Tiki nerwowe u dzieci i dorosłych. Przyczyny, objawy, leczenie

Tiki to mimowolne, powtarzające się ruchy, np. potrząsanie głową, pochrząkiwanie, mruganie czy unoszenie ramion. Nie wszystkie tiki nerwowe wymagają leczenia, jeżeli jednak ich obecność znacznie zaburza funkcjonowanie szkolne, czy zawodowe, warto zgłosić się na psychoterapię lub rozpocząć leczenie farmakologiczne. Jakie są przyczyny tików nerwowych?

Spis treści

1. Czym są tiki nerwowe i jak się objawiają?
2. Rodzaje tików nerwowych
3. Tiki nerwowe: przyczyny
4. Tiki nerwowe u dzieci - obserwacja
5. Tiki nerwowe u dziecka: jak sobie z nimi radzić?
6. Tiki nerwowe: leczenie

Czym są tiki nerwowe i jak się objawiają?

Tiki nerwowe to powtarzające się, mimowolne ruchy jakiejś części ciała. Ruchy tego typu dotyczyć mogą różnych mięśni - np. ręki, oka czy twarzy, ale i mięśni zaangażowanych w powstawanie głosu. Tiki nerwowe mogą wystąpić w każdym wieku, najczęściej jednak spotykane są u dzieci i nastolatków. Biorąc pod uwagę płeć, tiki częściej występują u mężczyzn.

Tiki nerwowe są ruchami mimowolnymi, większość pacjentów odczuwa jednak pewne doznania, które pozwalają im stwierdzić, że tik niedługo wystąpi. Może to być poczucie wewnętrznego napięcia czy też inne nieprzyjemne uczucie, porównywane przez pacjentów np. do swędzenia skóry i związanej z tym chęci podrapania się. Dyskomfort może narastać wraz z próbą powstrzymania się od tiku nerwowego.

Tiki mogą pojawiać się w dowolnym czasie, zauważa się jednak, że zazwyczaj zanikają one podczas snu oraz wtedy, kiedy pacjent jest skupiony na wykonywaniu jakiegoś zadania. Odwrotna sytuacja ma miejsce, gdy pacjent odpoczywa – wtedy częstotliwość pojawiania się tiku może wzrastać.

Rodzaje tików nerwowych

Podstawowy podział tików bazuje na tym, jaki jest rodzaj powtarzanej przez chorego czynności. Z tego względu wyróżnia się tiki ruchowe oraz wokalne.

Tiki ruchowe

Tiki ruchowe mogą występować w różnych częściach ciała. W obrębie tej kategorii wyróżnia się tiki ruchowe proste oraz złożone. Przykładami tików ruchowych prostych są:

• wzruszanie ramionami,
• potrząsanie głową,
• ruszanie językiem (np. jego mimowolne wysuwanie),
• mruganie powiekami,
• pstrykanie palcami,
• przewracanie oczami.

Zgodnie ze swoją nazwą, tiki ruchowe złożone to czynności, w których pojawianie się zaangażowanych jest kilka grup mięśniowych. U pacjentów w takiej sytuacji mogą występować:

• złożone grymasy na twarzy,
• gładzenie odzieży,
• wykonywanie obscenicznych lub zakazanych gestów (kopropraksja),
• mimowolne naśladowanie ruchów i czynności innych ludzi (echopraksja),
• dotykanie innych ludzi lub przedmiotów.

Tiki wokalne

Drugim rodzajem tików nerwowych są tiki wokalne. Podobnie jak te opisane powyżej, tiki wokalne również dzielone są na proste i złożone. Jako tiki wokalne proste traktować można powtarzające się:

• kaszel,
• pochrząkiwanie,
• węszenie nosem,
• prychanie,
• syczenie.

Tiki wokalne mogą mieć również charakter złożony. W takim przypadku pacjent może mimowolnie powtarzać złożone dźwięki, ale i konkretne słowa czy nawet całe zdania. Choć jest to sytuacja rzadka, to wypowiadane przez pacjenta treści mogą mieć charakter społecznie nieakceptowalny, np. przybierać formę wulgaryzmów.

Tiki nerwowe: przyczyny

Tiki nerwowe mogą pojawiać się bez jakiejś konkretnej, uchwytnej przyczyny. Tak właśnie bywa u dzieci, u których zaburzenia tikowe mogą objawiać się w pewnym okresie ich życia (zazwyczaj podczas dojrzewania), po czym odnotowywane jest (najczęściej samoistne) ustąpienie tych mimowolnych czynności ruchowych. Tiki, które na jakiś czas zanikły, mogą jednak nawracać, nawet już w dorosłym życiu. Sytuacja taka może dotykać szczególnie pacjentów z zespołem Tourette'a: u tych właśnie osób tiki mogą samoistnie ustępować na dłuższy czas, po czym – nawet bez jakiejś konkretnej, uchwytnej przyczyny – pojawiać się ponownie.

Przyczyną tików mogą być uwarunkowania genetyczne. Zauważyć można bowiem rodzinne występowanie tików nerwowych. Nie oznacza to jednak, że jeżeli u rodzica pojawia się tik pod postacią np. wzruszania ramionami, to u dziecka wystąpi taka sama dolegliwość – dziedziczona może być sama tendencja do wystąpienia tików, a nie konkretny tik.

