PTSD - Zespół stresu pourazowego - przyczyny, objawy i leczenie

Zespół stresu pourazowego, w skrócie PTSD rozwijać się może po przeżyciu różnorakich traum – do takowych zaliczyć można wypadek samochodowy, śmierć bliskiej osoby, ale i uczestnictwo w działaniach wojennych. Objawy – które znacząco wpływają na funkcjonowanie pacjenta – mogą ujawniać się nawet po kilku miesiącach od wystąpienia stresującej sytuacji. Jakie więc objawy mogą pojawiać się w przebiegu PTSD? Jakie są przyczyny tej jednostki i jak przebiega jej leczenie?

Spis treści

1. Przyczyny zespołu stresu pourazowego (PTSD)
2. Czynniki ryzyka zespołu stresu pourazowego (PTSD)
3. Objawy zespołu stresu pourazowego (PTSD)
4. Następstwa zespołu stresu pourazowego (PTSD)
5. Rozpoznawanie zespołu stresu pourazowego (PTSD)
6. Leczenie zespołu stresu pourazowego (PTSD)

Zespół stresu pourazowego (ang. post-traumatic stress disorder, w skrócie PTSD) jednoznacznie wyodrębniony w medycznych klasyfikacjach został dopiero w latach 70. poprzedniego wieku, Zdecydowanie jednak wcześniej opisy związanych z nim dolegliwości pojawiały się w różnorakich pozycjach. Jako dowód można podać Odysa, który doświadczał nawracających wspomnień dotyczących wojen, w których brał udział. Możliwego PTSD doświadczali jednak nie tylko literaccy bohaterowie, ale i sami autorzy – w XIX wieku Charles Dickens był uczestnikiem wypadku kolejowego, po którym wspomnienia dotyczące katastrofy nawiedzały go prawdopodobnie do końca jego życia.

Nietrudno się dziwić, że zespół stresu pourazowego mógł towarzyszyć ludzkości tak naprawdę od samych jej początków. W końcu różne stresujące, traumatyczne wydarzenia mogły mieć miejsce w każdych tak naprawdę czasach. Współcześnie problem jest dobrze znany medykom. Wiadome jest chociażby to, że może on wystąpić w każdej grupie wiekowej, a częściej niż mężczyźni z PTSD zmagają się kobiety. Poznane zostały również i przyczyny zespołu stresu pourazowego.

Przyczyny zespołu stresu pourazowego (PTSD)

Najogólniej mówiąc do PTSD doprowadzać mogą różne, wyjątkowo stresujące, traumatyczne, niecodzienne wydarzenia, które przekraczają zdolność danej osoby do poradzenia sobie z nimi. Nie sposób więc tutaj wymienić jednoznacznie wszystkich możliwych przyczyn zespołu stresu pourazowego.

Tak jak jedna osoba może z danym wydarzeniem poradzić sobie lepiej, tak inna w tej samej sytuacji może odnaleźć się nieco gorzej i może się u niej ostatecznie rozwinąć PTSD.

Zespół stresu pourazowego typowo kojarzony jest z doświadczeniem bardzo silnej traumy i rzeczywiście – dochodzić do niego może np.:

• u walczących na froncie żołnierzy,
• u ofiar przemocy seksualnej
• czy uczestników i świadków jakichś wypadków, np. samochodowych czy kolejowych.

Do PTSD dochodzić może również po uzyskaniu diagnozy jakiejś wyjątkowo poważnej choroby czy po śmierci bliskiej osoby (szczególnie, gdy śmierć ta była gwałtowna lub dotyczyła dziecka).

Czynniki ryzyka zespołu stresu pourazowego (PTSD)

Znane są pewne czynniki ryzyka wystąpienia zespołu stresu pourazowego. Zaliczane są do nich przede wszystkim:

• dorastanie w dysfunkcyjnej rodzinie,
• wcześniejsze doświadczenie traumy w dzieciństwie,
• występowanie u pacjenta przejawów zaburzeń osobowości,
• brak wsparcia ze strony najbliższego otoczenia,
• znaczne zmiany życiowe poprzedzające traumę (takie jak np. zmiana pracy, przeprowadzka).

