Blaszka miażdżycowa – jak powstaje?

Blaszka miażdżycowa prowadzi do wielu chorób układu sercowo-naczyniowego. Odkładanie się blaszki miażdżycowej prowadzi m. in. do miażdżycy czy choroby niedokrwiennej serca. Blaszką miażdżycową nazywamy odkładanie się w ścianach naczyń krwionośnych złogów złożonych między innymi z tłuszczy. Sprawdźcie, jak powstają blaszki miażdżycowe, jakie warunki sprzyjają ich odkładaniu się oraz do jakich chorób może w konsekwencji doprowadzić miażdżyca.

Spis treści

1. Blaszka miażdżycowa - gdzie się odkłada?
2. Blaszka miażdżycowa - u kogo występuje?
3. Blaszka miażdżycowa a budowa tętnic
4. Blaszka miażdżycowa - mechanizm powstawania
5. Blaszka miażdżycowa - budowa
6. Blaszka miażdżycowa a objawy miażdżycy
7. Blaszka miażdżycowa a leczenie miażdżycy

Blaszka miażdżycowa to inaczej odkładanie się w ścianach naczyń krwionośnych złogów złożonych między innymi z tłuszczy. Do jej powstawania prowadzą czynniki ujęte w nazwie zespół metaboliczny. Mówiąc w skrócie na odkładanie się blaszki miażdżycowej mają wpływ między innymi cukrzyca, otyłość i nieprawidłowy cholesterol.

Blaszka miażdżycowa - gdzie się odkłada?

Odkładanie się blaszek miażdżycowych występuje u wszystkich ludzi i rozpoczyna się przez 30. rokiem życia obejmując w pierwszej kolejności aortę brzuszną, a następnie inne tętnice: wieńcowe, podkolanowe, szyjne. W konsekwencji zajęty może być cały układ tętniczy. Choroby do jakich prowadzi ten proces to między innymi:

• choroba niedokrwienna serca,
• niedokrwienie kończyn dolnych,
• miażdżyca tętnic szyjnych,
• miażdżyca tętnic nerkowych.

Sama miażdżyca najczęściej jest bezobjawowa i może rozwijać się skrycie przez wiele lat. Niestety, często pierwszym objawem zaawansowanej choroby są jej powikłania, które mogą być bardzo poważne. Miażdżyca jest podłożem takich stanów jak: zawał serca, udar mózgu, nadciśnienie tętnicze, ostre niedokrwienie kończyny, tętniaki, czy niewydolność nerek.

Blaszka miażdżycowa - u kogo występuje?

Szybkość procesu odkładania blaszek miażdżycowych oraz powiększania się powstałych zależy w dużej mierze od stylu życia oraz występowania innych chorób. Im wcześniej rozpocznie się profilaktykę miażdżycy, tym lepiej, ponieważ dzięki temu można maksymalnie spowolnić tempo jej rozwoju. Udowodniono, że czynnikami sprzyjającymi tej chorobie są:

• hiperlipidemia, czyli nadmiar cholesterolu zwłaszcza „złego” - LDL,
• palenie papierosów,
• cukrzyca,
• nadciśnienie tętnicze,
• otyłość,
• brak aktywności fizycznej i niewłaściwa dieta,

Wszystkie te czynniki możemy modyfikować i znacznie zmniejszyć nasilenie procesu powiększania blaszek miażdżycowych poprzez zdrowy styl życia. Istnieje też kilka czynników, na jakie nie mamy wpływu:

• wiek i płeć (bardziej narażeni są mężczyźni oraz osoby starsze),
• występowanie zawałów serca w rodzinie.

Ogólnie uznaje się, że najważniejsze czynniki mające wpływa na wczesny rozwój miażdżycy zostały ujęte w jednostce nazywanej zespołem metabolicznym, na który składa się między innymi cukrzyca, otyłość i nieprawidłowy cholesterol.

Blaszka miażdżycowa a budowa tętnic

Aby zrozumieć proces powstawania blaszek miażdżycowych konieczne jest poznanie podstaw budowy ścian tętnic. Naczynia te nie są jednolitym tworem, a zawierają 3 warstwy, są to:

1. Błona wewnętrzna, nazywana inaczej śródbłonkiem. Jest ona zbudowana z jednej tylko, cienkiej warstwy komórek. Zapewniają one gładkie wyściełanie naczynia, co umożliwia niezaburzony, laminarny przepływ krwi.
2. Błona środkowa to najgrubsza warstwa ścinany naczynia zawierająca przede wszystkim włókna sprężyste i komórki mięśni gładkich. Rolą błony środkowej jest regulacja średnicy naczynia, a więc odpowiadają one za dopasowanie ciśnienia i intensywności przepływu krwi, tak aby zapewnić odpowiednie do potrzeb dostarczanie jej do narządów.
3. Błona dodatkowa pokrywająca naczynie z zewnątrz i nadająca mu kształt.

