Kardiowerter-defibrylator (ICD) ma zapobiegać śmierci sercowej. Co to jest? Jak działa?

Kardiowerter-defibrylator (ICD) to urządzenie, które stało się ważnym elementem profilaktyki nagłej śmierci sercowej u chorych z grup najwyższego ryzyka. Jakie są wskazania do wszczepienia kardiowertera-defibrylatora? Na czym polega zabieg? Co wolno, a czego nie osobom z wszczepionym ICD?

Spis treści

1. Kardiowerter-defibrylator (ICD): co to jest?
2. Kardiowerter-defibrylator (ICD): jak działa?
3. Kardiowerter-defibrylator (ICD): wskazania do stosowania
4. Kardiowerter-defibrylator (ICD): zabieg wszczepienia
5. Kardiowerter-defibrylator (ICD): kiedy wymienić?

Kardiowerter-defibrylator (ang. Implantable Cardioverter Defibrillator, ICD) stał się ważnym elementem w zapobieganiu nagłej śmierci sercowej u chorych z grup najwyższego ryzyka. Kardiowerter-defibrylator łączy w sobie funkcję elektrostymulacji z tzw. terapią wysokoenergetyczną, czyli w momencie, gdy pojawia się nagła, zagrażająca życiu arytmia komorowa (np. częstoskurcz komorowy, migotanie komór), urządzenie to wysyła szoki umiarawiające, ratując tym samym życie pacjenta.

Kardiowerter-defibrylator (ICD): co to jest?

Kardiowerter-defibrylator to urządzenie elektroniczne wielkości pudełka od zapałek. Pierwotnie urządzenie to, skonstruowane przez pochodzącego z Polski lekarza Mieczysława Mirowskiego, wszczepiane było do klatki piersiowej pacjenta, a zabieg ten wykonywali kardiochirurdzy.

- Obecnie najczęstsza spotykana forma ICD przypomina rozrusznik serca i składa się z wprowadzanej do serca elektrody (lub elektrod), których zadaniem jest wyczuwanie impulsów własnych serca i dostarczanie „terapii” w sytuacjach zagrożenia życia oraz połączonej z elektrodą, wszczepianej pod skórę puszki mieszczącej baterię i układy elektroniczne (minikomputer). Takie urządzenie może pełnić równocześnie funkcję rozrusznika. Innym urządzeniem wykonującym to samo zadanie jest całkowicie podskórny kardiowerter defibrylator S-ICD.

W odróżnieniu od klasycznego ICD, elektroda tego urządzenia nie ma kontaktu z sercem i wszczepiana jest do tkanki podskórnej blisko mostka. S-ICD może przerywać arytmię, ale nie może stymulować serca. Dziś zabiegi implantacji przeprowadzają operatorzy - kardiolodzy-elektrofizjolodzy - tłumaczy dr hab. med. Adam Sokal z Pracowni Elektrofizjologii i Stymulacji Serca Śląskiego Centrum Chorób Serca w Zabrzu, członek Sekcji Rytmu Serca Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego.

Kardiowerter-defibrylator serca (ICD) skutecznie przerywa częstoskurcz komorowy i migotanie komór.

Kardiowerter-defibrylator (ICD): jak działa?

Wszczepialny kardiowerter defibrylator cały czas „obserwuje” rytm serca. Gdy częstość rytmu serca jest większa od założonej wcześniej i zaprogramowanej przez lekarza (wyższa od tzw. progu detekcji), urządzenie zaczyna analizować cechy EKG, próbując ustalić, czy w rzeczywistości ma do czynienia z groźną dla życia arytmią komorową. Wykorzystuje w tym celu różne algorytmy. Ich zadaniem jest odróżnienie groźnych arytmii komorowych od fizjologicznego przyśpieszenia częstości rytmu serca lub mniej groźnych arytmii nadkomorowych.

„Próg detekcji” może być indywidualnie programowany dla każdego pacjenta. U młodych ludzi, którzy podejmują wysiłek fizyczny prowadzący do przyśpieszenia częstości rytmu serca lub u osób z rozpoznanymi arytmiami nadkomorowymi, takimi, jak migotanie przedsionków, z reguły ustala się wyższy "próg detekcji".

- Jeżeli ICD zaklasyfikuje arytmię jako groźną dla życia, zaczyna przygotowywać się do jej przerwania, czyli do dostarczenia terapii. Terapia może mieć postać uderzenia (szoku) elektrycznego (kardiowersja i defibrylacja) lub tak zwanej stymulacji antytachyarytmicznej (ATP), która polega na krótkotrwałym stymulowaniu komory serca z częstością nieznacznie wyższą od częstości arytmii. To, jaki rodzaj terapii zostanie dostarczony jako pierwszy, jest za każdym razem programowane przez lekarza w zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta - mówi dr Adam Sokal.

