Choroba wieńcowa - objawy. Jak rozpoznać chorobę niedokrwienną serca?

Choroba wieńcowa jest jednym z najczęstszych schorzeń kardiologicznych. Przyczyną choroby wieńcowej są zmiany w naczyniach wieńcowych, które prowadzą do niedotlenienia mięśnia sercowego. Najpoważniejszym skutkiem choroby wieńcowej jest zawał serca. Zdrowy tryb życia pozwala zapobiegać rozwojowi i spowalniać postęp choroby wieńcowej. Jakie daje objawy oraz w jaki sposób odbywa się leczenie choroby wieńcowej?

Spis treści

1. Co to jest choroba wieńcowa?
2. Typowe objawy choroby wieńcowej
3. Nietypowe objawy choroby wieńcowej
4. Jakie są przyczyny choroby wieńcowej?
5. Podział choroby wieńcowej
6. Diagnostyka choroby wieńcowej
7. Leczenie choroby wieńcowej
8. Czynniki ryzyka choroby wieńcowej
9. Skutki choroby wieńcowej

Co to jest choroba wieńcowa?

Choroba wieńcowa to schorzenie powodujące zmniejszenie przepływu krwi w naczyniach wieńcowych. Skutkiem choroby wieńcowej jest spadek ilości krwi, a wraz z nią tlenu i substancji odżywczych, dostarczanych do komórek mięśnia sercowego. Choroba wieńcowa jest najczęstszą przyczyną choroby niedokrwiennej serca.

Niedokrwienie mięśnia sercowego wywołuje dolegliwości bólowe w klatce piersiowej. Im dłuższa przerwa w dostarczaniu tlenu do komórek mięśniowych serca, tym większe ryzyko ich martwicy. Martwicę fragmentu ściany serca wywołaną niedotlenieniem nazywamy zawałem serca.

Typowe objawy choroby wieńcowej

Jako objawy choroby wieńcowej zalicza się:

• ból zlokalizowany za mostkiem, wywołany niedotlenieniem mięśnia sercowego, dolegliwości bólowe przypominają gniecenie i ucisk w klatce piersiowej
• ból promieniujący do żuchwy, lewego barku, a nawet ramienia

Typowe dla choroby wieńcowej są okoliczności powstania dolegliwości, które zwiększają się wraz ze wzrostem zapotrzebowania mięśnia sercowego na tlen i pojawiają się wtedy, gdy serce staje się nadmiernie obciążone pracą – podczas wysiłku fizycznego, wchodzenia po schodach czy silnych emocji przyspieszających bicie serca.

Gdy choroba wieńcowa postępuje niedokrwienie mięśnia sercowego może pojawiać się bez związku z podejmowaną aktywnością, również podczas odpoczynku. W stabilnej chorobie wieńcowej, ból w klatce piersiowej ustępuje po odpoczynku lub po zażyciu odpowiednich leków (nitrogliceryny). Jeśli ból przedłuża się i nie ustępuje mimo zażycia leków, może być objawem zawału serca.

Do opisu nasilenia dolegliwości bólowych w chorobie niedokrwiennej wykorzystuje się 4-stopniową skalę Kanadyjskiego Towarzystwa Kardiologicznego (CCS). Kolejne stopnie tej skali odpowiadają coraz większemu zaawansowaniu choroby wieńcowej. Zwiększenie dolegliwości bólowych w skali CCS wskazuje na konieczność bardziej intensywnego leczenia.

Klasyfikacja CCS obejmuje następujące stopnie:

• Klasa CCS I – dolegliwości pojawiają się wyłącznie w trakcie intensywnego wysiłku fizycznego.
• Klasa CCS II – ból pojawia się w trakcie wysiłku nieco większego niż zwykły (wchodzenie po schodach, przy pokonywaniu wzniesień lub po przejściu >200 m po płaskim terenie),
• Klasa CCS III – dolegliwości w trakcie zwykłej aktywności fizycznej (po przejściu 100-200 m po płaskim lub w trakcie wchodzenia na pierwsze piętro po schodach),
• Klasa CCS IV – ból pojawia się bez związku z aktywnością fizyczną, również w spoczynku.

Choć ból w klatce piersiowej jest najczęstszym objawem choroby wieńcowej, nie musi on występować u wszystkich pacjentów. W niektórych przypadkach choroba wieńcowa ma przebieg nietypowy i objawia się pod postacią tzw. masek. Maski choroby wieńcowej to objawy sugerujące inne schorzenie i nie wskazujące na to, że ich rzeczywistą przyczyną jest choroba serca.