Blaszka miażdżycowa - mechanizm powstawania

Blaszką miażdżycową (inaczej ognisko kaszowate) nazywamy złóg w ścianie naczynia krwionośnego, miażdżyca natomiast to ogólnoustrojowy proces ich odkładania. Powstawanie blaszek miażdżycowych to długotrwały i wieloetapowy proces, w skrócie przebiega on następująco:

1. Prawidłowa ściana tętnicy, pod wpływem czynników ryzyka miażdżycy, czy np. procesu zapalnego dochodzi do uszkodzenia szczelnego śródbłonka i przenikania do ściany naczynia komórek odpowiedzi zapalnej oraz mięśni gładkich. Dokładne przyczyny i mechanizmy zapoczątkowujące występowanie miażdżycy nie są do końca wyjaśnione.
2. Depozyty odkładają się między błoną środkową a wewnętrzną.
3. Komórki żerne pochłaniają przedostające się lipidy – głównie cholesterol frakcji LDL stając się komórkami piankowatymi.
4. Złogi ulegają przemianom: następuje proliferacja komórek mięśniowych, utlenianie tłuszczy oraz odkładanie kolagenu i lipidów – zarówno w komórkach, jak i poza nimi.
5. Powstanie blaszki miażdżycowej powoduje uwypuklenie do światła naczynia i ograniczenie przepływu krwi.
6. Komórki układu odpornościowego wywołują miejscowy proces zapalny, który podtrzymuje zapoczątkowaną reakcję odkładania cholesterolu i intensyfikuje się wzrost blaszki miażdżycowej. Ponadto w obrębie blaszki dochodzi do śmierci komórek, powstawania zwapnień.
7. Dojrzała blaszka miażdżycowa zbudowana jest z warstwy powierzchownej - czapeczki i rdzenia lipidowego.
8. Z biegiem czasu zawartość wapnia w blaszkach zwiększa się. Aż do tej pory rozwój blaszek miażdżycowych jest bezobjawowy.
9. Pęknięcie blaszki miażdżycowej. Po latach od początku tego procesu może dojść do pękania blaszek miażdżycowych i wydostania jej zawartości do krwiobiegu.

Skutkiem pęknięcia jest z jednej strony zatorowość, jeśli oderwane fragmenty blaszki popłyną dalej z prądem krwi i zaczopują małe naczynia, ale także zakrzepica. Drugi z procesów jest częstszy i równie niebezpieczny, ponieważ doprowadza do całkowitego zamknięcia naczynia w miejscu istniejącej wcześniej blaszki. Dlaczego tak się dzieje?

Przerwana blaszka jest rozpoznawana przez płytki krwi jako uszkodzona ciągłość naczynia, rozpoczyna się krzepnięcie, tak jak w przypadku np. skaleczenia. Jednak w tym przypadku nie dochodzi do wycieku krwi poza naczynie, a co więcej pęknięta blaszka miażdżycowa nieustannie uwalnia swoją zawartość, a więc proces krzepnięcia nie ustaje, skutkiem tego jest zamknięcie światła naczynia.

Skłonność do pękania mają szczególnie młode blaszki miażdżycowe, zawierające niewiele tkanki włóknistej, która stanowi o trwałości ich ścianki. Takie blaszki, nazywane niestabilnymi, nie są duże i w niewielkim stopniu zwężają tętnicę będąc często bezobjawowymi. Skutkiem tego osoby bez objawów miażdżycy doznają nagłych zdarzeń, jak wspomniane wcześniej zawały serca czy udary mózgu.

Blaszka miażdżycowa - budowa

Wielkość blaszki miażdżycowej to zwykle 0,5 do 1,5 cm, choć mogą one łączyć się ze sobą tworząc rozległe ogniska. Blaszka miażdżycowa jest miejscowo uniesioną zmianą, zbudowaną z rdzenia oraz czapeczki. Rdzeń stanowią bezładne masy lipidowe, niekiedy nazywane debris, na które składa się cholesterol, komórki piankowate, wapń. Wspomniane komórki piankowate to duże, obładowane tłuszczami komórki żerne – makrofagi.

Czapeczka z kolei pokrywa rdzeń oddzielając go od strumienia krwi, zbudowana jest ona z kolagenu, komórek mięśni gładkich, komórek układu odpornościowego. W obrębie blaszki miażdżycowej może również dochodzić do procesu zwanego neowaskuaryzacją, czyli tworzeniem nowych, małych naczyń w ich obrębie. Blaszki miażdżycowe nie są tworem stałym, w ich obrębie toczą się procesy metaboliczne powodując nieustanne ich przemiany, co również przyczynia się do ich pękania.

Jak wspomniano wcześniej, zaawansowane zmiany miażdżycowe mogą spowodować różne wtórne procesy:

• pęknięcie powodujące zakrzepy i zatory,
• krwotok do blaszki, którego skutkiem może być jej pęknięcie,
• zakrzepica na blaszce, powodująca jej powiększenie lub całkowite zamknięcie naczynia,
• patologiczne poszerzenie tętnicy i powstanie tętniaka.

