14 pytań o aparaty ortodontyczne

Wady zgryzu mogą mieć podłoże genetyczne, ale czasem są temu winne również złe nawyki powstałe jeszcze w dzieciństwie. Nowoczesne aparaty ortodontyczne naprawdę potrafią czynić cuda! Szpara między jedynkami albo wysunięta szczęka? W większości przypadków bez problemu można to poprawić - nie tylko dla urody, ale przede wszystkim dla zdrowia.

Spis treści

1. 1. Kiedy należy się wybrać do ortodonty?
2. 2. Czy dorosły może poprawić zgryz?
3. 3. Dlaczego prostowanie zębów jest konieczne?
4. 4. Jakie są rodzaje aparatów ortodontycznych?
5. 5. Z czego składa się i jak działa aparat zewnętrzny?
6. 6. Kto nie może nosić aparatu ortodontycznego?
7. 7. Które zamki w aparacie ortodontycznym są najmniej widoczne?
8. 8. Czy aparat zakłada się od razu podczas pierwszej wizyty?
9. 9. Prostowanie zębów jest bolesne?
10. 10. Zdjęcie aparatu ortodontycznego oznacza zakończenie kuracji?
11. 11. Co robić, gdy pojawi się próchnica?
12. 12. Jak częste muszą być kontrole?
13. 13. Jak myje się zęby z aparatem ortodontycznym?
14. 14. Czy aparat ortodontyczny utrudnia jedzenie?
15. Ortodoncja dorosłych [wideo]

Aparaty ortodontyczne pomagają usunąć wady zgryzu powstałe na skutek zakażenia wirusowego lub bakteryjnego w pierwszym trymestrze ciąży lub nieprawidłowego ułożenia dziecka w brzuchu matki. Czasem mają podłoże genetyczne. Ale najczęściej sami jesteśmy sobie winni: pozwalamy dziecku ssać palec, nie karmimy piersią, za to zbyt długo podajemy butelkę (według lekarzy dentystów roczne dziecko powinno jeść łyżeczką i pić z kubka). Na wady zgryzu narażone są dzieci, które oddychają buzią (z powodu alergii lub infekcji górnych dróg oddechowych). Sprzyja im próchnica, przedwczesna utrata zębów mlecznych i stałych, a także choroby przyzębia.

1. Kiedy należy się wybrać do ortodonty?

Jeśli dziecko rozwija się prawidłowo, najlepiej pójść do ortodonty w 6. roku życia, gdy zaczynają wyżynać się pierwsze zęby stałe. Lekarz stwierdzi, czy nie ma jakichś wad w ukształtowaniu szczęki. W zależności od rodzaju wady może od razu zająć się korekcją albo wyznaczy termin następnej wizyty za rok, dwa czy po wymianie zębów przednich. Do 11–12. roku życia ortodonta pracuje nad wyrównaniem proporcji szczęk (np. pobudza ich wzrost). Prostowanie i wyrównywanie zębów odkłada się na później, gdy dziecko będzie już miało wszystkie zęby stałe (12-14 lat).

2. Czy dorosły może poprawić zgryz?

Korekcie wady zgryzu może się poddać każdy, bez względu na wiek. Ale u osoby dorosłej trwa to na ogół dłużej, ponieważ kość jest bardziej uwapniona i przez to trudniej ją uformować. Dodatkowo pewne schorzenia w obrębie jamy ustnej mogą spowodować odroczenie założenia aparatu ortodontycznego. Czasem na efekty leczenia wpływa obecność koron i mostów.

3. Dlaczego prostowanie zębów jest konieczne?

Zwykle decydujemy się na aparat ortodontyczny ze względów estetycznych, a powinno się go zakładać głównie dla zdrowia. Proste zęby i prawidłowy zgryz są mniej narażone na próchnicę (łatwiej je czyścić) i na choroby przyzębia (stany zapalne lub ropnie dziąseł), dlatego mogą nam dłużej służyć. Jeśli zęby są niewłaściwie ustawione, to podczas jedzenia ich powierzchnie nadmiernie się ścierają, co pogłębia wadę zgryzu. Dlatego niekiedy dochodzi do chorób zwyrodnieniowych stawów skroniowo-żuchwowych. Przy niewłaściwym zgryzie zęby nie mogą pełnić swojej podstawowej funkcji – rozdrabniania pokarmu. Połykamy niedokładnie pogryzione kęsy, a to zaburza pracę przewodu pokarmowego.

