Zaburzenia dysocjacyjne: przyczyny, objawy, leczenie

Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne) stanowią odpowiedź psychiki na doświadczanie ciężkich wydarzeń – pojawiające się w ich przebiegu zaburzenia psychiczne czy objawy somatyczne (np. zaburzenia czucia czy niedowłady) mają niejako "odwrócić uwagę" umysłu od nierozwiązanych konfliktów emocjonalnych. Przeczytaj, jakie są przyczyny i rodzaje zaburzeń dysocjacyjnych, sprawdź, w jaki sposób są one rozpoznawane i jakie są ich objawy, a także dowiedz się, na czym polega leczenie zaburzeń konwersyjnych.

Spis treści

1. Zaburzenia dysocjacyjne: czym są?
2. Zaburzenia dysocjacyjne: przyczyny
3. Zaburzenia dysocjacyjne: rodzaje
4. Zaburzenia dysocjacyjne: rozpoznawanie
5. Zaburzenia dysocjacyjne: leczenie
6. Zaburzenia dysocjacyjne: rokowanie

Zaburzenia dysocjacyjne: czym są?

Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)to nieznany wielu ludziom, a w rzeczywistości dość interesujący termin. Słowo dysocjacja pochodzi od łacińskiego "dissociatio", oznaczającego rozdzielenie – w przypadku psychiatrii używa się tego terminu aby określić rozdzielenie tego, co na co dzień jest ze sobą ściśle powiązane: świadomości, pamięci oraz odczuwania różnych bodźców. Konwersję definiuje się natomiast różnie. Według jednej z medycznych klasyfikacji chorób – ICD-10 – konwersja jest synonimem dysocjacji.

Inna z kolei klasyfikacja, którą jest amerykańska DSM, oddziela natomiast od siebie oba zjawiska i mianem konwersji określa różne objawy somatyczne – m.in. neurologiczne – które pojawiają się u ludzi w związku z istnieniem u nich różnych nierozwiązanych konfliktów psychicznych.

Epizodów dysocjacji doświadcza w swoim życiu każdy człowiek – są nimi bowiem chociażby chwile, kiedy na jawie oddajemy się różnym marzeniom i chwilowo tracimy poczucie kontaktu z rzeczywistością. Takie stany absolutnie nie są żadnym problemem i nie muszą wzbudzać niepokoju.

Zdecydowanie inaczej jest już wtedy, gdy u pacjenta pojawią się jakieś zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne) – w takiej sytuacji absolutnie konieczne jest bliższe przyjrzenie się stanowi pacjenta. Problemy zaliczane do tej grupy występować mogą w dowolnym wieku, typowo jednak rozwijają się one u osób dorastających oraz u młodych dorosłych.

Zdecydowanie częściej spotykane są one u kobiet niż u mężczyzn. Częstość występowania zaburzeń dysocjacyjnych oceniana bywa różnie – szacuje się, że cierpieć na nie może od 11 do nawet 300 na 100 tysięcy osób.

Czytaj też:

Zaburzenia adaptacyjne: przyczyny, objawy, leczenie

Zaburzenia reaktywne: jak je rozpoznać?

Załamanie nerwowe: przyczyny, objawy, leczenie

Zaburzenia dysocjacyjne: przyczyny

Zaburzenia dysocjacyjne rozwijać się mogą w związku z przeżyciem ciężkim, wyjątkowo stresujących sytuacji zarówno kiedyś w przeszłości (np. w dzieciństwie), jak i mogą one pojawiać się w odpowiedzi na dopiero co doświadczoną traumę.

Dysocjacja ma na celu oderwanie od myślenia o bardzo przykrych wspomnieniach.

Jako przykłady zdarzeń, które mogą stanowić przyczyny zaburzeń dysocjacyjnych, podać można:

• gwałt,
• molestowanie seksualne,
• doświadczanie agresji ze strony bliskich (zarówno w formie fizycznej, jak i psychicznej),
• nękanie przez rówieśników,
• katastrofę naturalną,
• wypadek samochodowy,
• wojnę.

Do zaburzeń dysocjacyjnych predysponować mogą różne występujące u pacjentów problemy. Przede wszystkim zaliczane do takowych są nadużywanie substancji psychoaktywnych, zaburzenia depresyjne, zaburzenia osobowości (zwłaszcza osobowość borderline i osobowość histrioniczna) oraz różne uszkodzenia struktur ośrodkowego układu nerwowego i zespół stresu pourazowego.

