Zespół dysfunkcji seksualnych po SSRI - przyczyny, objawy, leczenie

Zespół dysfunkcji seksualnych po SSRI jest problemem, który występować może nawet już po zakończeniu przyjmowania przez pacjenta preparatów przeciwdepresyjnych. W jego przebiegu pojawiać się mogą przeróżnego typu nieprawidłowości, np.: spadek libido, zaburzenia wzwodu czy suchość pochwy. Stanowiące konsekwencję zażywania antydepresantów zaburzenia seksualne prowadzić mogą do pogorszenia jakości życia – czy istnieją więc jakieś metody leczenia zespołu dysfunkcji seksualnych po SSRI?

Spis treści

1. Zespół dysfunkcji seksualnych po SSRI - przyczyny
2. Zespół dysfunkcji seksualnych po SSRI - objawy
3. Zespół dysfunkcji seksualnych po SSRI - rozpoznawanie
4. Zespół dysfunkcji seksualnych po SSRI - leczenie
5. Zespół dysfunkcji seksualnych po SSRI - czy jego ryzyko powinno zniechęcać do SSRI?

Zespół dysfunkcji seksualnych po SSRI (ang. post-SSRI sexual dysfunction, w skrócie PSSD) jest jednym z możliwych skutków ubocznych terapii lekami przeciwdepresyjnymi. 

W psychiatrii leki przeciwdepresyjne są jednymi z najczęściej wykorzystywanych farmaceutyków. Wbrew swojej nazwie, stosowane one są nie tylko w leczeniu depresji – znajdują one zastosowanie również i w przypadku m.in. zaburzeń lękowych czy zaburzeń odżywiania.

Podobnie jak każde inne leki, tak i leki przeciwdepresyjne mogą dawać różne skutki uboczne. Zazwyczaj w tym przypadku wspomina się o bólach głowy, nudnościach, zawrotach głowy czy bólach brzucha. Dla wielu jednak pacjentów najgorszym skutkiem ubocznym przyjmowania antydepresantów są występujące po nich zaburzenia seksualne.

Zarówno inhibitory wychwytu serotoniny (SSRI), trójcykliczne leki przeciwdepresyjne (TLPD), jak i inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI) oraz inne jeszcze środki przeciwdepresyjne mogą prowadzić do zaburzeń seksualnych – zdaniem niektórych autorów różnego nasilenia tego rodzaju problemy mogą pojawiać się u nawet prawie 100% osób stosujących antydepresanty. 

Zespół dysfunkcji seksualnych po SSRI - przyczyny

To, że w trakcie stosowania leków przeciwdepresyjnych dochodzić może do występowania różnych zaburzeń seksualnych, zazwyczaj nikogo nie dziwi - ustępują one jednak zwykle po tym, kiedy to pacjent zaprzestaje zażywać tego rodzaju leki.

Zespół dysfunkcji seksualnych po SSRI jest jednak jednostką szczególną, w jego bowiem przypadku zaburzenia seksualne pojawiać się mogą w czasie stosowania tych leków, ale - co stanowi najbardziej charakterystyczną cechę tego problemu - utrzymywać się mogą one, a czasami nawet i nasilać, już po odstawieniu leków przeciwdepresyjnych.

Dotychczas nie udało się stwierdzić, dlaczego istnieje taka możliwość - jedyne, co wiadomo, to to, że problem pojawia się w związku ze stosowaniem leków z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny, takich jak np. fluoksetyna, escitalopram czy paroksetyna.

Podejrzewa się, że wpływ na występowanie zespołu mogą mieć zmiany hormonalne oraz epigenetyczne, będące następstwem przyjmowania antydepresantów z grupy SSRI.

Ze względu jednak na to, że zespół dysfunkcji seksualnych po SSRI wydaje się mieć coraz większe rozpowszechnienie, zajmujący się nim naukowcy sugerują konieczność prowadzenia badań, dzięki którym nie tylko została poznana jego dokładna patogeneza, ale i możliwe byłoby określenie jego dokładnej częstości.

Zespół dysfunkcji seksualnych po SSRI - objawy

PSSD rozwijać się może zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Za możliwe objawy zespołu dysfunkcji seksualnych po SSRI uznawane są takie nieprawidłowości, jak:

• spadek libido
• niemożność osiągnięcia orgazmu (anorgazmia)
• zaburzenia czucia w obrębie narządów rozrodczych (pacjenci mogą skarżyć się na odczuwanie wrażenia, jakby ich genitalia zostały w pewien sposób poddane działaniu środków znieczulających)
• zmniejszenie intensywności doznań podczas szczytowania
• suchość pochwy
• przedwczesny wytrysk
• zaburzenia wzwodu (zdarza się, że mężczyźni z PSSD w ogóle nie osiągają wzwodu, jak i możliwe jest to, że pomimo tego, że trzon ich prącia osiągnie wzwód, żołądź ich penisa pozostanie nieobrzmiała)
• zmniejszenie wrażliwości brodawek sutkowych na dotyk

Objawy zespołu dysfunkcji seksualnych pojawiać się mogą nawet po zaledwie kilku tylko dniach przyjmowania leków przeciwdepresyjnych.

