Hipotonia ortostatyczna

Hipotonia ortostatyczna, inaczej hipotensja ortostatyczna, wiąże się z zawrotami głowy, uczuciem osłabienia po szybkim wstaniu z łóżka. Mimo, że objawy te przemijają, często niepokoją, a jeśli są bardzo nasilone, mogą być uciążliwe. Jakie są przyczyny hipotonii ortostatycznej? Jakie mogą być jej skutki? Co to jest próba ortostatyczna? Na czym polega leczenie hipotonii ortostatycznej?

Spis treści

1. Hipotonia ortostatyczna - co to jest?
2. Hipotonia ortostatyczna - objawy
3. Hipotonia ortostatyczna - przyczyny
4. Hipotonia ortostatyczna - leczenie

Hipotonia ortostatyczna, inaczej hipotensja ortostatyczna, to spadek ciśnienia wywołany zmianą pozycji ciała. Ciśnienie tętnicze ulega nieustannym wahaniom, wpływa na nie niezliczona ilość czynników, w tym pozycja ciała, a zwłaszcza jej zmiany.

Dzieje się tak głównie z powodu działania siły ciężkości. Efekt ten jest minimalizowany przez napięcie ścian naczyń i pracę serca, niemniej jednak nie udaje się go zupełnie wyeliminować.

Hipotonia ortostatyczna - co to jest?

W pozycji stojącej nieco więcej krwi znajduje się w dolnej części ciała czy w dolnych partiach (segmentach) płuc, kiedy myślimy o krążeniu tzw. małym, a więc tam gdzie więcej krwi, tam też wyższe ciśnienie.

Jest to stan zupełnie prawidłowy i nasz organizm przystosowany jest do takiego stanu rzeczy. Ten efekt przemieszczenia krwi i zwiększenia w związku z tym ciśnienia tętniczego jest też przyczyną tego, że przy pomiarze mankiet ciśnieniomierza powinno się zakładać na wysokości serca.

Kiedy leżymy natomiast, ciśnienie tętnicze w całym organizmie jest takie samo, wyeliminowany jest efekt siły ciężkości, a pomiarów dokonywać można w dowolnym miejscu. Co dzieje się, gdy zmieniamy pozycję ciała?

Zgodnie z prawami fizyki, gdy wstajemy z łóżka, krew przepływa do nóg, zmniejsza się jej ilość, a więc obniża się ciśnienie w pozostałych częściach ciała, zwłaszcza w głowie.

Takie zmiany ciśnienia i ilości krwi są odczytywane przez baroreceptory i odpowiednio neutralizowane przez organizm: układ nerwowy autonomiczny pobudza serce przez tzw. receptory beta do chwilowego przyspieszenia pracy, żeby przepompować krew i zapewnić odpowiednią jej ilość docierającą do mózgu - mniejsze objętości krwi są pompowane, jednak są one dostarczane częściej.

W ten sposób - mimo że ciśnienie jest mniejsze - sumaryczna ilość krwi pozostaje niezmienna lub spada tylko nieznacznie. Ponadto przyspieszenie bicia serca ma również za zadanie odebranie nadmiaru krwi, który pojawił się w dolnych częściach ciała. Gdy już się to wydarzy, a ciśnienie w mózgu wzrośnie, tętno wraca do normy.

Ponadto całemu procesowi towarzyszą niewielkie zmiany średnicy naczyń - skurcz tętnic w nogach, w ten sposób zmniejszona zostaje objętość krwi do nich dostarczana. Jeśli cały mechanizm przyspieszenia rytmu serca i aktywności naczyń działa sprawnie hipotonia ortostatyczna nie występuje lub objaw ten jest bardzo słaby.

Hipotonia ortostatyczna - objawy

Hipotonia ortostatyczna jest spowodowana chwilowym zmniejszonym ukrwienia mózgu i oczu, a więc objawy hipotonii ortostatyczej dotyczą tych narządów.

Objawem może być omdlenie, typowo po wstaniu do pozycji pionowej. W nieco innym mechanizmie, niż opisany wcześniej i rzadziej, zdarza się ono po długim staniu lub przebywaniu w zatłoczonym, gorącym pomieszczeniu, ewentualnie po wysiłku.

Tutaj spadek ciśnienia tętniczego w mózgu związany jest rozszerzeniem naczyń w skórze, przez co więcej krwi przez nie przepływa i łatwiej oddawane jest ciepło, organizm zapobiega przegrzaniu, ale naraża przez to mózg na chwilowe niedokrwienie. Inne często spotkane objawy to:

• zawroty głowy
• uczucie osłabienia
• czasem mroczki przed oczami
• chwilowe zaburzenia widzenia i równowagi
• czy ból w klatce piersiowej

Wszystkie te objawy pojawiają się zwykle po zmianie pozycji ciała na stojącą, ale oczywiście mogą to być też tzw. objawy zwiastujące, poprzedzające omdlenie.

