Ciśnienie tętnicze krwi - jakie jest prawidłowe ciśnienie i puls?

Ciśnienie tętnicze krwi to siła, z jaką ciecz - czyli krew - naciska na ściany naczynia. Wyróżnia się ciśnienie skurczowe i ciśnienie rozkurczowe. Jaka jest między nimi różnica? Ciśnienie skurczowe mierzone jest w czasie skurczu lewej komory serca, a rozkurczowe - tuż przed wyrzutem krwi z serca. Czym dokładnie jest ciśnienie krwi, jakie czynniki mają na nie wpływ? Jakie jest prawidłowe ciśnienie i jakie są normy dla ciśnienia skurczowego i rozkurczowego?

Spis treści

1. Ciśnienie - charakterystyka ciśnienia krwi 
2. Ciśnienie tętnicze - czym jest?
3. Ciśnienie skurczowe i rozkurczowe - co to jest?
4. Ciśnienie skurczowe i rozkurczowe - normy
5. Ciśnienie - co wpływa na prawidłowe ciśnienie
6. Czym jest ciśnienie żylne?

Ciśnienie - charakterystyka ciśnienia krwi 

Ciśnienie tętnicze jest siłą, z jaką ciecz naciska na ściany naczynia. Warto poznać, co to jest i co ma na nie wpływ, a dzięki temu zrozumieć czym jest nadciśnienie oraz jak możemy sobie z nim radzić. Aby zrozumieć, czym dokładnie jest ciśnienie i co na nie wpływa, niezbędne jest przypomnienie kilku aspektów anatomii układu krążenia.

Tętnice w naszym organizmie zbudowane są nieco inaczej w zależności od ich wielkości – duże naczynia, jak aorta zawierają dużo tkanki łącznej sprężystej, dzięki czemu są dość elastyczne. Wpływ układu nerwowego czy hormonalnego na wielkość średnicy tych naczyń jest niewielki.

Mniejsze tętnice z kolei zawierają dużo mięśni gładkich i zakończeń nerwowych układu nerwowego autonomicznego, skurcz i rozkurcz włókien mięśniowych powoduje zmiany średnicy naczyń, a przy ogromnej ich ilości w organizmie ma to duży wpływ na ciśnienie. Rozszerzanie i zwężanie tych tętnic pozwala regulować ilość krwi dopływającej do wszystkich narządów w ciele, zależnie od ich aktualnego zapotrzebowania. Układ nerwowy autonomiczny dwojako wpływa na ciśnienie – część przywspółczulna wywołuje jego spadek, a współczulna wzrost.

Ciśnienie tętnicze - czym jest?

Skurcz serca powoduje wtłoczenie do aorty pewnej objętości krwi oraz niewielkie rozciągnięcie ściany aorty. Wzrost ilości krwi i stosunkowo mała zmiana rozmiaru naczynia powoduje wzrost ciśnienia. Rozchodzi się on dalej wzdłuż przebiegu tętnic, zgodnie z prawem naczyń połączonych, tworząc tak zwaną falę ciśnieniową.

Rozciągnięcie ściany aorty pozwala na zmagazynowanie energii z aktywności serca, która oddawana jest w czasie, gdy fragment tętnicy wraca do poprzedniej wielkości. Również ta zmiana kształtu przenoszona jest obwodowo wzdłuż przebiegu naczynia, co zapewnia ciągłe działanie ściany na znajdującą się w środku krew, jest to tzw. efekt powietrzni. Takie zmiany średnicy tętnic zapewniają więc ciągłe tłoczenie krwi na obwód, nawet w czasie rozkurczu serca, utrzymanie jej przepływu i dodatnich wartości ciśnienia.

Fala ciśnieniowa i odkształcenie naczynia to fala tętna i odpowiada ona ciśnieniowi skurczowemu. To właśnie ją wyczuwamy mierząc sobie puls. Prędkość rozchodzenia fali tętna zależy od sprężystości naczyń, tak że w naczyniach twardszych rozchodzi się ona szybciej.

Stwardnienie tętnic postępuje z wiekiem, przez to z wiekiem rośnie też nieznacznie ciśnienie tętnicze, proces jednak jest bardzo powolny i normy ciśnienia tętniczego nie zmieniają się z upływem lat. Proces stwardnienia ścian znacznie przyspiesza miażdżyca, dlatego jest istotna w rozwoju nadciśnienia. Średnica stwardniałych naczyń znacznie trudniej ulega regulacji układu nerwowego czy hormonalnego.

Ciśnienie jako wielkość fizyczna zależy od wielkości przepływu i oporu naczyń krwionośnych, opór z kolei zależy od różnicy ciśnień i ilości wyrzuconej z serca krwi (ta ilość krwi to rzut serca), największy opór notujemy w małych tętniczkach, gdyż one mają najmniejsze światło, a ponadto możliwość jego regulacji. Wielkość przepływu jest to ilość krwi jaka dopłynęła i odpłynęła z tętnic. Przepływ jest oczywiście zgodny z różnicą ciśnień – do większego do mniejszego i ma charakter pulsujący – zgodnie z rytmem pracy serca.

Ciśnienie skurczowe i rozkurczowe - co to jest?

