Zespół zachodzącego słońca uaktywnia się wieczorami. Poznaj przyczyny, objawy, leczenie

Zespół zachodzącego słońca to szereg zaburzeń mogących występować u osób starszych, które pojawiają się w ściśle określonej porze dnia, to znaczy późnym popołudniem, wieczorem lub w nocy. Objawy zespołu zachodzącego słońca prowadzą do trudności dla doświadczającego ich człowieka, ale i dla zajmujących się takim seniorem opiekunów. Jakie jednak dolegliwości związane są z tym zaburzeniem i jakie są przyczyny zespołu zachodzącego słońca?

Spis treści

1. Zespół zachodzącego słońca: przyczyny
2. Zespół zachodzącego słońca: czynniki ryzyka
3. Zespół zachodzącego słońca: objawy
4. Zespół zachodzącego słońca: możliwe powikłania
5. Zespół zachodzącego słońca: diagnostyka
6. Zespół zachodzącego słońca: leczenie

Zespół zachodzącego słońca (ang. sundown syndrome, czasami określany również jako sundowning) to zespół, który często zaskakuje opiekunów osób starszych. Opieka nad przewlekle chorą, wymagającą stałej pomocy bliską osobą z całą pewnością bywa poważnym wyzwaniem.

Opiekunowie nierzadko muszą poświęcić swój wolny czas, ale i nauczyć się przeprowadzania wielu różnych zabiegów pielęgnacyjnych (chociażby metod zapobiegania odleżynom czy wymieniania cewników). Ludzie, którzy zajmują się bliskimi im seniorami, nierzadko stykają się również z niezrozumiałymi dla nich zjawiskami - jednym z nich może być właśnie zespół zachodzącego słońca.

Zespół zachodzącego słońca: przyczyny

Zespół zachodzącego słońca typowo powiązywany jest z różnymi rodzajami zaburzeń otępiennych. Najczęściej kojarzony jest z chorobą Alzheimera - okazuje się, że u 20 do nawet powyżej 40% chorych na tę jednostkę pojawiać się mogą różnego stopnia przejawy zespołu.

Samo powiązanie z zaburzeniami z grupy otępień nie wystarczało jednak naukowcom, którzy postanowili podjąć się poszukiwań przyczyn zespołu zachodzącego słońca.

Podejrzewa się, że jedną z nich mogą być procesy neurodegeneracji, polegające np. na obumieraniu neuronów i prowadzące do dysfunkcji czynności ośrodków układu nerwowego, które odpowiedzialne są za kontrolowanie cyklu snu i czuwania.

Ogólnie jednak podkreślić trzeba tutaj to, że dokładna patogeneza zespołu zachodzącego słońca nie została dotychczas poznana. Tak jak wspomniane wyżej patologiczne procesy w pewien sposób mogą wyjaśniać jego występowanie, tak już niewiadome jest chociażby to, dlaczego u niektórych starszych ludzi, którzy wcale nie cierpią na jakiekolwiek otępienie, zespół zachodzącego słońca również może się pojawiać.

Zespół zachodzącego słońca: czynniki ryzyka

Podstawowym problemem, który może prowadzić do wystąpienia u seniora zespołu zachodzącego słońca, są wspomniane wyżej różne zaburzenia otępienne.

Wymienia się jednak i inne czynniki, które również mogą sprzyjać jego rozwojowi - są nimi między innymi nagłe znalezienie się starszego pacjenta w szpitalu (np. z powodu zapalenia płuc), doświadczenie silnego stresu (np. związanego z wizytą u lekarza) czy też, mająca miejsce po wielu latach życia w swoim domu, przeprowadzka do całkowicie innego miejsca (np. do mieszkania dzieci lub do domu opieki).

Zespół zachodzącego słońca: objawy

Z zespołem zachodzącego słońca związane są cykliczne, pojawiające się w podobnych porach doby, dolegliwości.

Charakterystyczne dla tej jednostki są bowiem zmiany zachowania seniorów, które mają miejsce w godzinach popołudniowych, wieczornych lub nocnych.

Objawy zespołu zachodzącego słońca związane są z nadchodzącą wieczorną porą (i powiązanym z tym zachodem słońca, prowadzącym do zmniejszenia ilości światła na zewnątrz) i mogą nimi być:

• silny niepokój, lęk u seniora
• pobudzenie (czasami prowadzące nawet do tego, że senior zaczyna krzyczeć bez powodu lub staje się on agresywny nawet w stosunku do swoich domowników)
• dezorientacja (głównie co do czasu i miejsca)
• trudności z rozpoznawaniem nawet bliskich osób
• zaburzenia snu (polegające na trudnościach z zaśnięciem, ale i na częstym budzeniu się w nocy)
• omamy wzrokowe
• trudności z wypowiadaniem się
• zaburzenia toku myślenia (pacjent z zespołem zachodzącego słońca może mieć m.in. trudności z wnioskowaniem)
• wahania nastroju (chorzy z zespołem zachodzącego słońca nierzadko stają się bardzo drażliwi w godzinach wieczornych)

Objawy zespołu zachodzącego słońca mogą być całkowicie niezrozumiałe dla osób, które zajmują się pacjentem z tym zaburzeniem.

