Aparat ortodontyczny: rodzaje, zakładanie i higiena

Aparat ortodontyczny zakłada się w celu uzyskania prawidłowego zgryzu. Proste zęby to nie tylko ładny uśmiech, ale także łatwiejsze dbanie o czystość jamy ustnej i skuteczniejsze zapobieganie próchnicy i paradontozie. Aparat ortodontyczny pozwala wyprostować zęby, leczy wady zgryzu i i nierzadko kompleksy.

Spis treści

1. Ruchome aparaty ortodontyczne dla dzieci
2. Kiedy założyć aparat ortodontyczny
3. Po co prostować zęby?
4. Przygotowanie do założenia aparatu ortodontycznego
5. Zakładanie aparatu na zęby
6. Co wolno, a czego nie po założeniu aparatu ortodontycznego
7. Tego nie rób
8. Aparat Invisalign
9. Właściwa higiena jamy ustnej

Ruchome aparaty ortodontyczne dla dzieci

Zastępowanie zębów mlecznych stałymi trwa kilka lat. Stopniowo zmienia się także kształt szczęki i żuchwy. Jeżeli rodzice zauważą, że mleczaki nie rosną prosto, powinni poradzić się ortodonty.

Dzieciom pomiędzy 4 a 12 rokiem życia najczęściej zaleca się aparaty ruchome (lekarze nazywają je czynnościowymi). Noszenie ich sprawia, że zęby wychylają się we właściwym kierunku, szczęki odpowiednio rozrastają, przygotowując miejsce dla zębów stałych.

O tym, czy leczenie będzie skuteczne i zakończy się na noszeniu aparatu zdejmowanego decyduje wiele czynników, ale chyba najważniejsza jest współpraca dziecka i rodziców z lekarzem. Opiekunowie muszą być przekonani, że aparat pomoże uniknąć poważniejszych kłopotów. Ich rola polega na pilnowaniu, by dziecko nosiło aparat według zaleceń przedstawionych przez lekarza ortodontę.

Takie leczenie wymaga wielkiej cierpliwości, bo może trwać kilka lat. Trzeba też pilnować terminów wizyt kontrolnych, aby sprawdzać postępy leczenia i we właściwym czasie - ustalonym przez ortodontę, wymieniać aparat na nowy, większy bądź szerszy.

Kiedy założyć aparat ortodontyczny

Dzieciom aparaty stałe zakłada się dopiero wtedy, gdy mają wszystkie stałe zęby. U dorosłych można to zrobić niezależnie od wieku, nawet po skończeniu czterdziestki czy pięćdziesiątki (jednak taki zwyczaj rodzi się w Polsce bardzo wolno).

Bywa jednak, że u starszych osób sam aparat nie wystarcza, bo wada zgryzu może być spowodowana wadliwą budową szczęki albo żuchwy. Wtedy konieczna jest interwencja chirurga, który prawidłowo, ale już operacyjnie, ustawi je w modelowym położeniu.

Leczenie ortodontyczne dorosłych często musi być połączone także z zabiegami protetycznymi lub wszczepieniem implantów. Ale nieraz dzięki np. niewielkiemu rozsunięciu ścieśnionych zębów można uniknąć wstawiania sztucznych.

Ostatnio, ale nie jest to możliwe w każdym przypadku, stosuje się lingwalne aparaty ortodontyczne, których nie widać w buzi nawet przy najszerszym uśmiechu. Zameczki (nie kaleczą języka i nie przeszkadzają przy jedzeniu) zakłada się na zęby od strony języka. Aparat lingwalny łatwiej starannie oczyścić niż tradycyjny. Jest też nieco droższy, a o jego założeniu zawsze decyduje lekarz.

Po co prostować zęby?

Jest kilka ważnych powodów, dla których warto to zrobić.

• Jeżeli obie szczęki idealnie do siebie pasują, a zęby są równe, twarz zyskuje na wyglądzie. Jej owal, profil zyskają naturalny kształt, a uśmiech jest pełen wdzięku.
• Wyprostowanie zębów umożliwia zlikwidowanie lub znaczne zmniejszenie wielu wad wymowy.
• Idealne rozgryzanie jedzenia ułatwia trawienie i regularne wypróżnienia oraz chroni układ pokarmowy przed wieloma chorobami.
• Proste zęby łatwiej zabezpieczyć przed próchnicą i chorobami dziąseł.