Nietypowe objawy choroby wieńcowej

Nietypowe objawy choroby wieńcowej to m. in.:

• bóle w nadbrzuszu
• nudności i wymioty
• duszności
• zmniejszenie tolerancji wysiłku
• osłabienie

Nietypowy obraz choroby wieńcowej statystycznie częściej dotyczy kobiet, a także pacjentów z cukrzycą. Choroba wieńcowa pod postacią masek zwiększa ryzyko jej przeoczenia lub zbagatelizowania.

Czytaj też:

• Objawy chorób serca
• Hipercholesterolemia - przyczyny, objawy, leczenie

59,00 zł

Zacznij już dziś

Wypróbuj dietę DASH

Dzięki diecie DASH zmniejszysz ryzyko miażdżycy, zawału czy udaru i obniżysz stężenie "złego" cholesterolu. Dzięki diecie online Jesz co Lubisz:

• zadbasz o swoje zdrowie i zmniejszysz ryzyko chorób układu krążenia,
• dostarczysz organizmowi odpowiednią ilość składników odżywczych,
• zyskasz setki pomysłów na smaczne i zdrowe dania,
• oszczędzisz czas i pieniądze – dzięki gotowym listom zakupów!

Jakie są przyczyny choroby wieńcowej?

Do przyczyn wystąpienia choroby wieńcowej zalicza się:

• miażdżycę
• stres
• zażywanie narkotyków i niektórych leków
• spożywanie dużej ilości alkoholu
• palenie papierosów

Najczęstszą przyczyną choroby wieńcowej jest miażdżyca naczyń wieńcowych. Miażdżyca powoduje zmiany w budowie naczyń oraz ich stopniowe zwężanie. W naczyniach osoby chorej na miażdżycę mogą łatwo powstawać zakrzepy krwi.

Wszystkie te czynniki prowadzą do „zatykania” naczyń wieńcowych, co skutkuje niedokrwieniem mięśnia sercowego. Miażdżyca jest przyczyną ponad 98% przypadków choroby wieńcowej.

W rzadkich przypadkach, choroba wieńcowa może występować bez związku z miażdżycą. Przykładem takiej sytuacji jest skurcz naczynia wieńcowego, który powoduje zablokowanie przepływu krwi. Do skurczu naczyń wieńcowych może dojść pod wpływem silnego stresu, zażywania narkotyków i niektórych leków, a także po spożyciu dużej ilości alkoholu.

Skurcz naczyń wieńcowych występuje szczególnie często u pacjentów palących papierosy. Niezależnie od przyczyny powstania, choroba wieńcowa zawsze prowadzi do niedotlenienia mięśnia sercowego.

Podział choroby wieńcowej

Choroba wieńcowa rozwija się przez wiele lat. Początki choroby są dość podstępne - zmiany w naczyniach wieńcowych nie wywołują żadnych objawów. Z czasem pojawia się typowy dla choroby wieńcowej ból w klatce piersiowej.

W miarę postępu choroby, epizody bólu są coraz częstsze. Zaawansowana choroba wieńcowa grozi całkowitym zatkaniem naczynia wieńcowego. W ten sposób może dojść do zawału serca.

Na podstawie obrazu klinicznego, wyróżniamy dwa warianty choroby wieńcowej:

• przewlekła choroba wieńcowa – nazywana również dławicą piersiową. Mięsień sercowy jest okresowo niedokrwiony, lecz choroba ma charakter stabilny. Objawy pojawiają się w określonych sytuacjach (np. zwiększonego wysiłku fizycznego). Dolegliwości bólowe ustępują pod wpływem odpoczynku lub odpowiednich leków;
• ostre zespoły wieńcowe – to nagłe zaostrzenia choroby wieńcowej, najczęściej wywołane zakrzepem krwi w naczyniu wieńcowym. Przykładem ostrego zespołu wieńcowego jest zawał serca. W przeciwieństwie do stabilnej choroby wieńcowej, ból w trakcie ostrego zespołu wieńcowego trwa długo i nie ustępuje pod wpływem leczenia. Ostre zespoły wieńcowe mogą być stanem zagrożenia życia, dlatego bezwzględnie wymagają zgłoszenia się do szpitala.

