Neurastenia: przyczyny, objawy, leczenie

Neurastenia objawia się przede wszystkim przewlekłym zmęczeniem, ale w jej przebiegu występować mogą również zaburzenia koncentracji i drażliwość, a także bóle głowy i brzucha. Tak naprawdę zakres występujących u osób z neurastenią dolegliwości jest dość szeroki, tymczasem – mimo, że o neurastenii mówiono już pod koniec XIX wieku – do dziś do końca nie jest jasne, co stanowi przyczyny neurastenii. Neurastenia w znaczący sposób może pogarszać funkcjonowanie pacjentów – czy istnieją więc jakieś metody jej leczenia?

Spis treści

1. Neurastenia: przyczyny
2. Neurastenia: objawy
3. Neurastenia: różnicowanie
4. Neurastenia: leczenie
5. Neurastenia: rokowanie

Neurastenia to jednostka zaliczana do grupy zaburzeń nerwicowych. Tak naprawdę w literaturze pojawiają się odrębne opinie dotyczące tego, kto po raz pierwszy wyróżnił tenże problem, najczęściej jednak za twórcę pojęcia uznawany jest, pochodzący z Nowego Jorku neurolog, George Beard. To właśnie ten specjalista w 1869 roku opisał neurastenię jako jednostkę związaną z licznymi dolegliwościami dotyczącymi zarówno psychiki, jak i ludzkiego ciała.

Neurastenię traktować można jako problem, który jest nieco kontrowersyjny. Otóż tak jak neurastenia widnieje na liście jednostek chorobowych w klasyfikacji ICD-10 (znajduje się ona w grupie innych zaburzeń nerwicowych), tak już w amerykańskiej klasyfikacji psychiatrycznej DMS nie natkniemy się na ten termin – neurastenia nie pojawia się w DSM i to już od kilku wersji tejże klasyfikacji.

Głównym problemem w przypadku neurastenii jest to, że jej objawy mogą przypominać inną jednostkę, o której można usłyszeć obecnie coraz częściej – mowa tutaj o zespole przewlekłego zmęczenia. Zdarza się nawet sytuacja, gdzie te dwa problemy – czyli neurastenia i zespół przewlekłego zmęczenia – są traktowane jako tożsame. W rzeczywistości pomiędzy tymi jednostkami jest jednak kilka znaczących różnic (dotyczących chociażby ich patogenezy).

Dokładna częstość występowania samej neurastenii nie jest niestety znana. Taka sytuacja wynika chociażby z niejasności dotyczących zasad rozpoznawania neurastenii, a także z tego, że u części pacjentów zmagających się z tym problemem po prostu nie zostaje on zdiagnozowany.

Neurastenia: przyczyny

W momencie, kiedy to w ogóle pojawił się termin neurastenii, jego autorzy podawali, że jednostka ta pojawia się na skutek wyczerpania "zasobów nerwowych" danej osoby. W takim przypadku neurastenia miałaby się rozwijać u pacjentów wtedy, kiedy ich szeroko rozumiany układ nerwowy byłby poddawany wyjątkowemu obciążeniu, np. związanemu z wykonywanymi obowiązkami czy doświadczeniem przewlekłego, znacznego stresu.

Ogólnie jednak należy podkreślić to, że do tej pory – mimo, że opisywana jednostka jest wyróżniana już od dłuższego czasu – nie udało się jednoznacznie określić, jakie dokładnie są przyczyny neurastenii. Podejrzewane o udział w jej rozwoju są czynniki genetyczne (osoby, w których rodzinach zdarzały się przypadki neurastenii, same są w grupie zwiększonego ryzyka wystąpienia tejże jednostki), a także różne zdarzenia, które wywierają znaczący wpływ na funkcjonowanie ludzkiej psychiki. Przede wszystkim za czynnik, który miałby sprzyjać występowaniu u ludzi neurastenii, uznawany jest stres.

