przecigrzybicze, przeciwzapalne, statyny. Dawka leku przeciwzakrzepowego musi być precyzyjnie określona przez lekarza, z podziałem na dawki przyjmowane w ciągu każdego dnia w tygodniu.

Zasady żywienia przy niewydolności serca

Dieta, jakiej powinni przestrzegać chorzy z niewydolnością serca, nie wymaga wielkich poświęceń, a posiłki są łatwe do przygotowania. Dla ułatwienia leczenia i zachowania właściwej wagi trzeba jednak stosować kilka ważnych zasad.

• Ogranicz spożycie soli, bo powoduje zatrzymanie wody w organizmie i przyczynia się do nasilenia objawów choroby, takich jak obrzęki, duszność, przyśpieszona praca serca.
• Unikaj produktów zawierających znaczne ilości ukrytej soli – kiełbas, konserw mięsnych i rybnych, serów żółtych i pleśniowych.
• Wykreśl z jadłospisu chipsy i solone orzeszki, zupy z torebki.
• Zdecydowanie ogranicz dodawanie soli w czasie gotowania potraw  i nie dosalaj ich na talerzu, bo stąd pochodzi 60 proc. zjadanej przez nas soli. Zastępuj ją przyprawami, np. czosnkiem, chrzanem, koperkiem, sokiem z cytryny.
• Nie używaj gotowych mieszanek przypraw, ponieważ zawierają dużo soli. Stosowanie chlorku potasu (substytut soli kuchennej) wymaga ostrożności. Potas zawarty w tej soli w połączeniu z ACE inhibitorami może doprowadzić do hiperkaliemii, czyli podwyższonego stężenia potasu we krwi. Hiperkaliemia często przebiega bezobjawowo. Ale sygnalizować ją mogą zaburzenia czucia, skurcze mięśni, uczucie mrowienia wokół ust i języka. Natomiast niski poziom potasu można zarejestrować podczas EKG. Niedobór tego pierwiastka może się objawiać zaburzeniami świadomości.
• Ogranicz ilość płynów do 1,5–2 litrów dziennie, bo w tej chorobie upośledzone jest usuwanie wody z organizmu.
• Jedz 4–5 małych posiłków dziennie, by nie obciążać żołądka, co uchroni cię przed nudnościami, dusznością, wzdęciami.
• Unikaj produktów i potraw bogatych w tłuszcze zwierzęce – są one niepożądane w prewencji i leczeniu chorób serca (dotyczy to szczególnie osób z podwyższonym poziomem cholesterolu).

Co sprzyja pogorszeniu stanu zdrowia

• infekcje
• choroby płuc
• nadczynność lub niedoczynność tarczycy
• nadciśnienie tętnicze
• choroby nerek
• błędy w przyjmowaniu leków stosowanych przy niewydolności serca
• zażywanie dodatkowych leków przeciwbólowych
• nieprawidłowe żywienie, np. bogate w sól
• nierówne bicie serca
• zwolnienie rytmu serca
• niestabilna choroba wieńcowa
• zawał serca

Anna Jarosz