Osobowość borderline (Border Personality Disorder) czyli pograniczne zaburzenie osobowości - co to jest?

Osobowość borderline (zaburzenie osobowości typu borderline, osobowość chwiejna emocjonalnie) uważa się za jedno z cięższych zaburzeń osobowości. Pacjenci przejawiają nadmierną impulsywność, często mają obniżony nastrój, a do tego czują się odrzuceni wtedy, kiedy tak naprawdę sami odsuwają się od innych ludzi. Jakie problemy mogą być związane z borderline? Jakie są możliwości leczenia tego zaburzenia osobowości?

Spis treści

1. Osobowość borderline - co to
2. Osobowość borderline - przyczyny
3. Osobowość borderline - objawy
4. Osobowość borderline - skutki
5. Osobowość borderline - diagnoza. Test borderline
6. Osobowość borderline - leczenie i terapia
7. Osobowość borderline - filmy i książki poruszające ten temat

Osobowość borderline - co to

Borderline - co to takiego? Osobowość borderline określana bywa jako zaburzenie osobowości typu borderline, osobowość z pogranicza czy osobowość chwiejna emocjonalnie (ang. borderline personality disorder). Tego typu zaburzenie osobowości zaczęło być wyróżniane w połowie poprzedniego wieku i jako osobowość borderline definiowano problemy pacjentów, których dolegliwości pochodziły z pogranicza zaburzeń psychotycznych oraz nerwicowych.

Zaburzeniami osobowości określa się zaburzenia psychiczne, w których przypadku obarczeni nimi pacjenci przejawiają utrwalone cechy osobowości i wynikające z nich zachowania, które – bez podjęcia leczenia – są całkowicie niemodyfikowalne i niepodatne na zmianę. Do tej grupy problemów natury psychiatrycznej zaliczane są różne jednostki, m.in. osobowości histrioniczna, osobowość antyspołeczna i osobowość anankastyczna. Najwięcej jednak zainteresowania, ale i kontrowersji wzbudza całkowicie inny typ zaburzeń osobowości – borderline.

Częstość występowania borderline uznać można za stosunkowo dużą – choć różni autorzy oceniają ją odmiennie, według niektórych badaczy zmagać się z tym problemem może nawet do 3% populacji (dla porównania rozpowszechnienie schizofrenii, według statystyk, wynosi około 1%).

W przeszłości wyraźnie zaznaczano, że osobowość borderline w znacznej większości spotykana jest u kobiet, współcześnie jednak sugerowane jest to, że u przedstawicieli obojga płci problem występuje tak naprawdę z podobną częstością.

Osobowość borderline - przyczyny

Koncepcji na temat przyczyn borderline wyróżnia się bardzo dużo. Dużo na temat patogenezy tego zaburzenia osobowości są w stanie powiedzieć psychoterapeuci pracujący w różnych nurtach – wspominają oni m.in. o znaczeniu prymitywnych mechanizmów obronnych w patogenezie osobowości chwiejnej emocjonalnie, dużo uwagi kierowane jest także ku problemom, które mają miejsce we wczesnym dzieciństwie i które mogą ostatecznie skutkować nieprawidłowym rozwojem osobowości.

Zauważalne bowiem jest to, że osobowość borderline częściej spotykana jest u osób, które:

• we wczesnych latach swojego życia były narażone na niekorzystne czynniki środowiskowe, np.: przemoc w rodzinie, stały krytycyzm rodziców, częste kłótnie pomiędzy członkami rodziny, doświadczenie silnej traumy (np. wskutek gwałtu).
• często wystąpienie problemu poprzedzone jest wielokrotnymi rozłąkami z bliskimi osobami, przemocą fizyczną, co ostatecznie skutkować może nieprawidłowym rozwojem więzi z najbliższymi członkami rodziny. Efektem bywają trudności z mentalizacją – zdolnością do rozumienia psychiki innych ludzi. Pacjenci z borderline zazwyczaj nie są w stanie w pełni rozumieć zachowań swoich oraz ludzi, z którymi mają styczność – ostatecznie napotykają się oni na wiele trudności z radzeniem sobie z różnymi trudnymi wydarzeniami.
• pewien wpływ na występowanie osobowości chwiejnej emocjonalnie mogą mieć również czynniki biologiczne. Zwolennicy tych teorii argumentują ich słuszność tym, iż u części pacjentów z borderline poprawę przynosi wykorzystanie leków psychotropowych, np. środków przeciwdepresyjnych – sugerowałoby to więc, że pewien związek z zaburzeniami osobowości mogą mieć nieprawidłowe poziomy neuroprzekaźników w ośrodkowym układzie nerwowym.

