Samobójstwo: czynniki ryzyka, zapobieganie. Kto je najczęściej popełnia?

Samobójstwo to ważne zagadnienie – z biegiem lat ich liczba w ciągu roku w Polsce systematycznie narasta, tymczasem istnieje wiele skutecznych metod, pozwalających zapobiegać aktom samobójczym. Wokół tematyki samobójstw funkcjonuje bardzo dużo mitów – błędem jest chociażby przekonanie, że osoba, która wspomina o samobójstwie, zdecydowanie go nie dokona. Przeczytaj, kto najczęściej popełnia samobójstwo, sprawdź, jakie są czynniki ryzyka jego popełnienia, a także dowiedz się, jak można zapobiegać samobójczym zgonom.

Spis treści

1. Samobójstwo: definicja
2. Samobójstwo: kto je najczęściej popełnia?
3. Samobójstwo: czynniki ryzyka
4. Samobójstwo: czynniki protekcyjne
5. Samobójstwo: mity
6. Samobójstwo: sposoby zapobiegania
7. Samobójstwo: gdzie szukać pomocy?

Samobójstwo (ang. suicide) towarzyszy populacji ludzkiej w zasadzie od zarania dziejów. Różne bywały podejścia do samobójczych zgonów – chociażby w starożytnej Grecji osoby, które dokonały skutecznej próby samobójczej, byli pozbawiani wszelkich praw dotyczących pochówku zgodnie z honorami i ich ciała grzebane były daleko poza granicami miasta.

W starożytnym Rzymie początkowo dopuszczano możliwość dokonania samobójstwa, później jednak zaczęto uznawać ten akt – ze względu na koszty ekonomiczne – za zamach stanu. Różne zdania na temat samobójstwa mieli znani filozofowie, chociażby Arystoteles zdecydowanie je krytykował, Platon natomiast miał do niego dość ambiwalentny stosunek.

Nie inaczej było w późniejszych latach – na całym świecie, na przestrzeni wieków, opinie o samobójstwie bywały bardzo różne. Współcześnie samobójstwo jest krytykowane przez większość religii, jeżeli zaś chodzi o aspekty prawne, to w przeważającej ilości krajów świata – inaczej niż w przeszłości – nie jest już ono uznawane za przestępstwo.

Warto tutaj jednak wspomnieć chociażby o Indiach, w których akt ten jest po prostu nielegalny i dochodzi w tym kraju nawet do tego, że konsekwencje prawne wysuwane są wobec rodziny osoby, która popełniła samobójstwo.

Samobójstwo: definicja

Z problemem samobójstwa powiązanych jest kilka różnych terminów. Podstawowym są myśli samobójcze, których mianem określa się rozważania na temat śmierci, możliwości odejścia ze świata czy tego, jak też on będzie wyglądał po tym, gdy dany człowiek popełni samobójstwo.

Powiązanym, choć nieco innym problemem, są zamiary (tendencje) samobójcze, w których myślom samobójczym towarzyszą rozważania na temat konkretnego sposobu pożegnania się z życiem czy gromadzenie różnych, służących ku temu, przedmiotów.

Pojęciem, którego chyba nie trzeba nikomu tłumaczyć, jest próba samobójcza – może ona być dokonana lub niedokonana. Jeszcze innym terminem, który również powiązany jest z zachowaniami samobójczymi, jest samobójstwo rozszerzone, polegające na tym, że człowiek odbiera życie nie tylko sobie, ale i jakimś innym jeszcze ludziom (np. swoim dzieciom lub małżonkowi).

Samobójstwo: kto je najczęściej popełnia?

Samobójstwo – wbrew pozorom – popełnić może tak naprawdę każdy. Przede wszystkim jednak dokonują go osoby starsze (mające 60-70 i więcej lat) oraz nastolatkowie i młodzi dorośli (mający od 15 do 30 lat).

Aktów samobójczych podejmują się zarówno kobiety, jak i mężczyźni, zauważalne jednak jest to, że tak jak u kobiet spotykanych jest zdecydowanie więcej prób samobójczych, tak u przedstawicieli płci męskiej odsetki skutecznie dokonanych samobójstw są znacznie wyższe (co bierze się stąd, że mężczyźni podczas swoich prób samobójczych ogólnie wybierają takie metody, które dają większe szanse na pożegnanie się z życiem).

