Schizofrenia u dzieci: objawy, przyczyny, leczenie i rokowania

Schizofrenia u dzieci jest groźnym schorzeniem - chyba nikogo nie trzeba o tym przekonywać. Objawy schizofrenii dziecięcej - wycofanie emocjonalne, unikanie kontaktów i dziwaczne zachowania przypominają objawy nastoletniego buntu. Im wcześniej schizofrenia dziecięca zostanie rozpoznana, tym większe szanse na uzyskanie oczekiwanych efektów leczenia. Czym charakteryzuje się schizofrenia u dzieci i co powinno wzbudzać niepokój rodziców?

Spis treści

1. Schizofrenia u dzieci: przyczyny
2. Schizofrenia u dzieci: objawy
3. Schizofrenia u dzieci: rozpoznawanie
4. Schizofrenia u dzieci: leczenie
5. Schizofrenia u dzieci: rokowanie

Schizofrenia u dzieci występuje stosunkowo rzadko - zachorowania na schizofrenię dziecięcą to około 5 procent wszystkich przypadków, ale należy pamiętać, że psychozy - choć zdecydowanie rzadziej, mogą pojawiać się w grupie najmłodszych. Diagnoza schizofrenii często budzi lęk, zarówno w samym pacjencie, jak i w jego najbliższym otoczeniu. Wiadome bowiem jest to, że pacjenci cierpiący na tę chorobę mogą doświadczać znaczących trudności w wielu aspektach życia: czy to na gruncie rodzinnym, czy zawodowym.

Według statystyk schizofrenia występuje u 1 na 100 osób.

Ze względu na wiek wystąpienia objawów choroby, wyróżniane dwie postacie schizofrenii dziecięcej:

• schizofrenia o wczesnym początku (EOS, od angielskiego określenia early onset schizophrenia), w której choroba pojawia się przed uzyskaniem pełnoletniości
• schizofrenię o bardzo wczesnym początku (VEOS, very early onset schizophrenia), gdzie do zachorowania dochodzi jeszcze wcześniej, bo przed ukończeniem 13. roku życia.

Schizofrenia dziecięca prawie dwukrotnie częściej występuje u chłopców.

Schizofrenia u dzieci: przyczyny

Podobnie jak w przypadku wielu innych chorób psychicznych, również w przypadku schizofrenii u dzieci nieznane są konkretne przyczyny jej występowania. Naukowcy analizujący patogenezę schorzenia pod uwagę biorą choroby genetyczne, problemy doświadczane przez dziecko jeszcze w okresie życia wewnątrzmacicznego, a także działanie szkodliwych czynników środowiskowych.

O udziale genów w występowaniu schizofrenii dziecięcej świadczyć może to, że schorzenie częściej pojawia się u tych dzieci, w których rodzinach ktoś już wcześniej doświadczał zaburzeń psychotycznych.

Co może dotyczyć szczególnie nastolatków: jako czynnik ryzyka wystąpienia schizofrenii wymieniane jest także stosowanie substancji psychoaktywnych.

W przypadku problemów doświadczanych jeszcze przed urodzeniem, pod uwagę jako możliwe przyczyny schizofrenii u dzieci brane są zakażenia wewnątrzmaciczne czy stosowanie przez matkę substancji, które potencjalnie mogą wywierać niekorzystne działanie na płód (takich jak np. różne leki). Za czynniki środowiskowe, które również mogą przyczyniać się do schorzenia, uznawane są z kolei m.in. zaniedbania rodzicielskie dotyczące procesu wychowawczego czy doświadczanie przemocy ze strony innych dzieci.

Schizofrenia u dzieci: objawy

Schizofrenia u dzieci nie musi wcale rozpoczynać się od nagłego wystąpienia objawów psychotycznych. Początkowo choroba może rozwijać się dyskretnie, a występujące zaburzenia stopniowo narastać. Zdarza się tak, że dziecko zaczyna mniej mówić, izolować się czy przejawiać dziwaczne zachowania. Nierzadko nawet rodzicom może być ciężko wysnuć podejrzenie, że z ich pociechą dzieje się coś nieprawidłowego – wymienione wyżej problemy bywają przecież spotykane w okresie tzw. młodzieńczego buntu, kiedy to młody człowiek zaczyna odczuwać silną potrzebę niezależności.

Jako typowe objawy schizofrenii - zarówno postaci tej choroby występującej u dzieci, jak i u dorosłych - wymieniane są:

• objawy psychotyczne (urojenia i omamy)
• dezorganizacja myślenia, a przez to i mowy
• występowanie nietypowych, dziwacznych zachowań
• objawy negatywne (ubytkowe)

20 proc. dzieci ma problemy psychiczne. To mogą być przyszli samobójcy, schizofrenicy

20 proc. dzieci ma problemy psychiczne, czego 8-9 proc. wymaga specjalistycznej pomocy - alarmowali eksperci podczas konferencji „Profilaktyka zaburzeń psychicznych dzieci i młodzieży”, skierowanej m.in. do dyrektorów, nauczycieli, pedagogów, psychologów, pielęgniarek szkolnych, pracowników samorządów oraz rodziców.

- Zaburzenia psychiczne są powszechne, dotyczą i dzieci i dorosłych. Nawet do 20 proc. dzieci ma dolegliwości, które spełniają kryteria jakiegoś zaburzenia psychicznego – mówi dr hab. Barbara Remberk, konsultant krajowy w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży.¹

A ma być jeszcze gorzej, ponieważ psychiatria dziecięca w Polsce jest przeżywa kryzys: brakuje lekarzy (w całym kraju jest tylko 400 psychiatrów dziecięcych), a także łóżek w oddziałach psychiatrycznych dla dzieci i nie są już w stanie pomieścić małych pacjentów. 

