Jama ustna - budowa i funkcje. Choroby jamy ustnej

Jama ustna to początkowy odcinek przewodu pokarmowego. Pełni wiele funkcji, wśród których podstawowe to żucie i przyjmowanie pokarmów oraz formowanie dźwięków. Nie są to jej jedyne zadania. Jakie inne funkcje spełnia jama ustna? Jak zbudowany jest początkowy odcinek przewodu pokarmowego? I wreszcie, jakie są najczęstsze choroby dotyczą jamy ustnej?

Spis treści

1. Jak zbudowana jest jama ustna?
2. Funkcje jamy ustnej
3. Główne choroby jamy ustnej

Jama ustna to pierwszy odcinek układu pokarmowego. Odpowiada ona przede wszystkim za przyjmowanie, rozdrabnianie i wstępne trawienie pokarmów. Funkcje te mogą być pełnione dzięki obecnym wewnątrz jamy ustnej zębom oraz językowi. Ich praca wspomagana jest przez pracę gruczołów ślinowych.

Ślina produkowana jest zarówno w małych jak i dużych gruczołach ślinowych i ułatwia przyjmowanie pokarmów. Rozdrobniony i nawilżony przez ślinę pokarm trafia do kolejnych odcinków przewodu pokarmowego, gdzie zostaje strawiony a niepotrzebne resztki pokarmowe zostają wydalone.

Jak zbudowana jest jama ustna?

Jama ustna jest pierwszym odcinkiem przewodu pokarmowego. Od przodu jama ustna kontaktuje się ze światem zewnętrznym przez szparę ust, ograniczoną wargą górną i dolną. Ku tyłowi graniczy ona z gardłem. W skład jamy ustnej wchodzi przedsionek i jama ustna właściwa.

Przedsionek jamy ustnej jest przestrzenią znajdującą się między wewnętrzną stroną warg i policzków a zewnętrzną stroną zębów i wyrostków zębodołowych pokrytych przez dziąsła. Małe gruczoły ślinowe znajdujące się w wargach i policzkach odprowadzają wydzielinę do przedsionka jamy ustnej. Dodatkowo w przedsionku znajdują się ujścia dwóch przewodów Stenona, odprowadzających ślinę odpowiednio ze ślinianki przyusznej lewej i prawej. Ujścia tych przewodów rozmieszczone są symetrycznie na błonie śluzowej policzków, w okolicy drugich zębów trzonowych górnych.

Do tyłu od wyrostków zębodołowych szczęki i części zębodołowej żuchwy znajduje się jama ustna właściwa, przechodząca ku tyłowi w kolejny odcinek przewodu pokarmowego - gardło. Jama ustna właściwa ograniczona jest od góry przez podniebienie twarde oraz podniebienie miękkie od dołu przez dno jamy ustnej znajdujące się pod językiem. Tylną granicę pomiędzy jamą ustną a gardłem stanowi cieśń gardzieli.

Jak już wspomniano od przodu i boków jama ustna właściwa ograniczona jest przez wyrostki zębodołowe szczęki i część zębodołową żuchwy wraz z zębami. Przy zamkniętych ustach i zwartych łukach zębowych jama ustna właściwa kontaktuje się z przedsionkiem jamy ustnej przez tzw. przestrzeń zazębową znajdującą się ku tyłowi od zębów trzonowych.

We wnętrzu jamy ustnej znajduje się język. Zbudowany jest on z mięśni poprzecznie prążkowanych, pokrytych błoną śluzową. Dzięki swojej ruchomość spełnia on wiele funkcji. Umożliwia przeżuwanie pokarmów, przesuwanie rozdrobnionego pokarmu do dalszych odcinków przewodu pokarmowego czy formowanie dźwięków. Język składa się z dwóch części, trzonu oraz głębiej położonej, nasady języka. Trzon stanowi ⅔ przednie języka i odgraniczony jest od nasady tzw. bruzdą graniczną. Tkanki znajdujące się pod językiem to tzw. dno jamy ustnej. Składa się ono z mięśni pokrytych błoną śluzową. Śluzówka tej okolicy jest cienka i bogato ukrwiona. Pod językiem znajdują się ujścia przewodów ślinianek podżuchwowych i podjęzykowych.

Wnętrze jamy ustnej wyścielone jest błoną śluzową, nie jest ona jednakowa we wszystkich rejonach jamy ustnej. W zależności od funkcji wyróżniamy błonę śluzową żującą, wyścielającą oraz specjalną. Błona śluzowa o specjalnej funkcji znajduje się na powierzchni języka i dzięki specjalnym receptorom umożliwia dodatkowo odczuwanie smaku. Receptory smakowe zgrupowane są w charakterystyczne struktury nazywane kubkami smakowymi.