Osobowość borderline - objawy

„Dzisiaj mnie kochasz, jutro nienawidzisz” – cytat, pochodzący z utworu polskiego zespołu Sweet Noise, w pewnym sensie oddaje istotę borderline.

Najczęstsze objawy osobowości borderline: 

• Charakterystyczną cechą borderline jest brak tolerancji lęku. Pacjenci nie są w stanie sobie z nim poradzić – ich zdolności adaptacyjne w tym przypadku są znacząco ograniczone, przez co różne nieoczekiwane wydarzenia mogą dezorganizować ich funkcjonowanie i czynić ich niezdolnymi do dalszego działania.
• Osoba z borderline może podejmować się różnych działań mających na celu zmniejszenie odczuwanego niepokoju – nierzadkie jest w tym przypadku nadużywanie substancji psychoaktywnych, zachowania impulsywne (szybka jazda samochodem, przypadkowe kontakty seksualne) czy nawet i zachowania autodestrukcyjne (np. samookaleczenia).
• Objawy borderline to również zaburzenia nastroju. Pacjenci często są drażliwi, miewają wahania nastroju, nierzadko pojawia się u nich obniżony nastrój. Zjawiska te są dość niebezpieczne – wystarczy wziąć pod uwagę cechującą osobowość chwiejną emocjonalnie impulsywność, przez którą osoby te, szczególnie zmagające się z obniżeniem nastroju, podejmować się mogą prób samobójczych.

Osobowość borderline a związki. Czy osoba z borderline potrafi kochać?

• Jednym z najbardziej charakterystycznych przejawów problemu jest znaczna chwiejność emocjonalna – obarczeni nim pacjenci mogą obdarzać te same osoby bardzo skrajnymi uczuciami, w jednej chwili mając ich za swoich ukochanych, a w drugiej uznając za najgorszych wrogów. Takie postawy biorą się z dużej wrażliwości osób z osobowością borderline na odrzucenie – łatwo je urazić, a niewinne uwagi mogą uznawać za straszne obelgi. Jednocześnie pacjenci z tym zaburzeniem osobowości – z obawy właśnie przed porzuceniem – sami mogą odrzucać inne osoby tylko po to, aby przestać obawiać się, że to oni zostaną odepchnięci.
• Powyżej opisane problemy mogą brzmieć dość zawile, w praktyce jednak z takimi właśnie, różnymi sprzecznymi uczuciami, mierzą się osoby z borderline. Emocje przeżywają oni bardzo mocno, szczególnie takie z nich, jak złość, gniew czy wściekłość (potocznie określane jako "atak borderline"). Mają tendencję do wchodzenia w intensywne, krótkotrwałe związki, które ostatecznie sprzyjają pojawianiu się u nich kryzysów emocjonalnych.

Osobowość borderline - skutki

Borderline niesie za sobą cały szereg różnych konsekwencji. Jedną z nich są nieudane związki - warto wiedzieć, że pacjentom ciężko jest wieść udane życie osobiste. Często wiążą się oni z ludźmi, z którymi związek zwyczajnie nie ma szans się udać. Warto tutaj dodać, że osoba z osobowością borderline w związku partnerem idealnym raczej nie jest – ze względu na lęk przed odrzuceniem osoba z tym zaburzeniem trzyma ludzi na dystans, nie pozwala się im zbliżyć zbyt blisko, ale i nie dopuszcza możliwości ich zbytniego oddalenia się.

Z osobowością chwiejną emocjonalnie związane jest również reagowanie gniewem na rozmaite trudne, życiowe sytuacje – pacjent z tym problemem nierzadko doprowadza do kłótni i awantur.

Czy borderline jest niebezpieczne? Osobowość borderline prowadzi do trudności nie tylko w życiu osobistym. Osoby nim dotknięte doświadczają problemów również i w życiu zawodowym – ze względu na niską samoocenę mogą pracować na stanowiskach poniżej ich kwalifikacji, poza tym dość często mogą one, z różnych powodów, odczuwać konieczność zmiany środowiska zawodowego i podejmować się całkowicie nowych, niekoniecznie satysfakcjonujących, pracowniczych wyzwań.