Jak już wspominano, utrzymywać się one mogą jeszcze przez pewien czas po odstawieniu tychże środków - u jednych pacjentów pozostają one obecne przez kilka dni do kilku tygodni, u innych zaś osób objawy PSSD mogą występować przez nawet kilka lat od odstawienia inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny.

Zespół dysfunkcji seksualnych po SSRI - rozpoznawanie

Zasadnym wydaje się wspominanie o PSSD, ponieważ tak naprawdę niewiele specjalistów ma świadomość istnienia tego problemu, przez co zgłaszający się do nich pacjenci mogą mieć zalecane leczenie, które niekoniecznie pozwoli im uporać się z nieprzyjemnymi objawami.

Zdarza się bowiem tak, że za źródło dysfunkcji seksualnych uznawane są problemy natury psychologicznej, oprócz tego czasami uznaje się, że zaburzenia seksualne wynikają z tego, że stosowane przez chorego leki nie do końca wywarły oczekiwane efekty.

W takich przypadkach pacjentowi zalecone może być np. zwiększenie dawkowania zażywanego przez niego antydepresantu, co raczej niekoniecznie jest w stanie doprowadzić do ustąpienia objawów zespołu dysfunkcji seksualnych po SSRI.

Najistotniejsze w rozpoznawaniu PSSD jest powiązanie wystąpienia zaburzeń natury seksualnej z zażywaniem przez pacjenta leków z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny.

Należy tutaj jednak podkreślić to, że zawsze powinno się mieć na uwadze inne możliwe przyczyny dysfunkcji seksualnych - chociażby u mężczyzn zaburzenia wzwodu mogą rzeczywiście wynikać z PSSD, ale i doprowadzać do nich może nieleczona cukrzyca czy zaawansowana miażdżyca.

Suchość pochwy u kobiet może z kolei być związana z menopauzą i wynikającym z niej spadkiem stężenia estrogenów w organizmie. Ogólnie więc można powiedzieć, że diagnozę zespołu dysfunkcji seksualnych po SSRI należy stawiać z bardzo dużą ostrożnością.

Czytaj też: Zaburzenia seksualne kobiet: brak orgazmu, bolesne współżycie, niechęć do seksu

Zespół dysfunkcji seksualnych po SSRI - leczenie

Dotychczas nie zostały jeszcze opracowane żadne schematy leczenia zespołu dysfunkcji seksualnych po SSRI - wynika to chociażby z tego, że dopiero od niedawna w ogóle wspomina się o tej jednostce.

Szczęśliwa wiadomość jest taka, że u większości chorych - po krótszym lub dłuższym czasie - problem samoistnie ustępuje.

Z drugiej jednak strony w literaturze można natknąć się na wzmianki o tym, że pacjenci, którzy stosowali SSRI, zgłaszają m.in. to, że ich orgazmy nie są tak intensywne i przyjemne jak przed przyjmowaniem antydepresantów.

Tak jak rzeczywiście nie ma wytycznych dotyczących leczenia PSSD, tak jednak podejmowane są różne próby oddziaływań, które pomogą pacjentom uporać się z objawami tego zaburzenia.

Jednym z podstawowych jest modyfikacja leczenia - możliwe są zarówno zmiany dawkowania antydepresantów, jak i zmiana dotychczas stosowanego przez pacjenta leku na inny, taki, który ma mniejszy potencjał do generowania dysfunkcji seksualnych.

U tych zaś osób, u których dysfunkcje seksualne utrzymują się pomimo odstawienia leków przeciwdepresyjnych, pomocne bywa stosowanie przez nie innych leków – przykładowo mianseryna bywa pomocna w przypadku osłabienia libido czy zaburzeń erekcji.

Czytaj też: Objawy abstynencyjne po odstawieniu leków nasennych, uspokajających i przeciwdepresyjnych

Zespół dysfunkcji seksualnych po SSRI - czy jego ryzyko powinno zniechęcać do SSRI?

PSSD rzeczywiście może znacząco pogarszać jakość życia pacjentów - czy w związku z tym powinno się unikać zalecania chorym leków z grupy SSRI?

Niekoniecznie – ogólnie, ze względu na chociażby tolerancję i skuteczność, są one w końcu lekami pierwszego rzutu w leczeniu wielu różnych zaburzeń psychicznych.

Warto tutaj zresztą podkreślić to, że owszem - dysfunkcje seksualne przyjemne nie są - z drugiej jednak strony zdecydowanie większe zagrożenie pojawia się wtedy, gdy chociażby zaburzenia depresyjne w ogóle nie są poddawane leczeniu.

Czytaj też: Smutek po orgazmie: jakie są objawy i przyczyny depresji poorgazmowej?