Objawy zespołu stresu pourazowego (PTSD)

W przebiegu zespołu stresu pourazowego u pacjentów pojawiać się mogą naprawdę różnorakiego rodzaju dolegliwości. Jednym z istotniejszych problemów jest w tym przypadku nawracające przeżywanie doświadczonego urazu.

Pacjenci z PTSD miewają natrętne, niechciane myśli dotyczące traumatycznego wydarzenia. Mogą u nich występować koszmary senne związane właśnie z traumą. Nierzadkim zjawiskiem są także tzw. flashbacki, które potocznie określane są mianem przebłysków. W ich trakcie pacjent ma wrażenie, jakby ponownie przeżywał całe traumatyczne zajście.

Kolejnym osiowym problem związanym z zespołem stresu pourazowego jest unikanie. Dotyczy ono bardzo różnych życiowych aspektów. Ogólnie jednak osoba z PTSD raczej stara się omijać wszelkie bodźce czy sytuacje, które przypominają jej o traumie.

Z tego powodu może ona unikać pewnych ludzi, miejsc czy wykonywania pewnych czynności. Oprócz tego zdarza się również tak, że pacjent – w obawie przed powrotem bardzo ciężkich wspomnień – nie będzie w ogóle chciał rozmawiać z kimkolwiek o swojej traumie.

Objawy PTSD obejmują również zaburzenia pewnych czynności poznawczych oraz zaburzenia nastroju. Zdarza się, że pacjenci niejako nie pamiętają okoliczności traumatycznego zdarzenia. Miewają oni jednak również i niezgodne z rzeczywistością przemyślenia na temat przyczyny traumy czy jej następstw. Nierzadkie jest poczucie winy, obniżenie samooceny czy obwinianie samego siebie o to, że traumatyczne wydarzenie w ogóle miało miejsce.

W przebiegu zespołu stresu pourazowego dochodzi czasami również do anhedonii (niemożności odczuwania szczęścia) oraz obniżenia nastroju. Niektórzy pacjenci – zamiast obniżonego nastroju – odczuwają z kolei dysforię.

Z PTSD związane są innego jeszcze typu dolegliwości, takie jak np. zaburzenia snu czy zaburzenia koncentracji. Pacjenci, u których wystąpi zespół stresu pourazowego, dość często bywają drażliwi. Zdarza się również tak, że bardzo łatwo wpadają oni w złość czy reagują agresją na różne niepowodzenia.

U osób z PTSD obserwować można niepokój, stan „zwiększonej gotowości” do ucieczki w razie wystąpienia potencjalnego zagrożenia. Możliwe są również i dolegliwości natury somatycznej, tzw. somatyczne przejawy lęku, do których można zaliczyć chociażby kołatania serca czy bóle głowy.

Warto nadmienić, iż objawy PTSD u jednego pacjenta mogą z czasem zmieniać swoje nasilenie. Zdarza się, że przez pewien czas człowiek doświadcza różnych dolegliwości i po czasie ich natężenie zmniejsza się. Jednak po usłyszeniu o jakimś wydarzeniu, które jest zbliżone do doświadczonej przez niego traumy – wcześniej występujące objawy powracają z takim samym, a nawet i większym nasileniem.

Biorąc pod uwagę powyżej opisane, możliwe objawy zespołu stresu pourazowego, doskonale widoczne staje się to, jak bardzo złożony jest ten problem. Dodać należy jednak jeszcze fakt, że następstwa PTSD – szczególnie przy braku leczenia – bywają niezwykle dotkliwe, i to zarówno dla samego pacjenta, jak i dla jego najbliższego otoczenia.

Następstwa zespołu stresu pourazowego (PTSD)

Tak naprawdę możliwe konsekwencje zespołu stresu pourazowego można sobie dość łatwo wyobrazić. Zwrócić uwagę warto chociażby na związane z problemem unikanie różnych sytuacji, przez które ucierpieć może życie rodzinne, jak i zawodowe pacjenta.

PTSD zwiększa jednak również i ryzyko innych zaburzeń psychicznych, m.in.:

• zaburzeń depresyjnych,
• zaburzeń lękowych
• czy zaburzeń odżywiania.