Doprowadzać do przerażenia może nie tylko to, że samobójstw dokonują nawet i małe dzieci, ale również i konkretne liczby dotyczące częstości ich popełnienia.

Szacuje się bowiem, że każdego roku z powodu samobójstwa na świecie życie traci nawet około 800 tysięcy osób. Wspomnieć tutaj warto również i o tym, że – według danych dotyczących Stanów Zjednoczonych – ogólnie samobójstwa są 10. co do częstości przyczyną zgonów, tymczasem w grupie wiekowej 15-24 lata plasują się one, zaraz po wypadkach komunikacyjnych, jako druga co do częstości przyczyna zgonów pacjentów należących do tej grupy wiekowej.

Tak duża częstość samobójstw powinna być wystarczającym argumentem przekonującym o tym, że problematykę tą zdecydowanie warto poruszać.

Samobójstwo: czynniki ryzyka

Samobójstwom – wbrew pozorom – można zapobiegać. Aby jednak rzeczywiście było to możliwe, konieczna jest identyfikacja tych osób, które mają największe zagrożenie jego dokonania. Wśród czynników ryzyka popełnienia samobójstwa wymieniane są takie problemy, jak przede wszystkim:

• zaburzenia psychiczne (przede wszystkim depresja, choroba afektywna dwubiegunowa, schizofrenia oraz zaburzenia odżywiania i zaburzenia osobowości);
• stosowanie substancji psychoaktywnych (ryzyko samobójstwa może narastać zarówno po przyjęciu np. jakiegoś narkotyku, jak i w okresie abstynencji, kiedy u osoby uzależnionej pojawią się objawy odstawienne);
• niski status socjoekonomiczny;
• problemy rodzinne (takie jak np. śmierć bliskiej osoby, rozwód, ale i problemy finansowe w rodzinie);
• kłopoty w środowisku zawodowym;
• podejmowanie w przeszłości przez pacjenta jakichś prób samobójczych;
• podejmowanie próby samobójczych lub dokonanie samobójstwa przez któregoś z członków rodziny pacjenta;
• chorowanie na ciężkie schorzenia (zarówno na choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca czy niewydolność serca, ale i na choroby nowotworowe).

Dość ciekawym aspektem, który warto tutaj poruszyć, jest zwiększone ryzyko samobójstwa u osób wypisywanych ze szpitali psychiatrycznych.

Pacjenci po hospitalizacji mogą czuć się niepewnie – w końcu opuścili oni w szpital, w którym mieli zarówno mniej obowiązków, jak i byli oni otoczeni ciągłą opieką – i powrót do codzienności jest dla nich zwykle wyjątkowo trudny.

Ze względu na takie właśnie ryzyko pacjent przez pewien czas po hospitalizacji psychiatrycznej powinien znajdować się pod wzmożoną opieką zarówno ze strony swojej rodziny, jak i prowadzącego psychiatry czy psychoterapeuty.

Samobójstwo: czynniki protekcyjne

Badacze zajmujący się tematyką samobójstw wyróżniają nie tylko czynniki ryzyka jego popełnienia, ale i czynniki protekcyjne, które mogą niwelować ryzyko tego, że pacjent dokona aktu samobójczego. Wśród nich wymieniane są m.in.:

• ciąża,
• wsparcie społeczne,
• solidne zatrudnienie,
• posiadanie dzieci,
• brak obciążenia zaburzeniami psychicznymi czy chorobami somatycznymi,
• głęboka religijność.

Samobójstwo: mity

O samobójstwie krąży wiele mitów, które zdecydowanie należy obalać. Jednym z najpoważniejszych jest ten, że osoba, która jasno opowiada o rozważaniach na temat śmierci, w rzeczywistości w ogóle nie popełni samobójstwa.

To absolutna fikcja, ponieważ większość osób, która ostatecznie podjęła się aktu samobójczego, wcześniej wspominała o trudnych przemyśleniach innym osobom. Choć czasami jest to brane za próby zwrócenia na siebie uwagi, faktem jest, że najczęściej opowiadanie bliskim o zamiarach samobójczych jest tak naprawdę wołaniem o pomoc.