4. Jakie są rodzaje aparatów ortodontycznych?

• Ruchomy (wyjmowany) proponuje się dziecku, które ma zęby mleczne lub mieszane. Należy go użytkować zgodnie z zaleceniami ortodonty. Służy on usuwaniu wad w obrębie szczęk, a zęby prostuje tylko w niewielkim stopniu. Jeżeli dziecko ma krzywe zęby, po usunięciu wady zgryzu (za pomocą aparatu ruchomego) zakłada się aparat stały, przeznaczony do prostowania zębów.
• Stały aparat (ma różne elementy zakładane przez lekarza i tylko przez niego mogą być zdjęte) stosuje się przy uzębieniu stałym. Można nim zrobić najdrobniejsze poprawki estetyczne, ale też wyleczyć ciężką wadę w obrębie szczęki, np. pobudzić rozwój szczęki na szerokość (wówczas indywidualnie zrobione metalowe konstrukcje z elementami akrylowymi zakłada się tylko na zęby boczne). Jednak najbardziej popularne są aparaty stałe prostujące zęby, które przykleja się do zewnętrznych powierzchni wszystkich zębów (zewnętrzne). Aparat wewnętrzny, czyli lingwalny przyklejony po wewnętrznej stronie zębów, jest całkiem niewidoczny.

5. Z czego składa się i jak działa aparat zewnętrzny?

Każdy standardowy aparat jest skonstruowany tak samo. Składa się z metalowych pierścieni przyklejanych do zębów trzonowych oraz zamków (małe kosteczki) mocowanych do „frontu” każdego zęba. Przez zamki przewlekany jest cieniutki drucik, który działa na zęby z określoną siłą, przesuwając je względem siebie lub obracając względem własnej osi. Zamki, które zwracają w aparacie najbardziej uwagę, mogą być zrobione z różnych materiałów: metalu, porcelany, akrylu czy kryształu.

6. Kto nie może nosić aparatu ortodontycznego?

Bezwzględnym przeciwwskazaniem są choroby związane z obniżoną odpornością organizmu (np. białaczka). Przeciwwskazania czasowe mają pacjenci z nieleczonymi zaburzeniami hormonalnymi czy niewyrównaną cukrzycą, ponieważ korygowanie zgryzu nie przebiega u nich prawidłowo. Ale osoby, które leczą się w poradniach specjalistycznych i mają prawidłowy poziom hormonów czy cukru, mogą już być leczone ortodontycznie. Aparatów nie zaleca się osobom przyjmującym niektóre leki, np. przeciw osteoporozie (odbywająca się pod wpływem tych leków przebudowa struktury kości utrudnia leczenie ortodontyczne), a także w przypadku postępującej choroby przyzębia (przedtem trzeba zlikwidować stany zapalne w jamie ustnej). Osoby z zanikami kości i rozchwianymi zębami mogą być leczone ortodontycznie, ale dopiero po 3-6 miesiącach od zakończenia leczenia periodontologicznego.

7. Które zamki w aparacie ortodontycznym są najmniej widoczne?

Niemal zupełnie niewidoczne (ale też najdroższe) są zamki z półprzezroczystego kryształu. Można jednak znaleźć złoty środek i założyć na przednie zęby nierzucające się w oczy zamki ceramiczne, czyli porcelanowe (większość osób nosi właśnie takie) lub kryształowe, a na boczne – metalowe. Młodzież chętnie decyduje się na założenie na zamki kolorowych gumek (ligatury), które zabawnie wyglądają. Wymienia się je podczas każdej wizyty kontrolnej.

8. Czy aparat zakłada się od razu podczas pierwszej wizyty?

Nie. Najpierw trzeba zrobić zdjęcie rentgenowskie: panoramiczne zębów i boczne czaszki (by określić ułożenie zębów w stosunku do kości czaszki) oraz fotografię zębów i twarzy (by ocenić rysy twarzy i ustawienie zębów przed leczeniem). Jeżeli wada jest skomplikowana, lekarz może zlecić wykonanie dodatkowych RTG, np. nadgarstka, żeby stwierdzić, czy dziecko przestało już rosnąć. Następnie robi się wyciski wszystkich zębów, z których wykonuje się modele szczęki i żuchwy. Potem lekarz ustala plan leczenia. Czasem jeszcze trzeba usunąć zęby, wyleczyć je i zdjąć kamień. Dopiero po tych wszystkich przygotowaniach zakłada się aparaty: jeden na górne, drugi na dolne zęby. W niektórych przypadkach aparatów nie zakłada się jednocześnie.

9. Prostowanie zębów jest bolesne?

Samo zakładanie aparatu nie boli, ale wymaga cierpliwości, ponieważ trwa ok. półtorej godziny. Potem przez 7-10 dni zęby mogą boleć przy nagryzaniu. Organizm musi przyzwyczaić się. Po wizytach kontrolnych ból trwa krócej, 3-7 dni. Często po 5, 6 miesiącach od założenia aparatu dyskomfort po wizytach kontrolnych po kilku godzinach ustępuje. Ale wszystko zależy od indywidualnej wrażliwości. Dla jednych noszenie aparatu jest tylko nieprzyjemne, dla innych wręcz bolesne, zaś inni nic nie czują. Gdy aparat obciera np. policzek, trzeba nałożyć na zamek specjalny wosk, wówczas przestanie go kaleczyć. Pacjenci zazwyczaj dostają go od ortodonty.