Jeśli dolegliwości te są bardziej długotrwałe, warto zgłosić to lekarzowi, ponieważ być może przyczyna jest inna lub nasilenie hipotonii jest tak duże, że należy włączyć leczenie. Utrata przytomności zawsze powinna być skonsultowana z lekarzem, który zadecyduje czy konieczna jest jej diagnostyka.

Hipotonia ortostatyczna - przyczyny

Hipotonia ortostatyczna jest skutkiem zbyt niskiego ciśnienia lub nieodpowiedniej odpowiedzi serca (braku przyspieszenia jego pracy). Niskie ciśnienie obserwuje się u osób odwodnionych, w skutek np. przyjmowania leków pobudzających diurezę, czy po prostu spożywających zbyt małą ilość płynów.

Podobnie leki rozszerzające naczynia powodują obniżenie ciśnienia, np. nitrogliceryna, niektóre diuretyki, czy sildenafil (Viagra).

Brak przyspieszenia pracy serca jest zwykle spowodowany przyjmowaniem leków blokujących receptory pobudzające jego pracę (receptory beta). Leki te, jak np. metoprolol (Metocard, Beto), są stosowane w chorobach układu sercowo-naczyniowego, w chorobie niedokrwiennej serca, nadciśnieniu tętniczym i innych.

Dlatego hipotonia ortostatyczna pojawia się czasem po rozpoczęciu leczenia nadciśnienia tętniczego czy po jego intensyfikacji, ponieważ w tym przypadku zaburzone zostają oba mechanizmy - z jednej strony stosuje się leki pobudzające diurezę, ale też leki blokujące receptory beta.

Ze względu na zaburzenie odruchu nerwowego, hipotonia może być objawem choroby Parkinsona czy neuropatii wegetatywnej. Oczywiście nie zawsze przyczynę dolegliwości udaje się ustalić.

Hipotonia ortostatyczna - leczenie

Hipotonia ortostatyczna sama w sobie nie jest groźna dla zdrowia i życia, może być jednak przyczyną upadków, a co za tym idzie - urazów.

W związku z tym należy podjąć działania, aby zminimalizować nasilenie dolegliwości, jaką jest hipotonia ortostatyczna, zwłaszcza u osób starszych, które są szczególnie podatnych na takie urazy, a u których mogą one mieć bardzo groźne konsekwencje (np. długotrwała hospitalizacja czy leżenie w łóżku).

Hipotonia ortostatyczna nie jest groźna, ale może być bardzo uciążliwa. Można zmniejszyć jej nasilenie prostymi metodami, Rzadko konieczna jest modyfikacja dotychczasowego leczenia czy włączenie odpowiednich leków.

Po pierwsze, należy unikać sytuacji, w których się pojawia, czyli np. wystrzegać się dusznych pomieszczeń czy wysokich temperatur. Poza tym pomagają najprostsze działania, takie jak siedzenie przez chwilę przed wstaniem z łóżka czy używanie podnóżka, jeśli hipotonia pojawia się nawet w pozycji siedzącej.

Po drugie, warto nauczyć się rozpoznawać objawy występujące przed omdleniem (przykłady opisane są wyżej), jeśli takie występują, a w przypadku pojawienia się ich położyć się lub usiąść, skrzyżować nogi czy ściskać w ręce piłeczkę.

Po trzecie, należy dbać o prawidłową ilość wody w organizmie i unikać odwodnienia - spożywać ok. 2,5 litra płynów dziennie. Czasem pomagają także napoje ze zwiększoną ilością elektrolitów, ale mogą je stosować tylko osoby bez nadciśnienia tętniczego. Czasem pomaga picie kawy i zawarta w niej kofeina.

Jeśli konieczna jest interwencja lekarska, zaleca się czasem noszenie pasa brzusznego, pończoch uciskowych, które zmniejszają gromadzenie krwi w nogach, brzuchu i zwiększą napływ krwi do serca. Jeśli to możliwe, leczy się stany mogące być przyczyną omdleń (np. kaszel).

Bywa, że zmienia się leczenie – konkretne leki lub ich dawki, jeśli osoba z hipotonią przyjmuje preparaty mogące być jej przyczyną.

Możliwy jest również trening ortostatyczny, polegający na przyjmowaniu postawy stojącej z oparciem o ścianę przez stopniowo wydłużany czas, do 20-30 minut dziennie.

Leczenie farmakologiczne to przede wszystkim midodryna, czyli lek obkurczający naczynia, oraz fludrokortyzon, czyli mineralokortykosteryd powodujący zatrzymanie sodu i wody w organizmie. Leki doustne stosuje się jednak bardzo rzadko, jeśli hipotonia jest bardzo uciążliwa. W skrajnych przypadkach może być konieczne wszczepienie stymulatora, poprzedza to jednak wnikliwa i długotrwała diagnostyka omdleń.

lek. Maciej Grymuza