Zespół dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych

Zespół dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych może pojawiać się nawet u 1/5 osób przyjmujących środki przeciwdepresyjne. Czym dokładnie jest zespół dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych, jakie są jego objawy i co zrobić, aby zapobiec jego wystąpieniu? Ile trwa zespół dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych?

Spis treści

1. Zespół dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych - przyczyny
2. Zespół dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych - czynniki ryzyka
3. Zespół dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych - objawy
4. Zespół dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych - rozpoznanie
5. Zespół dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych - leczenie
6. Zespół dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych: zapobieganie

Zespół dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych  (ang. antidepressant discontinuation syndrome) może się pojawić u osób zażywających przez dłuższy czas leki przeciwdepresyjne. W związku z nim mogą pojawiać się objawy grypopodobne, takie jak bóle głowy, uczucie rozbicia, drżenia mięśniowe i stan podgorączkowy, ale nie tylko. 

Wiele osób, którym zalecane bywają przez lekarzy jakieś leki psychotropowe, miewa różne obawy dotyczące ich stosowania. Jedną z najbardziej niepokojących możliwości jest zazwyczaj ryzyko rozwinięcia się uzależnienia od tychże środków.

Rzeczywiście, pewne zalecane przez psychiatrów leki mają tendencję do generowania uzależnienia (np. benzodiazepiny), większość jednak środków psychotropowych tak naprawdę wcale nie uzależnia.

Obawy skoncentrowane wokół ryzyka uzależnienia swoje źródło mają m.in. w tym, że czasami pewne zdarzenia, które są związane z przyjmowaniem środków psychotropowych, są błędnie uznawane za przejawy wystąpienia zależności od leku. Do tej grupy zdarzeń zaliczany jest też zespół dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych.

Po raz pierwszy o zespole dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych zaczęto wspominać już w późnych latach 50. poprzedniego wieku - wtedy to bowiem zauważono występowanie u pacjentów nietypowych dolegliwości po tym, jak zaprzestawali oni przyjmować należącą do trójcyklicznych antydepresantów imipraminę.

Podobnego rodzaju dolegliwości zaczęto w późniejszych latach zauważać u tych osób, które odstawiały innego rodzaju środki przeciwdepresyjne.

Finalnie w 2001 roku donoszono o występowaniu zespołu dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych po zaprzestaniu przyjmowania 21 należących do odmiennych grup lekowych środków przeciwdepresyjnych.

Początkowo o problemie tym wiadomo było niewiele - część pacjentów, jak i również część lekarzy podejrzewało, że dolegliwości związane z zespołem dyskontynuacji to nic innego, jak objawy odstawienne sugerujące to, że człowiek zażywający antydepresanty zwyczajnie się od nich uzależnił.

Współcześnie opinie o zespole dyskontuacji leków przeciwdepresyjnych są zupełnie inny, wiadomo już bowiem doskonale, że zdecydowanie nie stanowi on przejawu uzależnienia od środków antydepresyjnych.

Zespół dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych - przyczyny

Przyczyna zespołu dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych została już tutaj wspomniana - do jego rozwoju doprowadza odstawienie przyjmowanych przez pacjenta antydepresantów.

Problem, wbrew pozorom, występuje ze stosunkowo dużą częstością - okazuje się bowiem, że rozwija się on nawet u 20% spośród wszystkich pacjentów, którzy zaprzestaną w którymś momencie swojego leczenia stosować leki przeciwdepresyjne.

Tak naprawdę zespół dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych - pomimo tego, że przyglądało mu się naprawdę wielu specjalistów - wciąż pozostaje problemem dosyć enigmatycznym.

Nie jest nawet znany dokładny jego patomechanizm, istnieje jednak na ten temat kilka teorii.

Najpopularniejszą wydaje się ta, według której bezpośrednią przyczyną zespołu dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych są zmiany dotyczące neuroprzekaźników w ośrodkowym układzie nerwowym.

Efektem zażywania antydepresantów jest przede wszystkim wzrost ilości w układzie nerwowym takich neurotransmiterów, jak serotonina, noradrenalina czy dopamina.

Skutkiem tego są zwiększone ilości neuroprzekaźników w okolicy zakończeń synaptycznych, ale i następujące w związku z tym zmniejszenie liczby receptorów dla nich na zakończeniach postsynaptycznych.

Pacjenci nie odczuwają tego w trakcie kuracji antydepresantami, wtedy jednak, gdy odstawią oni swoje leki, mija pewien czas, zanim organizm wróci do normy. Z tego właśnie powodu pojawiać się u nich może zespół dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych.

Zespół dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych - czynniki ryzyka

Podstawowym czynnikiem ryzyka zespołu dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych jest nagłe odstawienie tego rodzaju preparatów - dotyczy to w szczególności sytuacji, kiedy to były one zażywane przez pacjenta przez dłuższy czas.

Wspomina się, że możliwość wystąpienia problemu dotyczy tych osób, które przyjmowały antydepresanty przez minimum sześć tygodni.