10. Zdjęcie aparatu ortodontycznego oznacza zakończenie kuracji?

Po zdjęciu aparatu trzeba jeszcze utrwalić efekt prostowania zębów. W tym celu lekarz zakłada tzw. aparat retencyjny, który zabezpieczy zęby przed przesunięciem się na dawne miejsce. Metody są różne. Czasem do dolnych i górnych zębów przykleja się od wewnątrz metalowe łuki i dodatkowo na górne zęby zakłada odpowiedni aparat, który można zdejmować. Innym razem metalowy łuk przykleja się tylko do dolnych zębów, a na górnych nosi się aparat ruchomy. Decyzję o najlepszej metodzie podejmuje ortodonta. Aparat ruchomy przez pierwszy miesiąc trzeba nosić cały czas, zdejmując go tylko do jedzenia i mycia zębów. Potem lekarz stopniowo skraca czas jego noszenia. Zwykle aparat ten jest potrzebny tak długo, jak długo trwało prostowanie zębów. Łuki średnio nosi się przez 2 lata, ale w niektórych przypadkach nie można się z nimi rozstać już do końca życia. Wówczas wymienia się je co 5–10 lat. W czasie noszenia aparatów retencyjnych trzeba odwiedzać lekarza co 1–6 miesięcy, zgodnie z zaleceniami ortodonty.

11. Co robić, gdy pojawi się próchnica?

Jeżeli zamki są właściwie przyklejone i dba się o higienę, nie rozwija się pod nimi próchnica. Aparat mocuje się na klej, który zawiera fluor i szczelnie wypełnia przestrzeń między zamkiem a zębem, uniemożliwiając powstanie ubytku. A wszystkie odsłonięte części zębów ortodonta kontroluje podczas każdej wizyty. Jeżeli znajdzie dziurę, trzeba ją wyleczyć. W razie potrzeby ortodonta zdejmuje i przykleja łuk albo zamek, a lekarz dentysta wypełnia ząb. Aparat trzeba założyć jak najszybciej, bo inaczej cofną się postępy leczenia i wówczas może okazać się, że łuk nie będzie pasował na zęby. Najlepiej, gdy oba gabinety ze sobą sąsiadują i bezpośrednio po zaplombowaniu zęba można wrócić do ortodonty.

12. Jak częste muszą być kontrole?

Średnio co miesiąc, a w przypadku aparatów samoligaturujących (same się regulują) co 6–8 tygodni. W czasie wizyty ortodonta sprawdza postępy leczenia i ustawia nacisk metalowej linki na zęby, od którego zależy ich przesuwanie się we właściwym kierunku. Zaniedbanie tego obowiązku może zniweczyć efekt dotychczasowego leczenia. Niekiedy potrzebna jest też pomoc higienistki w czyszczeniu zamków i zębów. Aparaty czy to zewnętrzne, czy wewnętrzne średnio trzeba nosić 1,5 roku. I niczego nie można tu przyśpieszyć, bo zastosowanie zbyt dużej siły przesuwającej zęby albo zbyt częste wymienianie elementów pracujących aparatu może doprowadzić do uszkodzenia zębów. Ale wszystko zależy od wady zgryzu i wieku pacjenta. Czasem na usunięcie jej potrzeba 2,5–3 lata.

13. Jak myje się zęby z aparatem ortodontycznym?

Przy noszeniu aparatów ruchomych jest to łatwe. Po zdjęciu aparatu zęby myjemy normalną szczoteczką i pastą do zębów, a aparat dedykowaną do aparatów szczoteczką i pastą, aby nie porysować struktury aparatu. Aparat stały wymaga więcej czynności. Tu tradycyjna szczoteczka i pasta do zębów nie spełnią swej funkcji. Dlatego w gabinecie ortodontycznym lub aptece trzeba kupić specjalne szczotki, wyciorki i nici, które będą w stanie oczyścić zęby i przestrzenie wokół zamków i klamer. Zęby trzeba dokładnie myć po każdym jedzeniu, ponieważ resztki pokarmów osadzają się na aparacie, co sprzyja próchnicy i wygląda nieestetycznie. Wieczorem należy jeszcze dodatkowo za pomocą nici dentystycznych usunąć jedzenie ze wszystkich zakamarków.

14. Czy aparat ortodontyczny utrudnia jedzenie?

Trzeba nauczyć się w nim jeść. Najpierw wybierać produkty miękkie i kroić je na małe kawałki. Z czasem nabiera się wprawy i można jeść już prawie wszystko z wyjątkiem picia napojów typu cola (może rozpuścić się klej), produktów twardych (orzechy, czekolada) i lepkich ciągnących słodyczy (krówki, ciastka lub batony z karmelem). Nie wolno też żuć gumy. Najlepiej wyrobić w sobie nawyk uważania, zwłaszcza podczas gryzienia przednimi zębami.

Ortodoncja dorosłych [wideo]

miesięcznik "Zdrowie"