Objawy psychotyczne występujące w schizofrenii u dzieci bywają ciężkie do uchwycenia. Dzieci mogą doświadczać różnych omamów, zazwyczaj są nimi omamy wzrokowe i słuchowe. Trudności może nastręczać jednak to, co stanowi patologię, a co jest tak naprawdę przejawem dziecięcej wyobraźni czy też co wynika ze zwyczajnej zabawy. Doświadczanie przez dziecko halucynacji słuchowych bywa niezwykle niebezpieczne – dziecko może np. słyszeć głosy, które będą nakazywały mu wykonać jakąś czynność, i jednocześnie może ono się bać, że jeżeli nie spełni takich "żądań", to jemu lub jego bliskim stanie się coś złego.

W schizofrenii dziecięcej występować mogą także inne objawy psychotyczne, czyli urojenia. Polegają one na występowaniu u pacjentów niezgodnych z rzeczywistością przekonań, o których fałszywości po prostu nie da się przekonać chorego. Urojenia miewają rozmaitą treść: mogą one być związane np. z poczuciem, że dziecko jest śledzone i ktoś chce mu zrobić jakąś krzywdę (jak w przypadku urojeń prześladowczych), czy też z przekonaniem, że ktoś steruje poczynaniami pacjenta (jak w przebiegu urojeń owładnięcia).

Dziecko ze schizofrenią może prezentować nietypowe zachowania, np. znaczne spowolnienie psychoruchowe czy wyjątkowe pobudzenie. Pacjenci przybierać mogą również nietypowe pozycje ciała, a także zachowywać się w sposób zupełnie niedostosowany do sytuacji – np. śmiać się w momencie, kiedy przedstawiona im zostanie zdecydowanie przykra wiadomość.

Dezorganizacja myślenia, związana ze schizofrenią u dzieci, może znacząco utrudniać kontakty z otoczeniem. Dziecko podczas rozmowy może odpowiadać na zadane mu pytania tylko częściowo lub też poruszać zupełnie inny wątek w rozmowie. Zdarza się także, że pacjenci używają całkowicie nowych, wymyślonych przez siebie słów czy konstruują zdania w sposób zupełnie nielogiczny, przez co ich mowa bywa całkowicie niezrozumiała dla otoczenia.

Mianem objawów negatywnych schizofrenii dziecięcej określa się problemy związane ze zubożeniem emocji i zachowań. Dzieci stają się apatyczne i mniej chętne do podejmowania różnych czynności. Ich mimika twarzy może stawać się bardzo uboga, a mowa monotonna. Dochodzić może do takich problemów, jak zaniedbywanie higieny czy całkowite odizolowywanie się od innych osób.

Schizofrenia u dzieci: rozpoznawanie

W rozpoznawaniu schizofrenii dziecięcej istotne jest nie tylko badanie psychiatryczne, ale również ocena ogólnego stanu zdrowia dziecka. Wymagane jest to z tego względna to, że istnieje konieczność wykluczenia organicznych przyczyn występujących u pacjenta objawów – należy wyeliminować obecność u dziecka np. schorzeń neurologicznych, zaburzeń hormonalnych czy stosowania przez nie substancji psychoaktywnych. Po wykluczeniu wspomnianych, istnieje także potrzeba odróżnienia schizofrenii dziecięcej od innych problemów psychiatrycznych, które mogą przebiegać podobnie – mowa tutaj np. o autyzmie czy o zaburzeniu schizoafektywnym.

Diagnoza schizofrenii u dzieci stawiana jest na podstawie podobnych kryteriów, jakie stosowane są do rozpoznawania tej choroby u osób dorosłych. Istotne jest nie tylko stwierdzenie objawów schizofrenii dziecięcej, ale i określenie czasu ich trwania – według kryteriów klasyfikacyjnych schizofrenię można rozpoznawać wtedy, kiedy dolegliwości pacjentów występują przez co najmniej 4 tygodnie.

Schizofrenia u dzieci: leczenie

W leczeniu schizofrenii dziecięcej podstawowe znaczenie odgrywa farmakoterapia. Pacjentom podaje się przewlekle leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki), zazwyczaj jako leki z wyboru stosowane są neuroleptyki II generacji (atypowe). Przykładami takich leków są: arypiprazol, kwetiapina czy olanzapina. Oprócz leczenia farmakologicznego, dzieciom ze schizofrenią proponowana jest również psychoterapia (zarówno w formie terapii indywidualnej, jak i rodzinnej), a także tzw. trening umiejętności społecznych.

Schizofrenia u dzieci: rokowanie

Wystąpienie schizofrenii w młodym wieku niestety pogarsza rokowanie pacjentów – im wcześniej bowiem u chorego rozpoczyna się psychoza, tym gorsze są zazwyczaj uzyskiwane rezultaty leczenia. Schizofrenia u dzieci bywa poważnym problemem chociażby z tego względu, że jej skutkiem mogą być zarówno gorsze wyniki edukacyjne, jak i problemy z nawiązywaniem kontaktów społecznych. To właśnie dlatego lekarze podkreślają to, jak istotne jest szybkie wdrażanie działań terapeutycznych u pacjentów ze schizofrenią – im wcześniej bowiem schorzenie zostanie wykryte i rozpoczęte zostanie jego leczenie, tym większe szanse na uzyskanie sukcesu w jego leczeniu.

Źródło: Coraz więcej dzieci doświadcza kryzysów psychicznych, https://zdrowie.pap.pl/psyche/coraz-wiecej-dzieci-doswiadcza-kryzysow-psychicznych