Terapia elektrowstrząsami - skuteczność. Jakie są wskazania do jej stosowania?

Terapia elektrowstrząsami to wciąż wykorzystywana w psychiatrii metoda leczenia. Skorzystanie z niej może być wskazane m.in. u pacjentów ze schizofrenią, chorobą afektywną dwubiegunową czy depresją. Kiedy jeszcze konieczne może być użycie elektrowstrząsów?

Spis treści

1. Terapia elektrowstrząsami: wynaleziona dekady temu, stosowana do dziś
2. Wskazania do terapii elektrowstrząsami
3. Czy strach przed terapią elektrowstrząsami rzeczywiście jest uzasadniony?
4. Skuteczność terapii elektrowstrząsami

Leczenie psychiatryczne kojarzone jest przede wszystkim z przyjmowaniem różnych farmaceutyków. Stosowanie leków psychotropowych stanowi jedną z głównych metod leczenia zaburzeń i chorób psychicznych. Nie jest to jednak jedyna możliwa opcja terapeutyczna. Poza odgrywającą niebagatelną rolą psychoterapią, we współczesnej psychiatrii wykorzystywane bywają również zabiegi chirurgiczne (czasami określane mianem psychochirurgicznych) oraz terapia elektrowstrząsami.

Terapia elektrowstrząsami: wynaleziona dekady temu, stosowana do dziś

Elektrowstrząsy zaczęły być stosowane w psychiatrii w pierwszej połowie ubiegłego wieku i z tego powodu metoda mogłaby być uznawana za jedną z tych, które dawno temu stały się przestarzałe. W praktyce jednak zdecydowanie tak nie jest. Terapia elektrowstrząsowa przeprowadzana bywa w najbardziej uznanych ośrodkach klinicznych na całym świecie, w tym również w Polsce.

Pomimo tego, że terapia elektrowstrząsami znana jest światu medycznemu od dziesięcioleci, do dziś nie do końca wiadomo, jaki jest mechanizm jej działania. Sugeruje się, że wskutek zabiegu dochodzić może do zmian stężeń różnych neuroprzekaźników (takich jak np. serotonina czy dopamina) w ośrodkowym układzie nerwowym, jak i do wydzielania w mózgowiu pewnych neuropeptydów czy neuromodulatorów.

Możliwe, że elektrowstrząsy doprowadzają do zmian ilości receptorów dla neuroprzekaźników na komórkach nerwowych, oprócz tego skutkiem procedury może być także modyfikacja czynności osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (określana bywa ona mianem osi stresu i postuluje się, że zaburzenia dotyczące jej czynności mogą sprzyjać rozwojowi pewnych zaburzeń psychicznych).

Ostatecznie tego, dlaczego terapia elektrowstrząsami działa, jednoznacznie stwierdzić zwyczajnie nie sposób. Leczenie z jej wykorzystaniem jak najbardziej przynosić może oczekiwane efekty, nie jest ono jednak przeznaczone dla wszystkich pacjentów z zaburzeniami psychicznymi.

Wskazania do terapii elektrowstrząsami

Raczej nietrudno domyślić się tego, że elektrowstrząsy nie są metodą pierwszego rzutu w leczeniu zaburzeń psychicznych. Korzysta się z nich zazwyczaj wtedy, gdy inne metody – zazwyczaj farmakoterapia – nie umożliwiły uzyskania optymalnego efektu leczenia.

Najczęściej terapia elektrowstrząsami wykorzystywana jest w przypadku nasilonych zaburzeń depresyjnych przebiegających z tendencjami samobójczymi oraz opornych na leczenie postaci choroby afektywnej dwubiegunowej czy schizofrenii.

Zabiegi mogą być przeprowadzane u osób doświadczających katatonii, ale i wtedy, gdy w przebiegu choroby psychicznej dochodzi do zagrożenia życia pacjenta np. z powodu całkowitej odmowy przyjmowania posiłków i płynów.