Wpływ na możliwość rozwoju zespołu dyskontynuacji ma również okres półtrwania przyjmowanego preparatu - większe ryzyko pojawia się wtedy, gdy pacjent zażywa leki przeciwdepresyjne o krótkim okresie półtrwania.

Zespół dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych - objawy

Dolegliwości wynikające z zespołu dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych typowo pojawiają się po około trzech dobach od odstawienia tych preparatów. W zależności jednak od okresu półtrwania danego farmaceutyku, mogą one wystąpić zarówno wcześniej, jak i później.

Wśród możliwych objawów tej jednostki wymienić można takie nieprawidłowości, jak:

• objawy grypopodobne (w postaci m.in. stanu podgorączkowego, dreszczy, poczucia ogólnego rozbicia)
• poczucie znacznego zmęczenia
• biegunki
• bóle głowy
• brak apetytu
• bóle brzucha
• wymioty
• bezsenność
• koszmary senne
• zawroty głowy
• światłowstręt
• zaburzenia widzenia
• zaburzenia czucia (np. w postaci mrowień)
• akatyzja
• mioklonie
• obniżenie nastroju
• niepokój
• drażliwość

Choć są to sytuacje dość rzadkie, to jednak w przebiegu zespołu dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych pojawiać się mogą również i takie objawy, jak silne nawet pobudzenie psychoruchowe czy objawy psychotyczne (np. w postaci omamów lub urojeń).

Zespół dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych - rozpoznanie

Teoretycznie wydawać by się mogło, że rozpoznanie zespołu dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych jest stosunkowo proste - wystarczyłoby bowiem powiązać wystąpienie nieprzyjemnych dolegliwości z odstawieniem przyjmowanych przez pacjenta przez dłuższy czas antydepresantów.

W praktyce jednak pojawia się jednak wiele trudności diagnostycznych, wynikających chociażby z tego, że czasami sami pacjenci nie są informowani o tym, jakie mogą być następstwa zakończenia terapii lekami przeciwdepresyjnymi.

Zdarza się bowiem tak, że pacjent podejrzewa, że wystąpiła u niego np. jakaś infekcja czy inne poważne schorzenie. Z tego powodu udaje się on czasem do różnych specjalistów i ma on wykonywane niekoniecznie potrzebne mu badania.

Ze względu na taką właśnie możliwość, aż tak istotne jest to, aby prowadzący leczenie psychiatrzy zwracali pacjentom uwagę na to, jakie dolegliwości mogą się u nich pojawić po odstawieniu antydepresantów.

Warto tutaj podkreślić jednak pewną rzecz. Otóż podejrzewając zespół dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych należy się zastanowić, czy rzeczywiście to właśnie on pojawił się u chorego, czy też może jednak doszło u niego jednak do nawrotu zaburzeń, z powodu których zażywał on antydepresanty (np. zaburzeń depresyjnych).

Odróżnić oba problemy można m.in. poprzez ponowne włączenie pacjentowi leków przeciwdepresyjnych - w przypadku zespołu dyskontynuacji, po takim zdarzeniu powinna bardzo szybko nastąpić poprawa stanu chorego.

Zespół dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych - leczenie

Tak jak zespół dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych szczęśliwie nie trwa długo (typowo po około 7-14 dniach całkowicie samoistnie przemija), tak związane z nim dolegliwości mogą poważnie nawet utrudniać pacjentowi funkcjonowanie.

W sytuacji, gdy objawy zespołu dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych nie są nasilone, jak najbardziej możliwe jest po prostu cierpliwe oczekiwanie na ich ustąpienie. Wtedy jednak, gdy przybierają one duże nasilenie, rozważyć można kilka strategii.

Jedną z nich jest ponowne włączenie pacjentowi stosowanego przez niego wcześniej leku i następnie stopniowe, bardzo wolne, redukowanie jego dawki.

Inną możliwością jest zastąpienie przyjmowanego przez pacjenta leku o krótkim okresie półtrwania preparatem o dłuższym okresie półtrwania, który później, stopniowo, zażywany będzie przez pacjenta w coraz mniejszych dawkach, aż w końcu lek zostanie całkowicie odstawiony.

Zespół dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych: zapobieganie

Najistotniejsze w przypadku zespołu dyskontynuacji leków przeciwdepresyjnych są próby zapobiegania jego wystąpieniu. Przede wszystkim pacjenci powinni być informowani o możliwości jego wystąpienia oraz o tym, jakie mogą być jego objawy.

Warto im wspomnieć, że zespół dyskontynuacji jest czymś zdecydowanie innym niż uzależnienie - w końcu w przypadku leków przeciwdepresyjnych u pacjentów nie pojawia się chociażby uczucie przymusu zdobycia tych leków po zaprzestaniu ich zażywania.

Zredukować możliwość rozwoju tego problemu można poprzez stopniowe redukowanie dawki leku przeciwdepresyjnego - szczególnie u tych osób, które preparaty te zażywały przez bardzo długi czas, korzystne jest wolne zmniejszanie dawkowania, oparte na regularnej ocenie samopoczucia pacjenta.

Czytaj też: Stabilizatory nastroju (leki normotymiczne) - rodzaje, działanie, skutki uboczne