Blaszka miażdżycowa a objawy miażdżycy

Jak wspomniano wcześniej miażdżyca w wielu wypadkach jest bezobjawowa, ponieważ niewielkie złogi nie ograniczają przepływ krwi. Dopiero blaszki zamykające powyżej 50% światła naczynia powodują wystąpienie dolegliwości, ponieważ zmniejszają one objętość płynącej krwi, skutkiem tego jest niedobór składników odżywczych i tlenu, co powoduje obawy. Początkowo pojawiają się one podczas zwiększonego zapotrzebowania na krew – w wysiłku, wraz z narastaniem blaszki - również w spoczynku.

Jeśli zajęte są tętnice wieńcowe, pojawia się ból w klatce piersiowej, duszności i męczliwość. W przypadku tętnic kończyn dolnych – bóle najpierw podczas chodzenia, a następnie także w spoczynku.

Blaszka miażdżycowa a leczenie miażdżycy

Leczenie miażdżycy nie polega na leczeniu blaszki miażdżycowej, ale zapobieganiu tworzeniu się kolejnych oraz stabilizacji obecnych, by zapobiec powikłaniom. Najważniejszym postępowaniem w przypadku stwierdzenia miażdżycy tętnic – niezależnie od lokalizacji jest redukcja czynników ryzyka: rzucenie palenia, redukcja masy ciała u osób z nadwagą, co można osiągnąć poprzez zwiększenie aktywności fizycznej oraz wprowadzając odpowiednią dietę.

Ponadto należy zwrócić uwagę na właściwe leczenie i kontrolowanie cukrzycy i nadciśnienia tętniczego. Niebagatelny jest też wpływ stężenia cholesterolu we krwi, dlatego też poza odpowiednią dietą, niekiedy wprowadza się leki redukujące stężenie cholesterolu – tak zwane statyny.

Jeśli postępowanie farmakologiczne nie przynosi efektów i miażdżyca powoduje wystąpienie objawów konieczny może być zabieg wewnątrznaczyniowy lub klasyczna operacja. Zabiegi wewnątrznaczyniowe polegają na poszerzaniu zmian miażdżycowych balonikiem, a następnie wszczepianiu stentów. „Klasyczne” operacje polegają na usunięciu narosłej blaszki miażdżycowej lub wszyciu pomostów omijających zwężenie.

Miażdżyca najczęściej kojarzy się z chorobami serca, jednak dotyczyć ona może wszystkich tętnic organizmu rozwijając się w podobny sposób. Jest to przewlekła choroba zapalna tętnic, punktem wyjścia jest uszkodzenie śródbłonka, czyli wewnętrznej, delikatnej warstwy tętnicy. Dochodzi do niego na skutek zaburzeń przepływu krwi lub toczącej się reakcji zapalnej.

Skutkiem tego w ścianie naczynia odkładają się złogi złożone z wielu substancji i komórek, w tym tłuszczu – są to blaszki miażdżycowe. W sprzyjających dla nich warunkach z biegiem czasu powiększają się, zdarza się także że pękają, co prowadzi do odrywania ich fragmentów i powstawania zakrzepów.

Rozwój miażdżycy prowadzi do zwężania światła naczynia, co z kolei ogranicza przepływ krwi i niedotlenienie – początkowo tylko w czasie zwiększonego jej zapotrzebowania, a następnie, wraz z narastaniem rozmiarów blaszek, również w spoczynku. Oczywistym jest, że miażdżyca może występować jednocześnie w różnych tętnicach u tego samego człowieka, dlatego stwierdzenie np. choroby niedokrwiennej serca znacznie zwiększa prawdopodobieństwo występowania np. choroby tętnic obwodowych.

Końcowym etapem choroby jest całkowite zamknięcie naczynia, które wynikać może z tak dużego rozwoju blaszki miażdżycowej lub jej uszkodzenia. Za drugi z mechanizmów opowiadają tak zwane blaszki niestabilne, które łatwo ulegają pęknięciu, to z kolei płytki krwi rozpoznają jako przerwanie ścinany naczynia i zaczynają przyłączać się w tym miejscu. W pewnym momencie proces wymyka się spod kontroli, dochodzi do zamknięcia tętnicy i wystąpienia niedokrwienia.

O autorze

Lek. Maciej Grymuza

Absolwent Wydziału Lekarskiego na Uniwersytecie Medycznym im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. Ukończył studia z wynikiem ponad dobrym. Aktualnie jest lekarzem w trakcie specjalizacji z kardiologii oraz student studiów doktoranckich. Interesuje się szczególnie kardiologią inwazyjną oraz urządzeniami wszczepialnymi (stymulatorami).

Czytaj więcej tekstów tego autora

lek. Maciej Grymuza