Prostowaniem zębów zajmują się lekarze dentyści - ortodonci. Ich zadaniem jest prawidłowe ustawienie zębów, czyli spowodowanie, by stykały się ze sobą we właściwych miejscach.

Przygotowanie do założenia aparatu ortodontycznego

Jeśli zauważymy (albo powie nam o tym pediatra lub lekarz dentysta), że zęby dziecka nie rosną prawidłowo, powinniśmy jak najszybciej pójść do ortodonty. Gdy okaże się, że konieczny jest aparat, czeka nas kilka wizyt przygotowujących do tego.

Pierwsza to dokładne oczyszczeniu (specjalnymi urządzeniami) zębów z osadu, kamienia nazębnego i poddziąsłowego. Konieczne jest też uzupełnienie wszystkich ubytków w zębach. Bez tego nie można rozpocząć leczenia ortodontycznego. Profesjonalne oczyszczenie jest konieczne, aby uniknąć chorób dziąseł i przyzębia, które po założeniu aparatu szybciej mogą się rozwinąć.

Przed dopasowaniem i założeniem aparatu oprócz tradycyjnego badania trzeba wykonać pantomogram (panoramiczne prześwietlenie wszystkich zębów), boczne zdjęcie czaszki (cefalometria) oraz fotografię stanu zębów przed rozpoczęciem leczenia.

Na końcu robi się gipsowe wyciski wszystkich zębów, czyli tzw. modele diagnostyczne. Posłużą one do opracowania idealnego dla nas ułożenia zębów i doboru odpowiedniego aparatu. Dopiero po analizie wszystkich badań i zdjęć wybiera się, najlepszą dla danej osoby, metodę leczenia. Niekiedy, jeszcze przed założeniem aparatu, konieczne bywa usunięcie niektórych zębów, aby obie szczęki mogły nabrać właściwego kształtu.

Czytaj też:

14 pytań o aparaty ortodontyczne

Wady zgryzu: zawsze warto wyprostować zęby

Zakładanie aparatu na zęby

U niektórych pacjentów aparat ortodontyczny zakłada się od razu, a u innych tydzień przed założeniem aparatu konieczne może być wykonanie tzw. separacji. Zabieg polega na umieszczeniu między zębami trzonowymi specjalnych elastycznych elementów, które tworzą miejsce dla pierścieni zakładanych później na pierwsze zęby trzonowe (czasem dotyczy to także innych zębów).

Po tygodniu kolejna wizyta, podczas której ortodonta usuwa elastyczne elementy i na zęby trzonowe nakłada specjalne pierścienie. Dopiero teraz można założyć aparat. Do poszczególnych zębów przykleja się tzw. zamki (metalowe lub przezroczyste), a do nich mocuje się za pomocą ligatur sprężysty drut (łuk). Z ustaloną przez lekarza siłą będzie on uciskał zęby. Dzięki temu korekcji ulegają także ich korzenie. Wszystko po to, aby zęby stanęły w równym szeregu. Trzeba jednak wiedzieć, że przy dużych wadach zgryzu, wymagających znacznej korekty wskazane są zamki metalowe.

Następnie co 4-5 tygodni trzeba umówić się do ortodonty na wizytę kontrolną. Sprawdza on ustawienie zębów, porównując ich stan z ułożonym wcześniej (z gipsowych odlewów) wzorcem i modyfikuje ustawienie aparatu. W zależności od rodzaju wady i postępów w leczeniu nosi się go około dwóch - trzech lat (choć u niektórych aparat można zdjąć przed upływem 2 lat).

Dlaczego leczenie ortodontyczne trwa tak długo? Zęby mogą wymagać przygotowania do takiego leczenia, np. najpierw trzeba wyleczyć przyzębie, wstawić brakujący ząb lub jakiś usunąć. Czasem pacjenci mają tak spięte mięśnie, że przed badaniem najpierw muszą iść na fizjoterapię, żeby je choć trochę rozluźnić. Leczenie ortodontyczne nie boli, chociaż przez pierwsze dni po założeniu aparatu można odczuwać nieznaczny dyskomfort.