Innym charakterystycznym tworem występującym w obrębie jamy ustnej są zęby. Komplet uzębienia osoby dorosłej składa się z 28-32 zębów stałych ułożonych w dwóch łukach zębowych (górnym i dolnym). W jego skład wchodzą siekacze, kły, zęby przedtrzonowe i trzonowe. Każdy ząb składa się z wystającej ponad dziąsło korony i korzenia (korzeni) ukrytych w kości szczęki lub żuchwy.

Funkcje jamy ustnej

W związku z tym, że jama ustna stanowi początkowy odcinek przewodu pokarmowego, to jej główną funkcją jest rozdrabnianie i przygotowanie pokarmów do połknięcia. Niezbędne do tego są zęby, miażdżące kęs pokarmowy oraz język, który odpowiada za równomierne rozprowadzenie i rozdrobnienie pokarmu. W obróbce kęsa pokarmowego bardzo ważna jest ślina. Nawilża ona pokarm, przez co staje się on łatwiejszy do połknięcia i nie kaleczy śluzówki. Dodatkowo wydzielina ślinianek bogata jest w szereg enzymów. Jednym z nich jest amylaza ślinowa odpowiadające za wstępne trawienie skrobi. Tak przetworzony i obrobiony kęs pokarmowy jest gotowy do dalszej drogi. W akcie połykania zostaje przekazany do kolejnych odcinków układu pokarmowego.

Inną funkcją, ściśle związana z przyjmowaniem pokarmów jest odczuwanie smaku. To dzięki receptorom znajdującym się głównie na języku czerpiemy przyjemność z jedzenia. To one sprawiają, że wiemy co jest słodkie a co gorzkie, co nam smakuje, a co nie.

Inną bardzo ważną funkcją jamy ustnej jest formowanie dźwięków, to dzięki niej możemy się komunikować za pomocą mowy. Ruchy języka, podniebienia miękkiego oraz warg przetwarzają dźwięki powstające na fałdach głosowych krtani, umożliwiając w ten sposób wypowiadanie konkretnych głosek.

Funkcją pomocniczą jamy ustnej jest funkcja oddechowa. W warunkach fizjologicznych powietrze pobierane jest przez nos, a następnie, kolejnymi odcinkami układu oddechowego, trafia do płuc. W przypadku, gdy nie ma możliwości zaczerpnięcia powietrza przez nos (przyczyną może być np. uciążliwy katar) jama ustna wspomaga układ oddechowych i stanowi alternatywny początek drogi oddechowej.

Główne choroby jamy ustnej

Ze względu na bardzo złożoną budową jamy ustnej można wyróżnić wiele chorób tego obszaru. Do najczęściej występujących w tym obszarze należy zaliczyć choroby zębów na czele z próchnicą. Z początkowo niegroźnych odwapnień szkliwa powstają niewielkie ubytki, które nieleczone stają się coraz większa. Stan taki predysponuje do rozwoju stanów zapalnych miazgi a w rezultacie do jej zgorzeli. Bakterie kolonizujące martwią miazgę przedostają się kanałami korzeniowymi do kości w okolicy wierzchołków korzeni, a następnie zajmują kolejne tkanki wytwarzając tzw. ropnie zębów. Choroby zębów są często bardzo bolesne i przez to stają się główną przyczyną wizyt w gabinecie stomatologicznym.

Kolejną grupę chorób stanowią choroby przyzębia związane z tzw. płytką nazębną. Mogą one powodować krwawienie z dziąseł, rozchwianie zębów, nieprzyjemny zapach z ust. Są drugą co do częstości po próchnicy, przyczyną utraty zębów.

Osobną grupę chorób stanowią stany patologiczne błony śluzowej. Przybierają one różne postaci, poczynając od zmiany zabarwienia a kończąc na masywnych guzach utrudniających normalne funkcjonowanie. Przyczyn schorzeń błony śluzowej jamy ustnej jest wiele. Zaliczamy do nich infekcje grzybicze, bakteryjne czy wirusowe, urazy mechaniczne, chemiczne lub wady wrodzone.

Śluzówka jamy ustnej może stać się miejscem rozwoju groźnych dla życia nowotworów. Niepokojące objawy powinny skłonić do jak najszybszej wizyty w gabinecie lekarskim gdzie zostanie przeprowadzona dokładna diagnostyka i prawidłowe leczenie.