Tak jak już tutaj bowiem kilkukrotnie wspomniano, pojawiają się one cyklicznie i tak naprawdę w godzinach porannych pacjent, który poprzedniego wieczoru był niespokojny, niezorientowany co do tego, w jakim miejscu się on znajduje czy który nawet przejawiał jawną agresję, za dnia może funkcjonować bez większych nieprawidłowości.

Zespół zachodzącego słońca: możliwe powikłania

Skoro po wschodzie słońca przejawy zespołu mogą ustępować, to mogłoby się wydawać, że problem ten jest dość błahy.

Nic bardziej mylnego - zespół zachodzącego słońca może być przyczyną bardzo różnych problemów. Przede wszystkim jednostka ta - ze względu na to, że skutkuje ona zaburzeniami snu - może prowadzić do tego, że za dnia senior będzie zwyczajnie niewyspany i przez to będzie miał zdecydowanie mniej energii (co z kolei może - jeżeli taka jest u niego prowadzona - utrudniać mu branie udziału chociażby w zajęciach rehabilitacyjnych).

Oprócz tego groźne dla samej osoby starszej bywają jej zachowania w godzinach wieczornych - przez pobudzenie czy zachowania agresywne istnieje ryzyko tego, że pacjent wyrządzi krzywdę komuś innemu lub nawet i samemu sobie.

Zespół zachodzącego słońca: diagnostyka

Tak naprawdę nie istnieją żadne badania, które umożliwiłyby jednoznaczne stwierdzenie zespołu zachodzącego słońca. Problem ten nie widnieje w medycznych klasyfikacjach różnych schorzeń (takich jak ICD-10 czy DSM-5), w związku z czym ciężko również stwierdzić, czy przejawiane przez pacjenta zachowania z całą pewnością odpowiadają temu właśnie zaburzeniu.

Na pewno można jednak powiedzieć, że pacjent, u którego pojawiają się problemy odpowiadające objawom zespołu zachodzącego słońca, powinien zostać zbadany przez lekarza.

Przede wszystkim konieczne jest bowiem wykluczenie istnienia u niego różnych schorzeń, w których przebiegu pojawiać się mogą podobnego rodzaju dolegliwości. Mowa tutaj przede wszystkim o chorobie Parkinsona, majaczeniu oraz o zaburzeniach snu.

Zespół zachodzącego słońca: leczenie

Rodziny seniorów cierpiących na zespół zachodzącego słońca nierzadko oczekują, że uzyskają od lekarzy jakieś leki, dzięki którym objawy tego problemu przestaną występować u ich bliskich. W praktyce jednak najistotniejsze u osób, które zmagają się z tą nieprawidłowością, są oddziaływania pozafarmakologiczne.

Przede wszystkim zalecana jest dbałość o odpowiednie warunki panujące w pomieszczeniu, w którym przebywa senior. Zespół pojawia się wieczorami m.in. dlatego, że wtedy w przestrzeniach mieszkalnych jest zdecydowanie mniej jasno - prowadzić to może do tego, że starsza osoba będzie doświadczała trudności z rozpoznaniem otoczenia i przez to może zaczynać się ona niepokoić.

Z tego powodu warto zadbać o oświetlenie - oczywiście nie chodzi o to, aby utrzymać poziom oświetlenia w pomieszczeniu taki, jaki panuje w nim w słoneczny dzień, pomagać jednak może umieszczenie w sypialni (i zostawienie jej włączonej na całą noc) zwykłej, niewielkiej nawet lampki.

Kiedy już bliski zacznie danego wieczoru przejawiać problemy związane z zespołem zachodzącego słońca, warto podjąć próby odwrócenia jego uwagi.

Pomocne bywa włączenie telewizora (powinien jednak emitowany w nim być raczej spokojny film - horror czy film wojenny mogą nasilać niepokój seniora), muzyki czy nawet zwykła, spokojna rozmowa.

Bodźce, na których skupiać ma się wtedy pacjent, powinny mieć umiarkowane natężenie. Wyraźne odgłosy dziecięcej zabawy czy bardzo głośna muzyka mogą bowiem skutkować nasileniem objawów zespołu zachodzącego słońca.

Istotna dla stanu osób z zespołem zachodzącego słońca jest również i higiena snu. Zalecane jest, aby pacjenci kładli się spać i wstawali zawsze o tej samej porze - regularność w tym aspekcie może redukować związane z zespołem zaburzenia snu.

Powinno się także zwracać uwagę na przysypianie seniora w ciągu dnia - jedna drzemka w południe nie powinna zaszkodzić, kiedy ma ona jednak miejsce w późniejszych godzinach popołudniowych, może już to sprzyjać trudnościom ze snem.

Czasami jednak same oddziaływania niefarmakologiczne okazują się niewystarczające i wtedy można rozważyć wdrożenie u pacjenta z zespołem zachodzącego słońca swoistego leczenia farmakologicznego.

Istnieją doniesienia o korzyściach stosowania u osób z tym zaburzeniem melatoniny. W sytuacji zaś, gdy pacjent często bywa silnie pobudzony i agresywny, wykorzystywane mogą być u niego, w małych zwykle dawkach, środki z grupy neuroleptyków (leki przeciwpsychotyczne, takie jak np. kwetiapina).