Wymienione powyżej jednostki nie są jedynymi możliwymi wskazaniami do przeprowadzenia terapii elektrowstrząsowej.

Procedurę wykorzystywać można również i w przypadku innych problemów natury psychiatrycznej, których leczenie z wykorzystaniem odrębnych metod nie przynosi odpowiednich rezultatów i ostatecznie elektrowstrząsom poddawani mogą być pacjenci z takimi jednostkami, jak np. zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD) czy otępienie.

Co ciekawe, nie tylko zaburzenia psychiczne bywają wskazaniem do terapii elektrowstrząsowej – zabiegi wykorzystywane bywają również i w leczeniu padaczki czy zespołu Gilles'a de la Tourette'a.

Czy strach przed terapią elektrowstrząsami rzeczywiście jest uzasadniony?

Tak jak mało kto widział to, jak przeprowadzane są elektrowstrząsy w szpitalu, tak już zdecydowanie więcej osób miało okazję przyjrzeć się przebiegowi tej procedury prezentowanemu w rozmaitych produkcjach filmowych.

Gdyby bazować wyłącznie na filmach, to wtedy rzeczywiście – terapii elektrowstrząsami jak najbardziej można by się było bać. Zazwyczaj ukazywana jest ona bowiem jak brutalna metoda leczenia, gdzie podczas zabiegów całym ciałem pacjenta targają nasilone konwulsje. W rzeczywistości cała procedura przebiega inaczej.

Pacjenci, u których przeprowadzana jest terapia elektrowstrząsami, otrzymują środki zwiotczające mięśnie, dzięki czemu podczas procedury leżą oni całkowicie spokojnie. Sam zabieg nadzorowany jest przez zespół leczący, a do tego pacjent jest monitorowany i na bieżąco oceniane są różne jego parametry życiowe.

Warto tutaj podkreślić, że czasami terapia elektrowstrząsami bywa bezpieczniejsza od innych metod leczenia stosowanych w psychiatrii. Wspomnieć można chociażby o osobach starszych, u których farmakoterapia może nie być wskazana ze względu na jakieś ich schorzenia przewlekłe czy też z powodu tego, iż leki psychotropowe doprowadzały do występowania u pacjenta jakichś poważnych działań niepożądanych. Podobnie bywa w ciąży, gdzie elektrowstrząsy mogą stanowić bezpieczniejszą od farmakoterapii metodę leczenia zaburzeń psychicznych.

Na bezpieczeństwo terapii elektrowstrząsami wpływ ma nie tylko właściwe przeprowadzenie całej procedury, ale i odpowiednia kwalifikacja do zabiegu. Istnieją bowiem pewne przeciwwskazania do korzystania z elektrowstrząsów – należą do nich m.in. przebycie udaru mózgu czy zawału serca krótko przed procedurą, nasilone zaburzenia metaboliczne (wynikające np. z zaburzeń czynności wątroby czy nerek) czy schorzenia układu krążenia lub choroby układu oddechowego o niestabilnym przebiegu (takie jak np. przewlekła obturacyjna choroba płuc czy choroba niedokrwienna serca).

Skuteczność terapii elektrowstrząsami

Dla osób, które mają być poddawane jakiemuś leczeniu, istotne jest nie tylko, czy dana procedura jest bezpieczna, ale i to, czy skorzystanie z niej może przynosić oczekiwane efekty leczenia.

Skuteczność terapii elektrowstrząsami uznać można za raczej wysoką – szacuje się, że pozytywne rezultaty uzyskiwane są u od 70 do nawet 90% leczonych tą metodą pacjentów.

Warto tutaj jednak zaznaczyć, że do uzyskania poprawy raczej nie wystarczy jednokrotne skorzystanie z elektrowstrząsów – typowo pacjent poddawany jest kilku-kilkunastu zabiegom, które przeprowadza się z zachowaniem kilkudniowych odstępów.