W przebiegu jakich schorzeń mogą występować tiki?

Tiki występować mogą w przebiegu różnych schorzeń, obserwowane są one w przebiegu:

• choroby Huntingtona,
• porażenia mózgowego,
• zespołu Tourette'a,
• choroby Parkinsona,
• stanów związanych z niedokrwieniem ośrodkowego układu nerwowego.

Przyczyną tików bywa również zarówno stosowanie, jak i odstawienie substancji psychoaktywnych. Przykładowymi środkami, które mogą być związane z pojawianiem się opisywanych ruchów mimowolnych, są kokaina oraz amfetamina. Pacjenci z tikami nerwowymi powinni unikać pewnych sytuacji, które mogą doprowadzać do częstszego pojawiania się tych ruchów mimowolnych. Takie działanie wywierać mogą: niepokój, silny stres i znaczne przemęczenie.

Stres uznawany jest za jeden z najistotniejszych czynników związanych z pojawianiem się tików (stąd najprawdopodobniej wzięła się nazwa zaburzenia, czyli tiki „nerwowe”). Same emocje raczej nie stanowią przyczyny ruchów mimowolnych, istnieje jednak powiązanie pomiędzy przeżywanymi przez pacjenta uczuciami a częstotliwością tików. Tiki nerwowe wyzwalać mogą wszelkie emocje o znacznym nasileniu, zarówno te negatywne (jak stres, lęk czy strach), jak i pozytywne (np. euforia).

O związku pomiędzy stresem a tikami przekonywać może również to, czego doświadczają pacjenci próbujący powstrzymać u siebie tik. Próba opanowania ruchu mimowolnego może być bowiem czynnikiem bardzo stresogennym i przez ten właśnie stres – paradoksalnie – natężenie tiku może zwiększyć swoje nasilenie.

Tiki nerwowe u dzieci - obserwacja

Istotna jest obserwacja dzieci z tikami nerwowymi. Na podstawie częstości występowania ruchu mimowolnego można bowiem dokonywać pewnej podstawowej oceny stanu psychicznego małoletniego pacjenta. Dziecko, u którego tiki zaczęły pojawiać się z większą częstością niż dotychczas, z dużym prawdopodobieństwem boryka się z jakimiś trudnościami - nieradzeniem sobie z własnymi emocjami, doświadczaniem znacznego stresu, którego źródłem może być zarówno trudna sytuacja rodzinna, jak i problemami w szkole.

Tiki nerwowe: leczenie

Jeżeli obecność tików nie upośledza życia doświadczającego ich pacjenta, to leczenie zaburzenia nie jest wymagane. W sytuacji, kiedy przez pojawienie się mimowolnych ruchów pacjent doświadcza jakichś trudności, możliwe jest podjęcie kilku różnych oddziaływań – podstawowe może wdrożyć sam pacjent, inne obejmują psychoterapię oraz (w najbardziej zaawansowanych przypadkach) farmakoterapię.

Leczenie tików nerwowych - relaksacja

Pacjent z tikami może zmniejszać częstość ich występowania poprzez redukcję czynników wyzwalających tego rodzaju ruchy. Powinien on unikać znacznego stresu, a w razie, gdy już go doświadczy – starać się z nim uporać. Pomocne w tym wypadku mogą być różnego rodzaju ćwiczenia relaksacyjne. Pacjenci powinni również unikać przemęczenia.

Leczenie tików nerwowych - psychoterapia

Oddziaływania psychoterapeutyczne, stosowane w leczeniu zaburzeń tikowych, bazują przede wszystkim na technikach behawioralnych. Podstawową z nich jest terapia odwracania nawyków (HRT, od angielskiego habit reversal therapy). Terapia polega na tym, że pacjent spodziewający się tiku wykonuje ruch odwrotny niż ten, którego doświadcza podczas tiku. Jako przykład można tutaj podać tik polegający na unoszeniu ramion, któremu przeciwdziałać można poprzez wyciągnięcie ramion przed siebie.

Leczenie tików nerwowych - farmakoterapia

Farmakoterapia w leczeniu tików wdrażana jest tylko wtedy, kiedy zaburzenia ruchowe znacznie upośledzają życie pacjenta oraz gdy nie udaje się ich opanować przy pomocy innych metod. Stosowane są w tym przypadku leki takie jak:

• neuroleptyki (znane także jako środki przeciwpsychotyczne), np. risperidon,
• benzodiazepiny, np. klonazepam,
• agoniści receptorów alfa-2-adrenergicznych, np. klonidyna,
• tetrabenazyna.

U niektórych chorych pomocne okazują się iniekcje toksyny botulinowej – pozwalają one jednak pozbyć się tików tylko na około 3 miesiące, po tym czasie iniekcje trzeba powtarzać. W przypadku tików pojawiających się u chorych na zespół Tourette'a, czasami przeprowadza się zabiegi wszczepiania elektrod do wnętrza czaszki, których zadaniem jest modyfikowanie czynności elektrycznej mózgu (tzw. głęboka stymulacja mózgu).