Trwałe zmiany osobowości skutkiem ekstremalnego stresu

Trwałe zmiany osobowości mogą być wynikiem traumatycznego długotrwałego stresu lub pojedynczej sytuacji. Zmiany, które wówczas zachodzą w osobowości, nie biorą się z mechanicznego uszkodzenia czy choroby mózgu. Ich źródłem są ekstremalne przeżycia, które tak bardzo oddziałują na psychikę, że powrót do samopoczucia sprzed ich doznania jest trudny i długotrwały bądź wręcz niemożliwy.

Spis treści

1. Trwała zmiana osobowości po chorobie psychicznej
2. Trwałe zmiany osobowości spowodowane bólem
3. Trwała zmiana osobowości po katastrofie

Choroba psychiczna, przewlekłe doświadczenie bólu bądź przeżycie katastrofy - klęski żywiołowej czy ataku terrorystycznego to stresory, które mogą trwale wpłynąc na osobowość. Ten wpływ to zmiana dotychczasowego stałego wzorca zachowania, odczuwania, myślenia i funkcjonowania w relacjach z innymi ludźmi.

Trwała zmiana osobowości po chorobie psychicznej

Tego rodzaju zmiany osobowości mogą powstać na skutek trudnych doświadczeń spowodowanych ciężką chorobą psychiczną. Ich źródłem nie są prepsychotyczne zaburzenia osobowości czy stany niepełnego wyzdrowienia z choroby psychicznej. W diagnozie trzeba odróżnić je od schizofrenii rezydualnej oraz objawów niepełnego wyzdrowienia z choroby psychicznej. Osoba doznająca takich zmian osobowości może:

• przejawiać dużą zależność od innych i prezentować postawę roszczeniową,
• mieć przekonanie o naznaczeniu przez przebytą chorobę. Prowadzi ją ono do izolacji i nieumiejętności nawiązania bliskich i dobrych relacji z innymi ludźmi,
• ciągle narzekać na różne schorzenia i dolegliwości, czemu mogą temu towarzyszyć skłonności hipochondryczne i wejście w rolę chorego,
• zrezygnować z dotychczasowych aktywności, ograniczyć je lub w ogóle mówić o braku wszelkich zainteresowań i umiejętności spędzania czasu wolnego,
• mieć niestabilny lub dysforyczny nastrój, niewynikający z przebytej choroby psychicznej,
• zgłaszać problemy z radzeniem sobie w rolach społecznych (matki, ojca, przyjaciela, córki itd.) i zawodowych (pracownika).

Trwałe zmiany osobowości spowodowane bólem

Doświadczenie zespołu przewlekłego bólu (np. w chorobie przewlekłej czy nowotworowej), niepełnosprawności albo utraty bliskiej osoby może również spowodować powstanie trwałych zmian osobowości. Przewlekły ból fizyczny wiążący się z chorobą czy kalectwem może:

• wywoływać rozdrażnienie,
• uruchamiać pobudzenie psychoruchowe,
• wpływać na zmniejszenie lub całkowitą rezygnację z zainteresowań,
• obniżać nastrój i powodować płaczliwość,
• a niekiedy nawet wywoływać reakcje psychotyczne.

Ból psychiczny po stracie bliskiej osoby jest trudny do zlokalizowania, bo nie jest odczuwany w konkretnym miejscu w ciele. Można powiedzieć, że boli „cały człowiek”. Choć źródła bólu nie można wskazać, to powoduje on konkretne objawy somatyczne (np. mdłości, migrenę, blokady/paraliże w ciele, uniemożliwiające sprawne funkcjonowanie). Do tego mogą dołączyć objawy psychiczne, podobne do tych towarzyszących fizycznemu bólowi przewlekłemu.

Trwała zmiana osobowości po katastrofie

Pojawia się po przeżyciu ekstremalnego stresu związanego np. z dłuższym uczestniczeniem w sytuacjach zagrażających życiu (terroryzm), klęską żywiołową (pożar, powódź), dłuższą niewolą powiązaną z zagrożeniem życia (porwanie), torturami i pobytem w obozie koncentracyjnym.

Stres, jaki wówczas się pojawia, musi być tak silny, że nie ma znaczenia, jaka wcześniej była odporność psychiczna osoby, która go doznała. Przeżycie tego konkretnego doświadczenia jest wystarczające, by powstały nieodwracalne zmiany w psychice.

Mogą one manifestować się:

• wrogim lub nieufnym nastawieniem do świata,
• wycofaniem z życia społecznego,
• stałym poczuciem pustki lub nawet beznadziejności,
• napięciem i rozdrażnieniem, które biorą się z poczucia zagrożenia i wyobcowania.

Ten typ zmian osobowości może być poprzedzony przez zaburzenia stresowe pourazowe, czyli zespół stresu pourazowego, PTSD (Posttraumatic Stress Disorder).