Osobowość borderline - diagnoza. Test borderline

Pacjent, który przejawia cechy borderline, powinien udać się do specjalistów od ochrony zdrowia psychicznego – psychologa, psychoterapeuty czy psychiatry.

W stawianiu diagnozy osobowości chwiejnej emocjonalnie niezwykle przydatne są specjalistyczne kwestionariusze do oceny osobowości, takie jak np. MMPI (potocznie określany jako test borderline). Wykonywaniem takowych testów zajmują się zwykle psycholodzy, warto tutaj jednak dodać, że  w celu przeprowadzenia diagnostyki różnicowej – warto udać się do psychiatry.

Borderline należy różnicować m.in. ze zmianami zachowania powstałymi wskutek nadużywania substancji psychoaktywnych, zaburzeniami nastroju (szczególnie z chorobą afektywną dwubiegunową), zaburzeniami psychotycznymi oraz innymi zaburzeniami osobowości.

Osobowość borderline - leczenie i terapia

W leczeniu osobowości borderline podstawowe znaczenie odgrywa jedna metoda: jest nią psychoterapia. Związanych z nią jest w tym przypadku jednak wiele różnych trudności – przede wszystkim pacjenci z borderline rzadko sami z siebie decydują się ją podjąć, przyczyn swoich ciągłych trudności doszukują się oni raczej w innych, a nie w samych sobie.

Osobowość chwiejna emocjonalnie stanowi wyzwanie dla niejednego terapeuty – pacjenci z tym zaburzeniem osobowości mogą wywoływać w nich bardzo skrajne emocje, począwszy od współczucia i chęci niesienia pomocy wręcz za wszelką cenę, aż po całkowitą niechęć do prowadzenia terapii.

W przypadku osobowości borderline zwykle niezbędna jest psychoterapia długoterminowa. Niektórzy pacjenci wręcz domagają się jednak wdrożenia im leczenia farmakologicznego.

Zdania na temat zasadności farmakoterapii borderline są podzielone. Istnieją doniesienia naukowe, które przemawiają za pewną skutecznością leków przeciwdepresyjnych, przeciwpsychotycznych (szczególnie atypowych) oraz stabilizujących nastrój. Z drugiej jednak strony podkreśla się, że leczenie farmakologiczne u osób z borderline najlepiej włączać przy współistnieniu u nich zaburzeń nastroju, nasilonych przejawów leków czy objawów psychotycznych.

Osobowość borderline - filmy i książki poruszające ten temat

Osobowość typu borderline może być trudnym doświadczeniem także dla otoczenia osoby zmagającej się z zaburzeniami z pogranicza. Istnieje wiele książek i materiałów, które mogą wesprzeć, podpowiedzieć metody funkcjonowania z bliską osobą z zaburzeniami, pomóc uchronić się przed współuzależnieniem, w postaci życia podporządkowanego czyimś problemom. Nie odpowiadają one na wielokrotnie powtarzane pytanie: "Odejść czy zostać", ale mogą ułatwić samodzielne podjęcie takiej decyzji, ponieważ bycie blisko z kimś o silnych wahaniach osobowości, nie jest proste i może być niszczące.

1. Paul Mason, Kreger Randi, Borderline. Jak żyć z osobą o skrajnych emocjach
2. Rachel Reiland, Uratuj mnie. Opowieść o złym życiu i dobrym psychoterapeucie
3. Walter Riso, Jak mądrze kochać – co zrobić, by nie zatracić się w uczuciach, nie zrezygnować z siebie i nie cierpieć
4. Agnieszka Rosińska, Ja, borderline i terapia, czyli moja droga do wyzdrowienia

Filmy poruszające wątek borderline to m.in. "Przerwana lekcja muzyki" z niezapomnianą kreacją Winony Ryder, współczesne filmy "Borderline" i"Przypadki Tracey" czy francuski dramat "Betty" z 1986 roku.

Czytaj też:

• Terapia skoncentrowana na przeniesieniu (TFP) - metoda leczenia pacjentów z borderline
• Jak żyć z osobą cierpiącą na borderline?
• Cyklofrenia czyli choroba afektywna jedno- lub dwubiegunowa
• Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne – objawy, przyczyny, leczenie