Zaburzenia dysocjacyjne: rodzaje

O zaburzeniach konwersyjnych tak naprawdę nie mówi się wiele, a w rzeczywistości problemów zaliczanych do tej grupy jest wyjątkowo dużo. Zaburzenia te mogą przejawiać się bardzo różnorodnie – objawem zaburzeń dysocjacyjnych może być zarówno nagła utrata pamięci dotyczącej pewnych konkretnych wydarzeń, jak i wystąpienie nietypowych napadów przypominających drgawkowe czy specyficzne, dotyczące wręcz dziwnych lokalizacji, zaburzenia czucia.

1. Amnezja dysocjacyjna

Cechą charakterystyczną tego problemu jest to, że niepamięć dotyczy zwykle ściśle określonego przedziału czasu – typowo pacjent nie pamięta traumatycznego dla niego zdarzenia. Uwagę w przypadku tego zaburzenia dysocjacyjnego zwraca to, że obarczony nim pacjent nie doświadcza żadnych trudności z zapamiętywaniem nowych informacji.

2. Fuga dysocjacyjna

Fuga jest dość intrygującym zaburzeniem dysocjacyjnym – otóż w jej przypadku pacjent odbywa podróże w różne miejsca (zwykle w takie, które wywołują w nim znaczne emocje), których później… nie pamięta. W trakcie tych podróży człowiek przybierać może całkowicie inną tożsamość.

3. Trans i opętanie

Pacjent będący w transie nie ma kontroli nad swoim ciałem czy myśleniem, nie ma on również zdolności samodzielnego przeżywania czy poczucia jedności z własną tożsamością – może być ona jednak zastąpiona przez jakąś zewnętrzną tożsamość.

W przypadku opętania dochodzi zaś do zastąpienia osobowości pacjenta osobowością całkowicie inną (zwykle demoniczną), czemu towarzyszyć może przemawianie przez człowieka obcymi głosem czy wypowiadanie się w całkowicie obcym języku.

Podkreślić tutaj należy to, że trans i opętanie zalicza się do zaburzeń psychicznych tylko wtedy, gdy występują one wbrew woli danego człowieka (gdy zjawiska te występują np. w związku z jakimiś obrzędami religijnymi, wtedy już nie są one uznawane za zaburzenia dysocjacyjne).

Czytaj też:

Amnezja, czyli ciężkie zaburzenie pamięci

Zaburzenia świadomości ilościowe i jakościowe

Zaburzenia somatomorficzne: przyczyny, objawy, leczenie

4. Dysocjacyjne zaburzenia ruchu

Ten typ zaburzeń dysocjacyjnych przejawiać się może np. niedowładem lub całkowitym paraliżem pewnych części ciała (np. kończyn dolnych), oprócz tego u pacjentów pojawiać się mogą również i różne dodatkowe ruchy (przypominać mogą one znane medykom ruchy mimowolne, zazwyczaj jednak nie spełniają one w pełni kryteriów rozpoznawania poszczególnych z nich).

Dysocjacyjne zaburzenia ruchu mogą powodować również nieprawidłowości związane z pracą mięśni mimicznych czy pracą mięśni należących do aparatu mowy (w takiej sytuacji dochodzić może do pojawiania się u pacjenta różnych zaburzeń mowy).

5. Drgawki dysocjacyjne

Problem określany bywa również jako psychogenne napady rzekomopadaczkowe. W jego przebiegu pacjent doświadcza zaburzeń, które przypominają napad padaczkowy, jednak w rzeczywistości poza tymi problemami nie pojawiają się inne objawy, które związane są z chorowaniem na padaczkę.

Charakterystyczne jest również to, że – inaczej niż w napadzie padaczkowym – pacjent nie traci świadomości (w trakcie napadu psychogennego świadomość chorego jest pełna lub częściowo zachowana).

6. Stupor dysocjacyjny

Pacjent będący w stanie stuporu dysocjacyjnego (inaczej osłupienia dysocjacyjnego) jest odcięty od świata – nie komunikuje się z innymi, nie mówi, nie przyjmuje posiłków, może on również nie poruszać się. Jednocześnie w czasie tego zaburzenia dysocjacyjnego świadomość pacjenta jest zwykle w pełni zachowana.

7. Dysocjacyjne znieczulenie i utrata czucia zmysłowego

Rodzaj zaburzeń dysocjacyjnych, których objawy koncentrują się wokół narządów zmysłów. Pacjent może zgłaszać zniesienia czucia z określonych obszarów ciała (np. podawać, że problem dotyczy kończyn dolnych). Dochodzić może do zaburzeń widzenia – obejmować one mogą zarówno spadek ostrości czy zmniejszony zakres widzenia, ale i nawet nagłą, całkowitą ślepotę. Pojawiać się mogą również i zaburzenia słuchu, w tym nagła głuchota.