Kardiowerter-defibrylator (ICD): wskazania do stosowania

• pacjenci po nagłym zatrzymaniu krążenia,
• pacjenci z niewydolnością serca z frakcją wyrzucania (LVEF) ≤ 40 proc. którzy przebyli epizod groźnej arytmii komorowej (częstoskurcz komorowy niestabilny hemodynamicznie lub z omdleniem),
• pacjenci z pozawałową (niedokrwienną) niewydolnością serca w II/III klasie wg NYHA z niską LVEF ≤ 35 proc., co najmniej 40 dni po przebytym zawale serca,
• pacjenci z niewydolnością serca w II/III klasie wg NYHA, LVEF ≤ 35 proc., z niską frakcją wyrzucania bez choroby niedokrwiennej serca (kardiomiopatia rozstrzeniowa).

We wskazaniach obowiązują dodatkowe warunki: optymalna farmakoterapia, przewidywane przeżycie w dobrym stanie czynnościowym powyżej 1 roku. Ostateczną decyzję o wszczepieniu tego urządzenia podejmuje kardiolog po wykonaniu kompletu odpowiednich badań.

Kardiowerter-defibrylator (ICD): ograniczenie w prowadzeniu pojazdów mechanicznych 

Warto wiedzieć: Bezpieczny kierowca z kardiowerterem-defibrylatorem. Czy można prowadzić z ICD?

Kardiowerter-defibrylator (ICD): zabieg wszczepienia

Zabieg wszczepienia ICD wykonuje się najczęściej w znieczuleniu miejscowym. Rzadko, na przykład u dzieci, zabieg wykonuje się w znieczuleniu ogólnym.

Większość pacjentów ocenia zabieg jako mało bolesny (2-3 w 10 punktowej skali, gdzie 10 oznacza maksymalny ból). Niekiedy na życzenie pacjenta w trakcie zabiegu mogą zostać podane leki przeciwbólowe.

Po zakończeniu zabiegu lekarz może zdecydować o wykonaniu tak zwanego testu defibrylacji (test DFT). Jego zadaniem jest potwierdzenie, czy wszczepione urządzenie działa prawidłowo. Test DFT wykonywany jest w krótkotrwałym znieczuleniu ogólnym (pacjent jest usypiany do testu). Jeśli zabiegowi nie towarzyszą powikłania, pobyt pacjenta w szpitalu związany z zabiegiem wszczepienia ICD nie przekracza 2-3 dni. Powikłania są rzadkie, ale jeśli wystąpią, powodują przedłużenie czasu hospitalizacji.

- Szwy po zabiegu usuwa się z reguły pomiędzy 7 a 10 dniem. W zależności od ośrodka, pacjent powinien zgłosić się na kontrolę i ostateczne zaprogramowanie urządzenia pomiędzy 1 a 3 miesiącem po wszczepieniu. W tym okresie należy unikać gwałtownych ruchów ramieniem po stronie, po której wszczepione jest urządzenie. Trzeba również zrezygnować z prowadzenia samochodu. Oczywiście konieczna jest w tym okresie dokładna obserwacja rany i zgłaszanie lekarzom ewentualnych nietypowych odczynów. Mogą wystąpić: niewielki, utrzymujący się jeden do dwóch miesięcy miesiące obrzęk, zasinienie lub bolesność. Po tym okresie pacjent nie powinien odczuwać żadnych dolegliwości związanych z wszczepionym urządzeniem - wyjaśnia dr Adam Sokal.

Kardiowerter-defibrylator (ICD): kiedy wymienić?

Kardiowerter-defibrylator trzeba wymienić, gdy dojdzie do zużycia baterii. Bardzo duże zużycie baterii następuje podczas szoków, gdy chory ma np. burzę elektryczną, czyli 3 i więcej wyładowania w ciągu doby. Podczas takiej nagłej, nasilonej i zagrażającej życiu arytmii, urządzenie może się bardzo szybko wyczerpać - w ciągu kilku dni lub nawet kilkunastu godzin.

- Pomiędzy implantacją a wymianą ICD może upłynąć nawet 10 lat, ale okres ten może ulec znacznemu skróceniu w przypadku występowania interwencji wysokoenergetycznych wszczepionego ICD. W tym czasie pacjent powinien zgłaszać się na kontrolę nie rzadziej niż raz na co najmniej 6 miesięcy lub raz do roku, w przypadku, gdy na co dzień podlega kontroli telemetrycznej. Niestety, taki znacznie wygodniejszy i bezpieczniejszy dla pacjentów sposób kontroli, w odróżnieniu od innych krajów europejskich nie jest w Polsce refundowany. W praktyce mogą z niego skorzystać jedynie nieliczni pacjenci. W razie potrzeby wymieniana jest zawierająca baterię „puszka” urządzenia. Sam zabieg jest krótszy niż wszczepienie, ale i tak wymaga 2-3 dniowej hospitalizacji - mówi dr Adam Sokal.

Burze elektryczne mogą prowadzić do poważnych zaburzeń lękowo-depresyjnych, które w skrajnych przypadkach przypominają zespół stresu pourazowego.

Monika Majewska