Otępienie naczyniopochodne (otępienie naczyniowe): przyczyny, objawy, leczenie

Otępienie naczyniopochodne (otępienie naczyniowe) to taka postać zaburzeń otępiennych, która jest bezpośrednio związana z patologiami dotyczącymi dostaw krwi do ośrodkowego układu nerwowego. Objawy otępienia naczyniopochodnego nie są specyficzne. Jak więc stwierdzić, że pacjent cierpi właśnie na otępienie naczyniowe i - co prawdopodobnie najważniejsze - czy można mu jakoś zapobiegać?

Spis treści

1. Otępienie naczyniopochodne: przyczyny
2. Otępienie naczyniopochodne: czynniki ryzyka
3. Otępienie naczyniopochodne: objawy
4. Otępienie naczyniopochodne: diagnostyka
5. Otępienie naczyniopochodne: leczenie
6. Otępienie naczyniopochodne: zapobieganie

Otępienie naczyniopochodne (otępienie naczyniowe) może być spowodowane przez udar mózgu, ale i wielokrotne, zachodzące wraz z czasem, niedokrwienia niewielkich tylko obszarów mózgowia. Objawy otępienia naczyniopochodnego mogą przypominać objawy Alzheimera, wymienione jednostki różnią się jednak pewnymi cechami.

Za najczęstszą postać zaburzeń otępiennych uznaje się chorobę Alzheimera. Nie tylko jednak ta jednostka może być przyczyną zaburzeń pamięci i innych problemów, które są związane z otępieniem i które dość często niestety pojawiają się u seniorów.

Drugą co do częstości występowania postacią otępień jest otępienie naczyniopochodne (naczyniowe, ang. vascular dementia). Szacuje się, że stanowi ono do 15% spośród wszystkich przypadków zaburzeń otępiennych, które występują u pacjentów w podeszłym wieku.

Otępienie naczyniopochodne: przyczyny

Podstawową przyczyną otępienia naczyniopochodnego są zaburzenia dopływu krwi do struktur ośrodkowego układu nerwowego. Mogą one mieć tak naprawdę rozmaite podłoże.

Za schorzenie, które jest najbardziej związane z otępieniem naczyniowym, uznaje się udar mózgu - tego rodzaju zaburzenia otępienne mogą być spowodowane zarówno udarem niedokrwiennym, jak i udarem krwotocznym. W przypadku, gdy otępienie powiązane jest z udarem mózgu, jego objawy pojawiają się tak naprawdę w dość krótkim czasie od jego wystąpienia.

Inaczej bywa już w przypadku jednej z postaci otępienia naczyniopochodnego, którą jest otępienie wielozawałowe. Mówi się o nim wtedy, gdy zaburzenia otępienne pojawiają się po przebyciu przez chorego wielokrotnych, niewielkiego stopnia niedokrwień mózgu.

Doświadczanie poszczególnych z nich może nawet nie wywoływać jakichkolwiek dolegliwości. W końcu jednak, wskutek wielu drobnych udarów, u chorego może dochodzić do nagromadzenia różnych uszkodzeń pomiędzy ważnymi strukturami mózgu, powodujących pojawienie się u niego objawów otępienia naczyniopochodnego.

Powyżej wymienione zostały typowe przyczyny otępienia naczyniopochodnego, schorzenie to może jednak być spowodowane również i przez innego rodzaju patologie.

Wspomnieć tutaj można chociażby o chorobach, w których rozwijający się stan zapalny, doprowadzający do uszkodzenia naczyń krwionośnych, również może skutkować rozwojem otępienia - takimi jednostkami są m.in. guzkowe zapalenie tętnic oraz choroba moya-moya.

Zdarza się również i tak, że otępienie naczyniowe jest w pewien sposób uwarunkowane genetycznie. Tutaj jako przykład schorzenia, w którego przypadku może wystąpić wspomniany wyżej problem, podać można zespół CADASIL.

