Zaburzenia snu - rodzaje, przyczyny, leczenie

Zaburzenia snu mogą dotyczyć nieprawidłowego czasu trwania snu lub niepożądanych zachowań występujących w jego trakcie. Jest to bardzo poważny problem kliniczny, który odbija się na codziennym funkcjonowaniu chorego, niekiedy uniemożliwiając mu prowadzenie normalnej aktywności życiowej. Zobacz, jakie są rodzaje zaburzeń snu, poznaj ich przyczyny oraz sposoby leczenia.

Zaburzenia snu dotyczą coraz większego odsetka populacji – szacuje się, że około 30% ludzi cierpi na różnego rodzaju problemy ze snem. Najczęściej występującym schorzeniem tego typu jest bezsenność – jej objawy mogą dotyczyć nawet połowy dorosłych osób, a u ok. 10% diagnozuje się jej postać przewlekłą (chroniczną).

Ponieważ sen jest podstawową potrzebą fizjologiczną człowieka, która reguluje wiele istotnych funkcji organizmu (m.in. ma wpływ na gospodarkę hormonalną, na czynności mózgu takie jak zapamiętywanie, kojarzenie, koncentrację), jego zaburzenia w istotny sposób wpływają na nasze samopoczucie i sprawność intelektualną w ciągu dnia.

Te o najbardziej burzliwym przebiegu, na przykład narkolepsja, mogą znacznie utrudniać normalne funkcjonowanie lub wręcz stwarzać ryzyko utraty zdrowia (dotyczy to też np. skrajnej odmiany somnambulizmu). Ale nawet epizodyczne zaburzenia snu, jeśli nie zostaną w porę zaleczone poprzez zmianę szkodliwych nawyków, mogą przerodzić się w postać długotrwałą, którą znacznie trudniej wyleczyć.

Spis treści

1. Zaburzenia snu – klasyfikacja
2. Zaburzenia snu – rodzaje i charakterystyka
3. Zaburzenia snu – przyczyny
4. Zaburzenia snu – diagnoza i leczenie

Zaburzenia snu – klasyfikacja

Istnieje kilka klasyfikacji zaburzeń snu. W Polsce powszechnie obowiązująca jest klasyfikacja wg ICD-10 (Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych opracowywanej przez WHO). Dzieli ona zaburzenia snu na dwa rodzaje:

• organicznie zaburzenia snu (G47) – są jednym z objawów innego schorzenia psychicznego lub somatycznego, np. zaburzenia w rozpoczęciu i trwaniu snu, bezdech senny, narkolepsja i katalepsja;
• nieorganiczne zaburzenia snu (F51) – są postrzegane jako odrębne schorzenie wywołane czynnikami emocjonalnymi, np. bezsenność nieorganiczna, somnambulizm, lęki nocne, koszmary senne.

Obecnie psychiatrzy do podziału schorzeń związanych ze snem częściej stosują amerykańską Międzynarodową Klasyfikację Zaburzeń Snu (ICSD), której utworzenie stało się zarazem początkiem nowej dziedziny nauki zwanej somnologią. Uwzględnione w tej klasyfikacji jednostki chorobowe dzielą się na pierwotne i wtórne.

Zaburzenia wtórne towarzyszą innym chorobom psychicznym i somatycznym lub są następstwem wcześniej przyjmowanych substancji chemicznych (leków, używek). Zaburzenia pierwotne dzielą się na dyssomnie i parasomnie.

Dyssomnie to zaburzenia polegające na nieprawidłowej ilości lub jakości snu. Sen może trwać zbyt krótko (bezsenność), zbyt długo (hipersomnia) lub mieć nieprawidłowy przebieg (narkolepsja, zaburzenia rytmu snu i czuwania).

Z parasomnią mamy do czynienia wtedy, gdy czas trwania snu jest prawidłowy, ale w jego trakcie występują niepożądane zachowania, np. chory lunatykuje, ma koszmary senne, doznaje paraliżu sennego lub nagle zaczyna krzyczeć, płakać, wymachiwać rękami przez sen.

Sposoby na dobry sen

Zaburzenia snu – rodzaje i charakterystyka

Wśród dyssomni wyróżnia się:

• bezsenność – diagnozowana jest wówczas, gdy pacjent ma problemy z zaśnięciem lub utrzymaniem snu przez więcej niż 3 noce w ciągu tygodnia. Kiedy sytuacja taka trwa dłużej niż miesiąc, mamy do czynienia z bezsennością przewlekłą. Najczęstszą przyczyną bezsenności są zaburzenia i choroby psychiczne (50-60%), szczególnie depresja i stany lękowe. Schorzenie to może być też następstwem zespołu niespokojnych nóg (RLS).
• hipersomnię – jest to zbyt długi sen (powyżej 9 godzin) lub nadmierna senność, która pojawia się w ciągu dnia mimo przespanej nocy. Hipersomnia to częsty objaw depresji oraz zażywania zbyt dużych dawek leków psychotropowych lub alkoholu.
• narkolepsję – jest to choroba, na którą składa się kilka objawów:
  • napady senności (choremu wystarczy zaledwie 5 minut, aby zasnąć w dowolnej sytuacji, nawet takiej, która wymaga utrzymania koncentracji, np. podczas rozmowy);
  • katapleksja – nagły spadek napięcia mięśniowego, skutkiem czego chory bezwładnie osuwa się na ziemię;
  • omamy senne – występowanie bardzo realistycznych wyobrażeń podczas snu;
  • paraliż przysenny – uczucie całkowitego paraliżu ciała z jednoczesnym zachowaniem świadomości, które pojawia się przy zasypianiu lub w trakcie budzenia się.