Innym, rodzącym dużo problemów, mitem na temat samobójstw jest ten, według którego najmłodsi nie podejmują się takich aktów.

Niestety to również nie jest prawdą – w praktyce bowiem okazuje się, że prób i samobójstw dokonanych podejmują się nawet kilkuletnie dzieci. Niezgodne z rzeczywistością jest także to, że aktów samobójczych nie dokonują osoby mające udane życie rodzinne, dobre wykształcenie i uznaną pozycję zawodową – tak naprawdę samobójstwo może popełnić każdy, nawet osoba, której teoretycznie wszystko się w życiu wiedzie, a w rzeczywistości zmaga się ona z poważnymi problemami natury psychiatrycznej.

Dość często funkcjonującym przekonaniem jest też to, że nie powinno się nigdy nikogo pytać o myśli samobójcze, bo może to niejako sprowokować do popełnienia samobójstwa. W praktyce jest zdecydowanie odwrotnie – człowiek, który miewa takie myśli i zostanie o nie zapytany, może wtedy poczuć, że ktoś się o niego martwi, oprócz tego może on zdobyć się również na szczerą rozmowę dotyczącą pobudek planów, które kłębią się w jego głowie. Zdarza się, że sama rozmowa bardzo pomaga, często bywa ona też pierwszym krokiem do poszukiwania specjalistycznej pomocy.

Samobójstwo: sposoby zapobiegania

Samobójstwom, szczęśliwie, jak najbardziej można zapobiegać. To jednak, co zrobić wtedy, gdy bliski mówi nam o swoich planach samobójczych, zależne jest przede wszystkim od jego stanu. Wtedy, gdy wiemy, że występują u niego zamiary samobójcze, nie widzi on sensu życia czy nawet zaczął gromadzić jakieś przedmioty, z których użyciem postanowił się on pozbawić życia, nie ma wyjścia – jak najszybciej należy skierować się z nim do psychiatrycznej izby przyjęć lub do szpitalnego oddziału ratunkowego.

Pomoc uzyskać można również w poradniach zdrowia psychicznego (w których możliwe jest odbycie wizyty u psychiatry czy psychologa), jak i w ośrodkach interwencji kryzysowej. Najważniejsze w przypadku zaobserwowania tendencji samobójczych u osoby bliskiej jest jednak otoczenie jej jak największym wsparciem – możliwe jest bowiem to, że wtedy, gdy zauważy ona, że naprawdę może liczyć na swoich bliskich, zmieni swoje plany.

W innych sytuacjach może to być motywacją do podjęcia wymaganego leczenia – farmakoterapii czy psychoterapii. Tutaj zresztą warto nadmienić o tym, że jedną ze strategii zapobiegania samobójstwom jest skuteczne leczenie zaburzeń i chorób psychicznych.

Samobójstwo: gdzie szukać pomocy?

Jeśli jesteś osobą, która rozważa popełnienie samobójstwa, pamiętaj, że są osoby, które mogą ci pomóc uratować życie. Warto zwrócić się o pomoc do bliskich, nauczycieli, przyjaciół, a jeśli na taką pomoc nie możesz liczyć, nadal nie jesteś sam/sama. Oto osoby i instytucje, które możesz poprosić o pomoc. Jeśli jesteś osobą bliską kogoś, kto na podstawie tego, co mówi (wspomina o chęci odebrania sobie życia), jak się zachowuje (jest smutniejszy, rozdaje swoje rzeczy, mówi o śmierci), również możesz z tej pomocy skorzystać i zgłosić, że twoim zdaniem ktoś ci bliski może chcieć odebrać sobie życie.

• Jeśli jesteś dzieckiem lub nastolatkiem, zadzwoń pod bezpłatny numer 116 111 - czynny od poniedziałku do niedzieli w godz. 12-2 lub odwiedź stronę 116111.pl. Za pomocą umieszczonego tam formularza możesz napisać wiadomość.
• Jeśli jesteś osobą dorosłą, zadzwoń pod całodobowy i bezpłatny numer 800 70 22 22 lub odwiedź stronę liniawsparcia.pl

Więcej informacji znajdziesz w poniższym artykule!