Diagnostyka choroby wieńcowej

Diagnostyka choroby wieńcowej składa się z kilku etapów. Istnieje wiele badań, które pomagają potwierdzić rozpoznanie choroby wieńcowej. Ich dobór zależy od aktualnego stanu pacjenta oraz nasilenia objawów.

Niektóre badania diagnostyczne przydają się w diagnostyce zawału serca, inne służą rozpoznaniu przewlekłej choroby wieńcowej.

Główny objaw choroby wieńcowej, czyli ból w klatce piersiowej, może towarzyszyć wielu innym schorzeniom. Przy podejrzeniu choroby wieńcowej, należy wykluczyć między innymi zatorowość płucną, refluks żołądkowo-przełykowy, odmę opłucnową czy tętniaka aorty.

Wszystkie te choroby mogą wywoływać ból w klatce piersiowej, stąd łatwo pomylić je z chorobą wieńcową.

Badania wykonywane podczas diagnostyki choroby wieńcowej to:

• elektrokardiografia (EKG)
• próba wysiłkowa
• badania laboratoryjne
• echokardiografia
• koronarografia

Elektrokardiografia (EKG)

Jednym z najprostszych narzędzi wykorzystywanych w diagnostyce choroby wieńcowej jest elektrokardiografia (EKG). EKG to zapis czynności elektrycznej serca. W chorobie wieńcowej dochodzi do niedotlenienia mięśnia sercowego, które może wywoływać charakterystyczne zmiany w zapisie EKG.

Nieprawidłowości w EKG najczęściej są widoczne w trakcie trwania objawów (bólu w klatce piersiowej). Pomiędzy napadami dolegliwości, zapis EKG może być prawidłowy. EKG służy również do rozpoznania zawału serca.

Warto jednak wiedzieć, że niektóre zawały serca mogą przebiegać bez zmian w EKG. Jeśli istnieje podejrzenie zawału serca, a zapis EKG jest prawidłowy, należy wykonać dalsze badania diagnostyczne.

Próba wysiłkowa

U pacjentów z przewlekłą chorobą wieńcową, dolegliwości mogą pojawiać się tylko w trakcie zwiększonej aktywności fizycznej. Podczas spoczynku nie występuje ból, a zapis EKG jest prawidłowy. Aby stwierdzić, czy mamy do czynienia z chorobą wieńcową, trzeba zwiększyć obciążenie serca pracą.

W tym celu wykonuje się tzw. próbę wysiłkową. Próba wysiłkowa polega na wykonaniu przez pacjenta intensywnego wysiłku (szybki marsz na bieżni lub jazda na rowerku stacjonarnym). Obciążenie w trakcie badania stopniowo wzrasta, aż do uzyskania tętna maksymalnego.

Pacjent jest stale monitorowany (regularne pomiary ciśnienia tętniczego, stała rejestracja EKG). W razie pojawienia się bólu w klatce piersiowej, zaburzeń pracy serca lub dużych wahań ciśnienia tętniczego, próba wysiłkowa zostaje przerwana. Jeśli w trakcie badania pojawią się zmiany w EKG świadczące o niedokrwieniu, próbę uznaje się za dodatnią.

Badania laboratoryjne

Badania laboratoryjne w diagnostyce choroby wieńcowej wykonuje się przede wszystkim w razie podejrzenia zawału serca. Zawał serca powoduje martwicę części mięśnia sercowego. Rozpadające się komórki uwalniają do krwi różne cząsteczki, wykorzystywane jako markery.

Najczęściej oznaczanym markerem martwicy mięśnia sercowego są troponiny. Przy podejrzeniu zawału serca poziom troponin należy zbadać minimum trzykrotnie w kilkugodzinnych odstępach. Podwyższający się poziom troponin jest dowodem martwicy mięśnia sercowego.

W większości przypadków wskazuje on na zawał serca. Warto jednak pamiętać, że poziom troponin może wzrastać również w innych chorobach serca (m.in. zapalenie mięśnia sercowego). Z tego powodu, wynik badania troponin interpretujemy zawsze w odniesieniu do objawów klinicznych oraz zapisu EKG.

Echokardiografia

Echokardiografia (tzw. echo serca) to badanie serca za pomocą aparatu USG. Echo serca pozwala dokładnie ocenić anatomię serca – kurczliwość jego ścian, pracę zastawek oraz przepływy krwi w jamach serca. Echokardiografia może służyć do rozpoznania choroby wieńcowej, jak i diagnostyki jej powikłań.

