Torbiele zębopochodne: rodzaje, przyczyny, objawy, leczenie

Torbiele zębopochodne (torbiel korzeniowa, torbiel zawiązkowa, torbiel dziąsłowa) rozwijają się powoli, bezobjawowo, osiągają znaczne rozmiary, niszczą otaczające tkanki. Jak  rozpoznać je wcześnie, zanim zdążą wyrządzić znaczne szkody w organizmie? Na czym polega ich leczenie torbieli zębopochodnych?

Spis treści

1. Jak powstają torbiele zębopochodne?
2. Podział torbieli obszaru szczękowo-twarzowego
3. Objawy i diagnostyka torbieli zębopochodnych
4. Torbiele zębopochodne: leczenie

Torbiele zębopochodne to szeroka grupa zmian obecnych w obszarze twarzoczaszki, które rozwijają się powoli, bezobjawowo, osiągają znaczne rozmiary, niszczą otaczające tkanki, a wykrywane są w większości przypadkowo na zdjęciach radiologicznych. W postawieniu prawidłowego rozpoznania kluczowe jest badanie histopatologiczne. Od wyniku tego badania, lokalizacji i rozmiarów torbieli zależy dalsze postępowanie lecznicze.

Greckie słowo kystis oznacza dosłownie zamkniętą ze wszystkich stron jamę lub pęcherz. Polskim odpowiednikiem tego słowa stosowanym w medycynie, jest torbiel. Zgodnie z medyczną definicją zaproponowaną przez Kramera, torbiel jest patologiczną jamą wypełnioną treścią o różnej konsystencji i spoistości (płynną, półpłynną lub rzadziej gazem), która nie ma związku z wydzieliną ropną. Torbiele spotykane są zarówno w tkankach miękkich jak i kościach, otoczone są włóknistą torebką, która wysłana jest od wewnątrz tkanką nabłonkową (torbiel prawdziwa) lub takiego wysłania nie posiada, taki twór nazywany jest torbielą rzekomą (pseudotorbielą).

Jak powstają torbiele zębopochodne?

Rozwojowi uzębienia towarzyszy wiele skomplikowanych procesów na poziomie komórkowym i tkankowym. Tkanki biorące udział w powstawaniu zębów po zakończeniu swojej roli zanikają i stopniowo zastępowana są przez kolejne generacje komórek tworzących zawiązki zębów. Czasami zdarza się jednak, że niewielka grupa komórek wyłamuje się z ustalonego schematu, i pozostaje w formie nieaktywnej zanurzona pośród dojrzałych tkanek. Póki komórki te pozostają nieaktywne nie ma się czego obawiać. Jednak zdarza się, że pod wpływem różnych czynników np. stanu zapalnego dochodzi do ich uaktywnienia i  powolnego rozwoju torbieli. Do aktywacji takiej może dojść także samoistnie do czynienia mamy wtedy z torbielami rozwojowymi.

Leczenie torbieli zębopochodnych jest leczeniem chirurgicznym, podawanie antybiotyków znajduje zastosowanie tylko w przypadku zakażenia torbieli.

Podział torbieli obszaru szczękowo-twarzowego

Podstawowy podział torbieli tego obszaru segreguje je ze względu na pochodzenie nabłonka obecnego w ich wnętrzu: jeżeli nabłonek wyścielający związany jest z tkankami rozwijającego się zęba to taką torbiel nazwiemy torbielą zębopochodną, jeśli takiego związku nie ma, do czynienia mamy z torbielami niezębopochodnymi. Decydujący jest obraz mikroskopowy widoczny badaniu histopatologicznym.Do torbieli zębopochodnych zaliczane są:

• Torbiel korzeniowa (Cystis radicularis) - to najczęściej występująca torbiel kości szczękowych. Zmiany tego typu stanowią około 60 procent torbieli zębopochodnych zlokalizowanych w tym obszarze. Ze względu na czynniki wywołujący nazywana jest inaczej torbielą zapalną. Rozwija się zazwyczaj wokół wierzchołka korzenia zęba z martwą, zgorzelinowo zmienioną miazgą. Częściej spotykana w szczęce niż żuchwie, szczególnie w odcinku zębów przednich. Torbiele korzeniowe spotyka się u pacjentów w każdym wieku, najczęściej dotykają ludzi między 20 a 50 rokiem życia. Charakterystyczny dla nich jest bursztynowy kolor treści, opalizującej kryształkami cholesterolu. Prawidłowo przeprowadzone leczenie kanałowe może spowodować zanik torbieli korzeniowej, nie jest to jednak regułą. Szczególnym przypadkiem torbieli korzeniowej jest torbiel resztkowa, powstając z ziarniny pozostawionej w zębodole po ekstrakcji zęba.
• Torbiel zawiązkowa - związana z rozwijającym się w kości zębem. Charakterystyczny jest radiologiczny obraz torbieli obejmującej koronę zęba zatrzymanego. Patogeneza schorzenia nie jest jasna. Torbiele zawiązkowe stanowią 1/4 cyst znajdujących się w obszarze kości szczękowych. Rozwijają się najczęściej w żuchwie wokół zawiązków zębów mądrości i drugich przedtrzonowców, w szczęce najliczniej spotykana jest wraz z zawiązkami zębów trzecich trzonowych i kłów. Jej wariantem, rozwijającym się w tkankach miękkich dziąsła, jest torbiel erupcyjna (Cystis eruptiva).
• Torbiel dziąsłowa (Cystis gingivalis) - rozwija się w tkankach miękkich jamy ustnej w okolicy wyrostków zębodołowych. Spotkać ją można w każdym wieku najczęściej rozpoznawana jest u niemowląt, często już w chwili urodzenia. Objawia się jako biały, biało-żółty guzek na bezzębnych wyrostkach zębodołowych niemowląt. Torbiele dziąsłowe niemowląt nie wymagają leczenia, ustępują samoistnie.

Objawy i diagnostyka torbieli zębopochodnych

Torbiele zaliczamy do zmian łagodnych rozwijających się, powoli, charakteryzują się wzrostem rozprężającym. Początkowo nie dają one żadnych objawów, ujawniając swoją obecność dopiero po osiągnięciu znacznych rozmiarów. Dolegliwości bólowe pojawia się gdy dojdzie do zakażenia torbieli bakteriami. Objawami pojawiającymi się w przebiegu torbieli są asymetria twarzy, rozdęcie lub guz kości, przemieszczenia zębów. Rozwój torbieli powoduje zanik sąsiednich tkanek z ucisku, a dużych rozmiarów torbiele kości mogą powodować złamania patologiczne, rozchwianie zębów. Jeżeli rozwijająca się torbiel uciska pnie nerwowe, mogą pojawić się zaburzenia czucia, parestezje. Istotnym badaniem wykonywanym w celu rozpoznania torbieli jest badanie radiologiczne. Większość torbieli kości wykrywana jest przypadkowo na zdjęciach pantomograficznych tzw. przeglądowych. Na zdjęciu radiologicznym torbiel widoczna jest jako owalny lub okrągły, ostro ograniczony ubytek tkanki kostnej. W celu rozpoznania rodzaju torbieli konieczne jest badanie histopatologiczne. Badania dostarcza także informacji o tym czy nie doszło do transformacji nowotworowej wyściółki torbieli.

Torbiele zębopochodne: leczenie

Zabiegi chirurgiczne polegają na usunięciu torbieli wraz z otaczającą ją włóknistą torebką. Czasami konieczna jest ekstrakcja zęba lub tzw. resekcja wierzchołka korzenia zęba związanego z torbielą korzeniową. Procedury te przeprowadza się zazwyczaj w znieczuleniu miejscowym. Mogą przybierać formę prostego wyłuszczenia lub wyłyżeczkowania przeprowadzonego na jednej wizycie. Inną możliwą formą leczenia torbieli kostnych jest zabieg dwuetapowy.

Pierwszy etap ma na celu odprowadzenie treści z torbieli co powoduje stopniowe zmniejszenie jej rozmiarów tzw. odbarczenie torbieli. Etap ten trwa zwykle około 6 miesięcy. w tym czasie pacjent musi nosić akrylowy obturator i zgłaszać się regularnie na wizyty kontrolne. Po tym okresie przystąpić można do drugiego etapu, czyli usunięcia pozostałości torbieli. Powyższe metody mogą zostać połączone z mechanicznym, chemicznym lub termicznym oczyszczeniem jamy kostnej po torbieli.

W wyjątkowych przypadkach stosuje się postępowanie radykalne, czyli zabieg wycięcia torbieli wraz z fragmentem kości tzw. resekcja kości. Rokowanie po prawidłowym, całkowitym usunięciu torbieli jest dobre. Rzadko mogą zdarzać się nawroty choroby.