Co wolno, a czego nie po założeniu aparatu ortodontycznego

Po założeniu aparatu zęby mogą być bardziej wrażliwe, co bywa szczególnie odczuwane podczas jedzenia. Nie oznacza to jednak, że należy przejść na pokarmy płynne lub papkowate.

Gryzienie bardzo twardych pokarmów może spowodować odklejenie zamka. Dlatego jabłka, marchew lub twardy chleb lepiej pokroić na małe kawałki. Trzeba się też powstrzymać lub ograniczyć jedzenie słodyczy. Najbardziej niebezpieczne są ciągnące się batony, cukierki oraz gumy do żucia, bo bardzo trudno usunąć je z elementów aparatu.

Brudne zamki łatwiej się odklejają od zębów lub łączący je drut wygina się i popycha zęby w niewłaściwą stronę. Dorośli i dzieci powinni zrezygnować z napojów gazowanych. Zawarty w nich dwutlenek węgla rozpuszcza klej, którym do zębów przytwierdzone są zamki. Jeśli już zdarzy nam się sięgnąć na przykład po coca colę, to później płuczemy usta wodą i dokładnie myjemy zęby pastą.

Tego nie rób

Blisko 80 proc. wad powstaje w pierwszych latach życia. Decyduje o tym wiele czynników. Najważniejsze to:

• Nieodpowiedni smoczek wpychany do buzi z byle powodu wykrzywia zęby, deformuje miękkie kości szczęki i żuchwy.
• Karmienie dziecka butelką ze smoczkiem po ukończeniu pierwszego roku życia. Im szybciej butelkę zastąpimy łyżeczką, tym lepiej dla prawidłowego ukształtowania podniebienia, szczęki i żuchwy.
• Wielomiesięczne karmienie dzieci w pozycji leżącej lub półleżącej. Przy takim ułożeniu żuchwa (dolna szczęka) opada do tyłu. Stawy i więzadła rozciągają się i już nie mogą utrzymywać jej we właściwym położeniu. Żuchwa nie przylega do szczęki i deformuje się.
• Przerośnięte migdałki i wymuszone oddychanie przez usta.
• Podawanie wyłącznie papkowatych pokarmów. Aby zęby rosły prosto, a dziąsła mocno je trzymały, dziecko powinno gryźć.
• Obgryzanie paznokci, ołówków oraz ssanie kciuka. Jeżeli dziecko ma takie nawyki, w przyszłości najprawdopodobniej będzie też miało poważną wadę zgryzu - wypchnięte do przodu górne zęby (siekacze) lub kły.
• Zaniedbywanie leczenia mlecznych zębów. Jeżeli wcześnie ich zabraknie, kość nie wykształci się i nie będzie w niej dość miejsca dla znacznie większych zębów stałych. Zamiast rosnąć w równym szeregu, przebiją się jedne nad drugimi, z boku dziąsła lub na podniebieniu.

Aparat Invisalign

Dr Robert Białach

Lekarz stomatolog z Kliniki Stankowscy&Białach, członek Polskiego Towarzystwa Ortodontycznego

Otarcia warg i policzków, resztki pokarmowe pomiędzy aparatem po jedzeniu, częste awarie aparatu są typowymi problemami, z którymi zmagają się osoby podczas leczenia ortodontycznego. Większość wad ortodontycznych da się wyleczyć plastikowymi alignerami np. aparatem Invisalign®.

Proces leczenia takim aparatem jest dużo bardziej komfortowy niż aparatem stałym. Nie mamy przyklejonych do zębów metalowych elementów, brak jest także ostrego "drucika", dzięki czemu otarcia policzków praktycznie nie stanowią problemu. Leczenie takim aparatem jest projektowane cyfrowo, indywidualnie dla każdego pacjenta, a każdy aligner jest idealnie dopasowany do zębów.