Jednym z wariantów echokardiografii jest tzw. stress echo, przypominające nieco próbę wysiłkową. W przeciwieństwie do standardowej próby wysiłkowej, pacjent w trakcie badania nie musi podejmować aktywności. Zamiast niej, otrzymuje leki zwiększające pracę serca.

Jeśli po podaniu leków, serce w badaniu echo zacznie się gorzej kurczyć, wynik próby jest dodatni. Echokardiografia przydaje się również do badania pacjentów, którzy przebyli zawał serca. Dzięki niej można ocenić stopień uszkodzeń serca, wykryć zaburzenia kurczliwości, a także rozpoznać pozawałową niewydolność serca.

Koronarografia

Wymienione powyżej metody diagnostyki choroby wieńcowej należą do badań nieinwazyjnych. Ostateczne i najbardziej dokładne potwierdzenie choroby wieńcowej uzyskuje się w badaniu inwazyjnym – koronarografii. Koronarografia to badanie pozwalające na obrazowanie tętnic wieńcowych.

Oprócz możliwości dokładnego pokazania zwężeń w tętnicach wieńcowych, koronarografia ma jeszcze jedną istotną zaletę – służy nie tylko diagnostyce, ale również leczeniu choroby wieńcowej. Koronarografia polega na wprowadzeniu specjalnego cewnika w okolice tętnic wieńcowych.

Początkowo cewnik umieszcza się w tętnicy promieniowej lub udowej, a następnie przesuwa go wzdłuż naczynia w stronę serca. Po osiągnięciu docelowej lokalizacji, do tętnic wieńcowych podaje się kontrast. Następnie rejestrowany jest obraz przepływającego przez naczynia kontrastu.

U zdrowej osoby, wszystkie naczynia wieńcowe szybko wypełniają się kontrastem. U pacjenta z chorobą wieńcową, zwężenia tętnic spowalniają przemieszczanie się kontrastu. W przypadku skrajnych zwężeń naczyń wieńcowych, przepływ kontrastu może zostać całkowicie zablokowany.

Oprócz dokładnej analizy miejsca i nasilenia zwężeń, w trakcie koronarografii możliwe jest poszerzanie tętnic wieńcowych za pomocą stentów.

Leczenie choroby wieńcowej

Leczenie choroby wieńcowej składa się z 3 głównych metod:

• modyfikacji stylu życia
• farmakoterapii
• leczeniu inwazyjnym (zabiegów)

Na wczesnych etapach choroby stosuje się głównie dwie pierwsze interwencje. Leczenie inwazyjne jest zarezerwowane dla pacjentów z zaawansowaną chorobą wieńcową oraz ostrymi zespołami wieńcowymi (zawałem serca).

Modyfikacja stylu życia

Odpowiedni styl życia odgrywa ogromne znaczenie w każdej fazie choroby wieńcowej. Regularna, dostosowana do pacjenta aktywność fizyczna, rezygnacja z palenia papierosów oraz odpowiednia dieta pozwalają znacząco spowolnić postęp choroby.

Podstawowe reguły dotyczące żywienia pacjentów z chorobą wieńcową to unikanie nadmiernej podaży kalorii, zmniejszenie spożycia przetworzonej żywności, spożywanie warzyw i owoców przy każdym posiłku oraz znaczne ograniczenie w diecie produktów tłustych, słodyczy i alkoholu.

Farmakoterapia

Leki wykorzystywane w terapii choroby wieńcowej dzielą się na dwie grupy. Pierwsza z nich to leki działające przyczynowo – zmniejszające ryzyko zawału serca i hamujące postęp miażdżycy. Należą do nich statyny, które obniżają poziom cholesterolu we krwi, oraz kwas acetylosalicylowy (aspiryna w dawce 75 mg), który zmniejsza ryzyko powstawania zakrzepu w naczyniach.

Statyna i kwas acetylosalicylowy to podstawowy zestaw leków, który powinien zażywać każdy pacjent z chorobą wieńcową. W razie współistnienia innych schorzeń, takich jak cukrzyca lub nadciśnienie tętnicze, konieczne mogą być dodatkowe leki.