8. Inne zaburzenia dysocjacyjne

Kolejnymi jednostkami, które należą do zaburzeń dysocjacyjnych, są osobowość mnoga (rozdwojenie osobowości) oraz zespół Gansera. Osobowość mnoga jest dość interesującym problemem – dochodzi w jej przypadku do tego, że pacjent ma dwie (lub więcej) całkowicie różne osobowości. Żadna z osobowości pacjenta nie wie o istnieniu innych, co więcej – osobowości te mogą różnić się wiekiem, płcią czy nawet poziomem intelektualnym.

Zespół Gansera jest z kolei zaburzeniem, które dość ciężko odróżnić od symulacji. Otóż polega on na tym, że w rozmowie pacjent – nawet taki, którego intelekt wydaje się zdecydowanie nieodbiegający od normy – może odpowiadać absurdalnie na zadawane mu proste pytania. Takowym pytaniem może być pytanie o sumę cyfr 1 i 2, gdzie pacjent z zespołem Gansera odpowie "cztery" lub pytanie, jaka pora roku następuje po zimie – człowiek z tym zaburzeniem może odpowiadać "jesień".

W przypadku tego zaburzenia dysocjacyjnego pacjent może również wyjątkowo nieprawidłowo korzystać z codziennych przyrządów, np. usiłować jeść pokarmy odwrotną stroną widelca.

Zaburzenia dysocjacyjne: rozpoznawanie

Postawienie diagnozy zaburzeń konwersyjnych zdecydowanie nie jest łatwe. Zazwyczaj pacjent trafia do innych niż psychiatra specjalistów – chociażby osoba z zaburzeniami widzenia zgłasza się do okulisty, w przypadku zaś zaburzeń czucia czy napadów przypominających drgawkowe pacjent może skierować się do neurologa.

Zasadniczo nie jest to postępowanie nieprawidłowe – przed postawieniem diagnozy zaburzeń dysocjacyjnych konieczne jest bowiem wykluczenie organicznych przyczyn istnienia u pacjenta jego objawów (a takowymi, szczególnie przy objawach z zakresu neurologii, teoretycznie mogłyby być nawet tak poważne schorzenia, jak udar czy guz mózgu).

Wtedy, kiedy pacjent cierpi na zaburzenia dysocjacyjne, w przeróżnych wykonywanych u niego badaniach nie są wykrywane żadne odchylenia. Budzić to może niepokój zarówno w pacjencie, jak i w lekarzu – pierwszy z wymienionych chciałby w końcu wiedzieć, co mu dolega, drugi z kolei może czuć się całkowicie bezsilny lub odwrotnie – zirytowany z powodu poczucia, że odwiedzający go człowiek po prostu symuluje.

W przypadku zaburzeń konwersyjnych zdecydowanie tak jednak nie jest – pacjenci obarczeni nimi nie stosują symulacji, lecz to ich psychika niejako generuje różne objawy celem przytłumienia ciężkich emocji. Właściwymi specjalistami, do których powinien się udać człowiek z podejrzeniem zaburzeń konwersyjnych, są specjaliści od ochrony zdrowia psychicznego – psychiatrzy oraz psychologowie.

Zaburzenia dysocjacyjne: leczenie

Zaburzenia dysocjacyjne mogą po pewnym czasie ustępować nawet całkowicie samoistnie, ale nie u wszystkich pacjentów tak się dzieje. Jeżeli nietypowe dolegliwości utrzymują się przez dłuższy czas, zdecydowanie potrzebne jest rozpoczęcie terapii.

W leczeniu zaburzeń dysocjacyjnych konieczne jest przepracowanie nierozwiązanych konfliktów emocjonalnych, od których pacjent "ucieka" – do tego celu służy psychoterapia. Ma ona na celu m.in. doprowadzenie do tego, żeby pacjent zrozumiał, jaka dokładnie sytuacja odpowiada za pojawienie się jego dolegliwości. Osobom z zaburzeniami dysocjacyjnymi zalecane bywają różne rodzaje psychoterapii, dość często w przypadku tego problemu wykorzystywana jest terapia poznawczo-behawioralna. Psychoterapia stanowi podstawę leczenia zaburzeń dysocjacyjnych, w pewnych jednak przypadkach – np. przy występowaniu nasilonych objawów lękowych u pacjenta – wskazane może być u niego dołączenie leczenia farmakologicznego, które opiera się na zażywaniu leków przeciwlękowych.

Źródła:

1. "Psychiatria", red. naukowa M. Jarema, J. Rabe-Jabłońska, wyd. PZWL, Warszawa 2011

2. "Psychiatria. Podręcznik dla studentów", B. K. Puri, I. H. Treasaden, red. wyd. I polskiego J. Rybakowski, F. Rybakowski, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2014

3. Deville C. et al., Dissociative Disorders: Between Neurosis and Psychosis, Case Rep Psychiatry. 2014; 2014: 425892