Podczas leczenia stosowane są attachmenty (kompozytowe wypustki w kolorze zęba), przyklejane tymczasowo do zębów. Dzięki nim nakładki idealnie "trzymają się" zębów, a nawet najbardziej skomplikowane ruchy są możliwe do wykonania. Leczenie nakładkami, może być krótsze niż aparatem stałym, ponieważ zęby stopniowo, aligner po alignerze, przesuwają się do idealnej, zaplanowanej przez lekarza pozycji.

Podczas planowania leczenia lekarz ma wpływ na ostateczną pozycję zębów oraz sekwencję ruchów, ustala na które zęby aligner działa w danym momencie leczenia. Aparat Invisalign wywiera mniejszą siłę na zęby niż standardowy aparat stały, dzięki czemu wrażliwość zębów podczas leczenia jest mniejsza.

Właściwa higiena jamy ustnej

Jeśli masz założony stały aparat bardzo ważne jest zachowanie właściwej higieny. Nie tylko po to, by zapobiegać próchnicy, ale głównie dlatego, by uchronić się przed chorobami dziąseł. Ktoś, kto systematycznie zaniedbuje staranne czyszczenie zębów nie może być leczony ortodontycznie. Zwłaszcza, że utrzymanie właściwej higieny jamy ustnej staje się znacznie trudniejsze po założeniu aparatu.

Szczoteczka do zębów musi towarzyszyć pacjentowi w każdym miejscu: w domu, w pracy i szkole, bo zęby trzeba myć starannie po każdym, nawet bardzo skromnym posiłku. Zalegający na nich osad wciśnięty między elementy aparatu, będzie znacznie przyspieszać rozwój próchnicy i trudnych do leczenia chorób dziąseł.

Jeżeli choroba rozwinie się do tego stopnia, że konieczne będzie zdjęcie aparatu, leczenia zostanie przerwane, niezależnie od etapu, na jakim była kuracja. Dlatego zęby uzbrojone w aparat stały należy nie tylko dokładnie myć, ale także płukać wodą z dodatkiem specjalnych płynów stomatologicznych oraz przestrzenie między nimi czyścić nicią dentystyczną.

Aparaty ortodontyczne mogą być także przyczyną bolesnych uszkodzeń błony śluzowej jamy ustnej. Zmiany te są trudne do leczenia z powodu ciągłego drażnienia delikatnej śluzówki przez twarde elementy aparatu. Zdarza się, że ból sprawiają codzienne czynności, takie jak: picie, jedzenie, mówienie, mycie zębów. W takiej sytuacji może dochodzić także do zakażeń.

Warto zastosować od razu miejscową farmakoterapię – przy pomocy preparatu przeciwzapalnego, antyseptycznego oraz tworzącego na powierzchni rany warstwę ochronną, który przyspieszy gojenie. Warto dopasować formę preparatu do rodzaju i umiejscowienia zmiany oraz wieku pacjenta. Do leczenia pojedynczych i łatwo dostępnych zmian w jamie ustnej idealny będzie żel kojąco-regenerujący.

Krzywy zgryz [wideo]

Co jest powodem krzywego zgryzu? W jaki sposób krzywy zgryz wpływa na naszego ogólne samopoczucie i zdrowie. Posłuchaj naszego eksperta stomatologa Iwony Gnach-Olejniczak z Unident Union Spa.

Ortodoncja dorosłych [wideo]

Na czym polega ortodoncja osób dorosłych? Jak leczenie ortodontyczne wpływa na rysy naszej twarzy? Posłuchaj naszego eksperta.

miesięcznik "Zdrowie"

O autorze

Anna Jarosz

Dziennikarka od ponad 40 lat zaangażowana w popularyzację edukacji zdrowotnej. Laureatka wielu konkursów dla dziennikarzy zajmujących się medycyną i zdrowiem. Otrzymała m. in. Nagrodę Zaufania „Złoty OTIS” w kategorii „Media i Zdrowie”, Wyróżnienie Św. Kamila przyznawane z okazji Światowego Dnia Chorego, dwukrotnie „Kryształowe Pióro” w ogólnopolskim konkursie dla dziennikarzy promujących zdrowie oraz wiele nagród i wyróżnień w konkursach na „Dziennikarza Medycznego Roku” organizowanego przez Ogólnopolskie Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia.

Czytaj więcej artykułów tego autora

Anna Jarosz