Drugą grupą leków stosowanych w chorobie wieńcowej są preparaty działające objawowo. Ich działanie umożliwia zmniejszenie dolegliwości bólowych wywołanych niedokrwieniem serca. Do tej grupy należą leki rozszerzające naczynia krwionośne, m.in.: azotany, beta-blokery oraz blokery kanały wapniowego.

Najczęściej wykorzystywanym lekiem o działaniu objawowym jest nitrogliceryna. Nitrogliceryna jest dostępna w postaci szybko wchłaniających preparatów podjęzykowych, dzięki czemu w ciągu kilku minut zmniejsza ból w klatce piersiowej.

Warto pamiętać, że ból w klatce piersiowej powinien ustąpić w czasie 5 minut od podania nitrogliceryny. Jeżeli po tym czasie ból nadal się utrzymuje, może świadczyć o rozwijającym się zawale serca. W takiej sytuacji należy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe.

Leczenie zabiegowe

Jeśli pomimo prawidłowego leczenia farmakologicznego nie uda się spowolnić postępu choroby wieńcowej, konieczne może być leczenie zabiegowe. Jest ono zarezerwowane dla pacjentów z istotnymi zwężeniami tętnic wieńcowych, u których w każdej chwili może dojść do zawału serca.

Leczenie zabiegowe jest również podstawową i najskuteczniejszą metodą terapii ostrych zespołów wieńcowych.

Dwa rodzaje zabiegów stosowanych w chorobie wieńcowej to:

• przezskórne interwencje wieńcowe (PCI) - zabieg polegający na poszerzaniu zwężonych naczyń wieńcowych. Zazwyczaj wykonuje się ją łącznie z koronarografią, czyli badaniem obrazowym tętnic wieńcowych. Po podaniu kontrastu do naczyń wieńcowych, uwidaczniają się ich zwężenia. Następnie przystępuje się do części leczniczej zabiegu. W zależności od potrzeb, usuwa się zakrzepy krwi i blaszki miażdżycowe z naczyń wieńcowych, a czasami wprowadza się stenty. Stenty to specjalne, cienkie rureczki, które poszerzają naczynia i przywracają przepływ krwi. Przezskórne interwencje wieńcowe to zabiegi inwazyjne, ale nie wymagające otwierania klatki piersiowej ani manipulacji na otwartym sercu. Wszystkie narzędzia wprowadzane są do organizmu przez tętnicę promieniową lub udową. Poszerzanie naczyń wieńcowych wykonuje się w trybie pilnym – w celu odblokowania naczyń w zawale serca lub planowym – aby poprawić ukrwienie serca w zaawansowanej chorobie wieńcowej. W ostatnich latach znacząco udoskonalono techniki zabiegów na naczyniach wieńcowych, a coraz większe doświadczenie kardiologów przekłada się na istotną poprawę bezpieczeństwa zabiegów.
• pomostowanie aortalno-wieńcowe (CABG) - w porównaniu z zabiegiem wszczepiania stentów, pomostowanie aortalno-wieńcowe jest bardziej inwazyjne, wymaga otwarcia klatki piersiowej i zastosowania krążenia pozaustrojowego. U części pacjentów stanowi ono jedyną możliwą metodę leczenia. Jeśli choroba wieńcowa zajmuje jednocześnie wiele naczyń lub umieszczenie stentów jest technicznie niemożliwe, konieczne jest wykonanie tzw. by-passów. Istotą zabiegu jest wytworzenie nowych naczyń wieńcowych, doprowadzających krew do serca. Pomosty naczyniowe wykonuje się z wykorzystaniem innych naczyń pobranych od pacjenta (najczęściej żyły odpiszczelowej). Zabieg pomostowania aortalno-wieńcowego wiąże się z kilkudniowym pobytem w szpitalu, a następnie kilkutygodniową rehabilitacją. U pacjentów, którzy nie mogą być poddani mniej inwazyjnym zabiegom przezskórnym (stentowaniu), by-passy stanowią jedyną możliwość leczenia zaawansowanej choroby wieńcowej.

Czynniki ryzyka choroby wieńcowej

Choroba wieńcowa jest przykładem schorzenia, którego rozwój w dużym stopniu zależy od trybu życia pacjenta. Przez odpowiednie działania prozdrowotne, można znacząco zmniejszyć ryzyko powstania choroby wieńcowej i spowolnić jej postęp. Znajomość czynników ryzyka choroby wieńcowej jest bardzo ważnym elementem jej profilaktyki.