• zaburzenia rytmu snu i czuwania – rodzaj dyssomni, który występuje na skutek zaburzeń w funkcjonowaniu wewnętrznego zegara biologicznego. Polega na braku synchronizacji między własnym rytmem snu a wymogami otoczenia. Często powodowana przez zmianę stref czasowych lub pracę zmianową.

Do częściej spotykanych parasomni należą:

• lunatyzm – siadanie na łóżku, wstawanie i chodzenie podczas snu bez udziału świadomości
• upojenie przysenne – uczucie dezorientacji zaraz po wybudzeniu się, któremu towarzyszy bełkotanie, chaotyczne ruchy, chwilowy brak kontaktu z otoczeniem
• lęki nocne – uczucie silnego strachu przerywające sen, objawiające się krzykiem, płaczem, niekiedy agresją
• koszmary senne – bardzo realistyczne, wywołujące silny lęk wyobrażenia senne, które śniący pamięta jeszcze długo po wybudzeniu. Ich przyczyną mogą być traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa lub zespół stresu pourazowego.

Zaburzenia snu – przyczyny

Zaburzenia snu mogą być objawem innych schorzeń psychicznych i somatycznych, na przykład depresji, uzależnienia od leków i używek, zespołów bólowych, zaburzeń metabolicznych i endokrynologicznych (w tym nadczynności tarczycy). Dlatego też każda osoba mająca problemy ze snem powinna wykonać pakiet ogólnych badań lekarskich, na podstawie których będzie można stwierdzić, czy pojawiające się u niej zaburzenia mają charakter wtórny (będący następstwem innej choroby), czy pierwotny.

W przypadku pierwotnych zaburzeń snu, najczęstsze przyczyny to:

• uwarunkowania genetyczne - pacjent już od dzieciństwa zdradza symptomy zaburzeń snu, jego sen jest płytki, przerywany i krótki. Z wiekiem, ze względu na niehigieniczny tryb życia oraz naturalne mechanizmy starzenia, objawy te przybierają na sile i przyjmują postać przewlekłą;
• przyczyny psychofizjologiczne – związane z trudną sytuacją życiową, np. rozwodem, śmiercią bliskiej osoby, kłopotami finansowymi i innymi sytuacjami, które wywołują długotrwały stres. Jeśli stan psychiczny chorego długo się nie poprawia, dochodzi do utrwalenia się zaburzeń snu i powstania ich postaci przewlekłej;
• nieprzestrzeganie zasad higieny snu - nieregularny tryb życia i szkodliwe nawyki mogą doprowadzić do rozwoju przewlekłych problemów ze snem. Szczególnie narażone na ich wystąpienie są osoby, które budzą się i zasypiają o różnych porach, spędzają dużo czasu w łóżku (np. czytają, oglądają telewizję), późno jedzą kolację, dużo czasu spędzają przy sztucznym oświetleniu czy nie prowadzą regularnej aktywności fizycznej.

Zaburzenia snu – diagnoza i leczenie

Diagnostykę zaburzeń snu należy zacząć od udania się do lekarza rodzinnego, który oceni ogólny stan zdrowia pacjenta i zleci podstawowe badania laboratoryjne. Jeśli specjalista wykluczy chorobę somatyczną, kolejnym krokiem powinna być wizyta w rejonowej Poradni Zdrowia Psychicznego.

Tam zostaną przeprowadzone badania mające na celu wykluczenie zaburzeń psychicznych. Dopiero po upewnieniu się, że problemy ze snem nie wynikają ani z choroby somatycznej, ani psychicznej, pacjent może udać się do specjalistycznego ośrodka medycyny snu (lista ośrodków dostępna jest na stronie internetowej Polskiego Towarzystwa Badań nad Snem). W takich placówkach wykonuje się bardzo dokładne badania w trakcie snu – badanie polisomnograficzne, w trakcie którego rejestruje się m.in. czynność bioelektryczną mózgu (EEG), napięcie mięśni, poziom aktywności pacjenta w nocy i w dzień.

W przypadku stwierdzenia bezsenności wtórnej, zaburzenia snu leczy się poprzez leczenie objawów choroby podstawowej. Na przykład w przypadku depresji będzie to terapia antydepresantami, w przypadku nadczynności tarczycy terapia lekami tyreostatycznymi.

Jeżeli u pacjenta stwierdzone zostaną pierwotne zaburzenia snu, najczęściej stosowaną metodą leczenia jest zażywanie leków nasennych połączone z psychoterapią poznawczo-behawioralną.