Otępienie naczyniopochodne: czynniki ryzyka

Otępienia naczyniowe pojawiają się w związku z różnymi nieprawidłowościami dotyczącymi mózgowego krążenia krwi – do czynników ryzyka, które sprzyjają występowaniu takich zjawisk, zaliczane są:

• wiek (im pacjent jest starszy, tym większe jest ryzyko, że wystąpi u niego otępienie naczyniopochodne; szacuje się, że ryzyko to ulega podwojeniu co każde 5 lat od ukończenia 65. roku życia)
• płeć męska
• nadciśnienie tętnicze
• cukrzyca
• hipercholesterolemia
• zaburzenia rytmu serca (w szczególności w postaci migotania przedsionków)
• przebycie kiedykolwiek w przeszłości udaru mózgu

Otępienie naczyniopochodne: objawy

Tak jak w przypadku choroby Alzheimera, tak i w przebiegu otępienia naczyniopochodnego pojawiać się mogą u chorych różnego rodzaju zaburzenia pamięci.

Choroby te, jak już zaznaczono na samym początku, różnią się jednak pewnymi cechami. Otóż tak jak w chorobie Alzheimera zaburzenia pamięci dominują u chorych, tak już w przypadku otępienia naczyniowego na pierwszy plan wysuwać się mogą nieco innego rodzaju dolegliwości.

Objawami otępienia naczyniopochodnego mogą bowiem być:

• objawy afektywne (zaburzenia nastroju), takie jak np. drażliwość, znaczne obniżenie nastroju czy jego wahania, dochodzić również może do pojawiania się u pacjentów apatii
• zaburzenia osobowości (pacjent może np. nagle stawać się wyjątkowo wybuchowy czy przejawiać tendencję do zachowań agresywnych)
• zaburzenia czynności wykonawczych (pacjent z otępieniem naczyniowym może mieć trudności z podejmowaniem różnych decyzji, ale i nagle pojawiać się mogą u niego trudności z wykonywaniem nawet stosunkowo prostych czynności, takich jak jedzenie posiłków, czesanie włosów czy ubieranie się)
• spowolnienie myślenia
• trudności z wypowiadaniem się
• zaburzenia koncentracji

Charakterystyczne dla otępień naczyniowych są również rozmaite dysfunkcje neurologiczne. Pojawiają się one z powodu wywołanych niedokrwieniem uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego i mogą nimi być m.in.:

• niedowłady
• ataksja
• zaburzenia połykania
• zaburzenia chodu

U różnych pacjentów z otępieniem naczyniowym występować mogą odmienne nieprawidłowości neurologiczne - ich rodzaj zależny jest od tego, które to dokładnie części mózgowia zostaną u nich uszkodzone.

Tak jak różne bywają objawy otępień naczyniowych, tak i różny bywa przebieg tego rodzaju zaburzeń otępiennych. W przypadku rozległego udaru mózgu dolegliwości mogą pojawiać się u chorych nagle, w bardzo nawet krótkim czasie od wystąpienia tego schorzenia.

Wtedy zaś, gdy za otępienie odpowiadają pojawiające się w czasie mnogie uszkodzenia mózgowia, możliwe jest bardzo stopniowe narastanie dolegliwości - początkowo chory może mieć nieznacznego tylko stopnia objawy otępienia, które przez długi czas nie będą ulegały nasileniu, aż po pewnym czasie dochodzić może - wraz z pojawieniem się kolejnych zmian o charakterze niedokrwiennym - do wyraźnego pogorszenia jego stanu.

Otępienie naczyniopochodne: diagnostyka

W rozpoznawaniu otępień naczyniowych najistotniejsze jest stwierdzenie istnienia u pacjenta objawów zaburzeń otępiennych oraz uszkodzenia układu nerwowego, spowodowanego patologią charakteru naczyniowego.

Ważne jest również to, aby pomiędzy wystąpieniem obu problemów udało się odnaleźć wyraźny związek czasowy.