Czynniki zwiększające ryzyko choroby wieńcowej dzieli się na: modyfikowalne (zależne od działań pacjenta) oraz niemodyfikowalne (takie, na które pacjent nie ma wpływu).

Modyfikowalne czynniki ryzyka choroby wieńcowej to:

• podwyższony poziom cholesterolu
• otyłość
• nadciśnienie tętnicze
• zwiększone stężenie glukozy we krwi

Modyfikowalne czynniki ryzyka choroby wieńcowej zależą od naszego stylu życia. Nieprawidłowa dieta oraz zbyt mała aktywność fizyczna pociągają za sobą liczne konsekwencje. Wszystkie te czynniki wpływają na postęp miażdżycy naczyń, której następstwem jest choroba wieńcowa.

Negatywny wpływ na wszystkie naczynia tętnicze, w tym na naczynia wieńcowe, wywiera palenie papierosów. Zarówno czynne, jak i bierne palenie, są istotnym czynnikiem ryzyka choroby wieńcowej. Choroba wieńcowa ma również związek z codziennym poziomem stresu – przewlekłe napięcie emocjonalne może nasilać jej objawy.

Czynniki ryzyka choroby wieńcowej niezależne od trybu życia pacjenta to:

• wiek - ryzyko choroby wieńcowej wzrasta wraz z wiekiem;
• płeć - choroba wieńcowa u osób w średnim wieku częściej dotyczy mężczyzn. Żeńskie hormony płciowe – estrogeny – częściowo chronią naczynia krwionośne przed postępem miażdżycy. Po okresie przekwitania, kiedy poziom kobiecych hormonów płciowych spada, choroba wieńcowa dotyczy z równą częstością obu płci;
• obciążenie genetyczne - występowanie miażdżycy i innych chorób sercowo-naczyniowych w rodzinie również zwiększa ryzyko zachorowania na chorobę wieńcową.

Sprawdź, które choroby osłabiają serce

Zobacz galerię 6 zdjęć

Skutki choroby wieńcowej

Choroba wieńcowa jest podstępnym schorzeniem. Odpowiednie leczenie i zmiany trybu życia mogą znacząco spowolnić jej postęp. Jeśli jednak właściwe kroki nie zostaną podjęte, choroba wieńcowa będzie się rozwijać.

Postępująca miażdżyca może doprowadzić do całkowitego zatkania naczyń wieńcowych. Wówczas znacząco rośnie ryzyko powstania zawału serca.

Zawał serca oznacza obumarcie części komórek mięśnia sercowego, wywołane niedoborem tlenu i składników odżywczych. Zawał serca jest najgroźniejszą postacią choroby wieńcowej. Zawał serca wymaga szybkiej diagnostyki i leczenia.

Niestety, część pacjentów z zawałem serca umiera jeszcze przed zgłoszeniem się do szpitala. Mówimy wówczas o nagłym zgonie sercowym – najbardziej dramatycznym skutku choroby wieńcowej.

Kiedy część ściany serca obumiera, w miejscu martwicy powstaje rana. Komórki serca nie mają zdolności regeneracji. Rana po pewnym czasie może się zabliźnić, ale serce pozostaje trwale uszkodzone.

Zawał serca niesie za sobą ryzyko dalszych powikłań, ponieważ mięsień sercowy już nigdy nie będzie pracował tak samo. We wczesnym okresie pozawałowym istnieje ryzyko pęknięcia ściany serca oraz nagłego uszkodzenia zastawek w sercu. Zmianie ulega również droga przewodzenia impulsów elektrycznych w sercu.

Z tego powodu każdy zawał serca niesie za sobą ryzyko powstania poważnych arytmii, które mogą zagrażać życiu. Rejon serca objęty zawałem jest pozbawiony kurczliwości. Serce, które nieprawidłowo się kurczy, może nie być zdolne do pompowania wystarczającej ilości krwi.

Taki stan nazywamy niewydolnością serca. Im większy obszar serca został dotknięty zawałem, tym większe ryzyko rozwoju niewydolności mięśnia sercowego.

2,00 zł

Kup teraz

ABS, dieta na płaski brzuch - e-poradnik

Z poradnika dowiesz się:

• co jeść, by osiągnąć wymarzony rezultat
• które produkty są zakazane
• dlaczego wystarczy ćwiczyć co drugi dzień

Krzysztofa Białożyt