Ciśnienie tętnicze opisywane jest zawsze dwiema wartościami:

• ciśnienie skurczowe - jest to największe ciśnienie, jakie panuje w układzie krwionośnym. Mierzone jest ono w czasie skurczu lewej komory serca – maksymalnego wyrzutu krwi
• ciśnienie rozkurczowe - notowane jest tuż przed wyrzutem krwi z serca i jest ciśnieniem najniższym, jakie może być zanotowane w tętnicach. Powodem, dla którego nie spada ono do zera w czasie rozkurczu, jest fakt, że ściany tętnic oddają zmagazynowaną energię i wywierają nacisk na znajdującą się w środku krew

Ciśnienie - co wpływa na prawidłowe ciśnienie

Ani niskie ciśnienie, ani tym bardziej wysokie ciśnienie nie są korzystne dla zdrowia. Wpływ na wielkość ciśnienia ma wiele czynników. Jest ono zależne zwłaszcza od wspomnianych już: rzutu serca i oporu naczyń, dlatego duży wpływ na nie ma ilość krążącej krwi i sprawność działania serca – siła z jaką pracuje, regularność rytmu, budowa zastawek, zwłaszcza aortalnej.

1. Układ nerwowy

Duże jest też oddziaływanie układu nerwowego na ciśnienie poprzez wpływ na siłę skurczów serca i opór naczyniowy - przez to ulega ono zmianom pod wpływem emocji, do tego stopnia, że u niektórych pacjentów obserwuje się efekt białego fartucha, czyli wzrost ciśnienia tętniczego w czasie pomiaru przez lekarza. Z tego między innymi powodu bardzo istotne są pomiary domowe u osób chorujących na nadciśnienie tętnicze. Wpływ układu nerwowego widoczny jest też w nocy, kiedy dominuje przywspółczulny układ nerwowy, a ciśnienie spada nawet o 20mmHg. Niemniej ważna jest kondycja psychiczna i radzenie sobie ze stresem i trudnymi sytuacjami. Częste zdenerwowanie powoduje wzrost napięcia układu nerwowego, aktywację jego części współczulnej i wzrost ciśnienia.

2. Układ hormonalny

Opór naczyniowy, a więc pośrednio ciśnienie tętnicze, regulowany jest również przez układ hormonalny – m.in. tarczycę, nadnercza, przytarczycę, przysadkę. Hormony tych gruczołów powodują wzrost ciśnienia tętniczego, zwłaszcza adrenalina, a np. prostaglandyna E - jego spadek. Wpływ układu nerwowego i hormonalnego jest dobrze widoczny w przypadku bólu. Uczucie to powoduje wzrost ciśnienia między innymi przez wzrost wydzielania adrenaliny i napięcia układu współczulnego. Innym czynnikiem jest wysiłek fizyczny, jednak jego wpływ może być dwojaki. Sporty statyczne, czyli np. podnoszenie ciężarów, powodują chwilowe zwyżki ciśnienia, ale też podnoszą ciśnienie długotrwale, między innymi dlatego nie są zdrowe dla układu sercowo-naczyniowego. Sporty dynamiczne, czyli np. bieganie, jazda na rowerze, pływanie, uprawiane regularnie powodują obniżenie ciśnienia i mają korzystny wpływ na zdrowie.

3. Zła dieta, otyłość, palenie papierosów

Na ciśnienie oddziałują również między innymi dieta - zwłaszcza sól, alkohol. Zmieniają one ilość krążącej krwi i pracę mięśni gładkich znajdujących się w ścianach naczyń. Innym czynnikiem jest otyłość, która powoduje wzrost ciśnienia, ponieważ naczynia tkanki tłuszczonej charakteryzują się dużym oporem. Z kolei palenie tytoniu sprzyja zwiększeniu sztywności ścian tętnic i powoduje wydzielanie niewielkich ilości adrenaliny.

Wymienione wyżej czynniki są najbardziej istotnymi, jednak mnogość przyczyn zmiany ciśnienia sprawia, że nie sposób wszystkich wymienić. W większości działają one poprzez układ nerwowy. Niewielki wpływ na ciśnienie tętnicze ma kawa czy herbata pita regularnie, podobnie jak ciśnienie atmosferyczne - jego zmiany mogą powodować gorsze samopoczucie, ale w innym mechanizmie niż zmiany ciśnienia.

Zmiany ciśnienia krwi notowane są też w czasie zmiany pozycji, ze względu na siłę grawitacji. Stojąc czy siedząc krew opada w kierunku stóp i zauważalne są zmiany w zależności od wysokości ciała. Z tego też powodu tuż po zmianie pozycji serce nieco przyspiesza, chcąc zapewnić dopływ krwi do miejsc, gdzie jest jej mniej.

Dlatego pomiar ciśnienia powinno się wykonywać po chwilowym odpoczynku, a mankiet ciśnieniomierza zakłada się na ramieniu na wysokości serca, używając odpowiedniego sprzętu, który zapewnia rzetelne, powtarzalne pomiary.

Zobacz galerię 6 zdjęć

Czym jest ciśnienie żylne?

Ciśnienie żylne jest znacznie rzadziej mierzonym parametrem, jego ocena wymaga wprowadzenia cewnika w okolice prawego przedsionka, a więc jest badaniem inwazyjnym. Ciśnienie żylne jest znacznie niższe niż tętnicze, ma ok. 15-20mmHg i spadać może momentami do 0, gdyż żyły są bardzo wiotkie i nie mają swojej pompy. Ciśnienie żylne mierzy się najczęściej u pacjentów w ciężkim stanie, we wstrząsie. Pozwala ono ocenić i zaplanować podawanie płynów dożylnych, ponieważ najlepiej odzwierciedla ono stan nawodnienia pacjenta.

lek. Maciej Grymuza