Faktem niestety jest, że pewne rozpoznanie otępienia naczyniopochodnego możliwe jest wyłącznie na drodze wykonania badania neuropatologicznego.

Ogólnie w diagnostyce otępienia naczyniopochodnego wykorzystywane bywają badania neuropsychologiczne (w nich możliwe jest stwierdzenie charakterystycznych dla tej jednostki zaburzeń funkcji poznawczych), jak i badania obrazowe (takie jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny głowy - umożliwiają one wykrycie m.in. zmian niedokrwiennych w układzie nerwowym).

Badania, które typowo przeprowadzane są w diagnostyce zaburzeń otępiennych - takie jak np. test MMSE czy test rysowania zegara - w rozpoznawaniu otępienia naczyniowego mają mniejsze znaczenie niż w przypadku choroby Alzheimera, warto je jednak mimo tego wykonywać u chorych.

Zdarza się bowiem, że u jednego pacjenta otępienie naczyniowe współistnieje z chorobą Alzheimera - rozpoznanie takiego problemu jest z kolei bardzo istotne, ponieważ może ono wpływać na wybór wdrażanej u pacjenta terapii.

Otępienie naczyniopochodne: leczenie

Tak naprawdę nie istnieją metody leczenia, dzięki którym możliwe byłoby cofnięcie zaistniałych u chorych z otępieniem naczyniopochodnym zmian niedokrwiennych i doprowadzenie przez to do ustąpienia objawów otępiennych - zmiany te są bowiem nieodwracalne.

Zasadniczo pacjentom proponowane mogą być dwojakiego rodzaju oddziaływania, którymi są profilaktyka wystąpienia kolejnych zmian niedokrwiennych oraz stosowanie leków redukujących stopień obecnych już zaburzeń poznawczych.

W przypadku pierwszego z wymienionych postępowanie uzależnione jest od tego, jakie czynniki ryzyka udaru mózgu występują u pacjenta. Jeżeli bowiem cierpi on np. na migotanie przedsionków, to konieczne może być zastosowanie u niego leczenia przeciwkrzepliwego.

Pewne trudności pojawiają się w przypadku prób opanowania zaburzeń czynności poznawczych u chorych z omawianą postacią zaburzeń otępiennych.

W leczeniu otępienia naczyniopochodnego bywają bowiem stosowane takie środki, jak w przypadku choroby Alzheimera (takie jak np. inhibitory cholinoesterazy), dane jednak o ich skuteczności często są rozbieżne i tak jak jedni autorzy sugerują, że preparaty te mogą korzystnie wpływać na stan pacjentów z otępieniem naczyniowym, tak inni już donoszą, że tak naprawdę środki te w przypadku tego typu otępień są po prostu nieskuteczne.

Otępienie naczyniopochodne: zapobieganie

Profilaktyka otępienia naczyniopochodnego opiera się przede wszystkim na redukowaniu czynników ryzyka niedokrwienia ośrodkowego układu nerwowego.

Na pewne czynniki ryzyka - takie jak wiek, płeć czy odziedziczone geny - wpływu zwyczajnie nie mamy, na inne już jednak wpływać zdecydowanie możemy.

Wcześniej wspominano o stanach, które nasilają możliwość wystąpienia tego problemu. U pacjentów, którzy cierpią na nadciśnienie, cukrzycę czy hipercholesterolemię, w prewencji otępienia naczyniowego najistotniejsze jest właściwe leczenie tychże schorzeń.

Ważne jest również i prowadzenie po prostu zdrowego trybu życia. Wskazana jest zróżnicowana dieta z ograniczeniem węglowodanów prostych oraz tłuszczów nasyconych, zmniejszać ryzyko otępienia naczyniowego może również regularna aktywność fizyczna - prowadzenie zdrowego trybu życia w znaczący sposób zmniejsza zagrożenie wystąpieniem otępienia naczyniowego.