Kolejnym problemem, którego ryzyko jest zwiększone u osób z zespołem stresu pourazowego, jest nadużywanie substancji psychoaktywnych.

Nie sposób nie wspomnieć o zasadniczo największym powiązanym z jednostką zagrożeniu, którym są zachowania samobójcze.

Ze względu na wszystkie wspomniane powyżej problemy wyraźnie widoczne staje się to, jak ważne jest wczesne rozpoznawanie i odpowiednie leczenie PTSD.

Rozpoznawanie zespołu stresu pourazowego (PTSD)

Rozpoznawaniem zespołu stresu pourazowego zajmują się lekarze psychiatrzy. W celu postawienia diagnozy niezbędne jest zebranie szczegółowego wywiadu oraz przeprowadzenie badania stanu psychicznego pacjenta.

Wśród kryteriów diagnostycznych PTSD jednym z istotniejszych aspektów jest to, że objawy jednostki powinny wystąpić w związku z jakimś konkretnym, traumatycznym wydarzeniem.

Warto tutaj od razu wspomnieć, że zazwyczaj różne dolegliwości pojawiają się po pewnym czasie od traumy. Czas ten może sięgać tygodni, jak i nawet kilku miesięcy, zazwyczaj jednak objawy zespołu stresu pourazowego rozwijają się w ciągu 6 miesięcy od przeżycia traumatycznego wydarzenia.

Przy podejrzeniu PTSD konieczne jest zwrócenie uwagi na inne jednostki, z którymi należy różnicować ten problem. Przede wszystkim konieczne jest różnicowanie go z ostrą reakcją na stres i zaburzeniami adaptacyjnymi. Oprócz tego w diagnostyce różnicowej należy też uwzględnić zaburzenia depresyjne, zaburzenia lękowe oraz zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne.

Istotne jest również zwrócenie uwagi na to, czy u pacjenta występuje „typowe” PTSD, czy też może złożony zespół stresu pourazowego (ang. complex PTSD). Do drugiego z wymienionych problemów dochodzić może szczególnie wtedy, gdy pacjent przeżywa nie jedną, a wiele powtarzających się po sobie traum. W konsekwencji rozwija się u niego zdecydowanie więcej objawów, niż w przypadku PTSD będącego następstwem pojedynczej traumy.

Leczenie zespołu stresu pourazowego (PTSD)

W leczeniu PTSD najlepsze efekty uzyskać można poprzez połączenie dwojakiego rodzaju oddziaływań, którymi są psychoterapia oraz farmakoterapia.

Terapia traumy bez wątpienia bywa trudna i zajmuje ona długi czas. Dodatkowo pacjentom dość często trudno w niej uczestniczyć, chociażby ze względu na związaną z PTSD tendencję do unikania ponownego przeżywania traumatycznego wydarzenia.

Ogólnie jednak psychoterapia jak najbardziej może przynosić wymierne korzyści. Wśród oddziaływań, które bywają szczególnie polecane osobom z zespołem stresu pourazowego, wymieniane są głównie terapie oparte na ekspozycji, m.in. terapia poznawczo-behawioralna.

W farmakologicznym leczeniu zespołu stresu pourazowego wykorzystywane są przede wszystkim leki przeciwdepresyjne, takie jak np.:

• fluoksetyna,
• sertralina
• czy wenlafaksyna.

Stosowanie tego rodzaju leków jak najbardziej może pomagać pacjentom m.in. poprzez poprawę ich nastroju i napędu, czy zmniejszenie niepokoju. Ogólnie jednak same tylko leki nie umożliwią „przepracowania” traumy, dlatego też farmakoterapia powinna być uzupełnieniem psychoterapii.

W przypadku PTSD wykorzystywane bywają również inne metody. Wspomnieć tutaj można chociażby o:

• terapii grupowej,
• terapii odwrażliwiania za pomocą ruchu gałek ocznych
• czy o powtarzalnej przezczaszkowej stymulacji magnetycznej.

Czytaj też: Skala stresu Holmesa i Rahe’a