Tak naprawdę o neurastenii nadal wiadomo więc niewiele. Zauważono już jednak, u kogo najczęściej odnotowywany jest ten problem – otóż neurastenię najczęściej rozpoznaje się u pacjentów w przedziale wiekowym od 20 do 55 lat. Charakterystyczne dla tej jednostki jest również to, że częściej rozwija się ona u osób zajmujących wysokie stanowiska w pracy, a także to, że neurastenia częściej spotykana jest u ludzi mających wyższe wykształcenie.

Neurastenia: objawy

W przebiegu neurastenii dolegliwości występujące u pacjentów dotyczą zarówno sfery psychicznej, jak i cielesnej. W pierwszym z wymienionych przypadków dochodzi przede wszystkim do pojawiania się u pacjentów zmęczenia. Owszem, po ciężkim w dniu pracy czy całodniowej opiece nad małymi dziećmi każdy człowiek bywa zmęczony, jednakże dla neurastenii charakterystyczne jest to, że cierpiące na nią osoby odczuwają przewlekłe i nieuzasadnione zmęczenie. Uczucie to może się u nich pojawiać po wykonaniu nawet niewymagających znacznego wysiłku czynności i może być tak dużego stopnia, że w znaczący sposób będzie ono ograniczało zwyczajne, codzienne funkcjonowanie pacjentów.

Poza zmęczeniem, dla neurastenii charakterystyczne są również inne zaburzenia, takie jak:

• pogorszenie koncentracji i uwagi
• wahania nastroju (pacjenci mogą stawać się rozdrażnieni, mogą u nich także występować nieuzasadnione napady płaczu czy gniewu)
• zaburzenia snu (szczególnie w postaci takiej, gdzie sen – nawet odpowiednio długi – nie pozwala pacjentowi właściwie wypocząć)
• nadwrażliwość na różnorodne bodźce (np. na światło czy na głośniejsze dźwięki)

Ze względu na to, jakie psychologiczne objawy neurastenii dominują u pacjenta, wyróżnia się dwa typy tej jednostki. Pierwszym z nich jest typ hiposteniczny, gdzie najsilniej wyrażone są poczucie zmęczenia oraz osłabienie. Typ hipersteniczny neurastenii związany jest z kolei z tym, że pacjent doświadcza przede wszystkim napięcia, drażliwości i wybuchów gniewu.

Neurastenia – jak już zaznaczono wyżej – prowadzi jednak i do różnych zaburzeń somatycznych. Pacjenci cierpiący na ten typ zaburzeń nerwicowych mogą się w tym przypadku borykać z takimi objawami neurastenii, jak:

• nieuzasadnione wzmożenie potliwości ciała
• uczucie przyspieszonej lub nieregularnej czynności serca
• bóle głowy
• zaparcia lub biegunki
• bóle brzucha
• przyspieszone tempo oddychania
• zaburzenia potencji
• parestezje
• bóle mięśni i stawów
• bóle w klatce piersiowej
• zawroty głowy

Neurastenia: różnicowanie

Neurastenia, jak zapewne widać powyżej, jest jednostką o dość niecharakterystycznych objawach. Z tego właśnie względu istnieje konieczność wykluczenia istnienia u pacjenta innych schorzeń – szczególnie somatycznych – które to mogą prowadzić do pojawiania się u niego podobnych dolegliwości. Neurastenię różnicować trzeba m.in. ze schorzeniami kardiologicznymi (np. z zaburzeniami rytmu serca) czy z różnymi zaburzeniami hormonalnymi.

Aby móc rozpoznać neurastenię, u pacjenta należy także wykluczyć to, że jego dolegliwości występują ze względu na istnienie u niego jakichś innych zaburzeń psychicznych, takich jak np. depresja czy zespół lęku uogólnionego. Poza już wymienionymi, w kryteriach rozpoznawania neurastenii widnieje również to, że do rozpoznania tego problemu konieczne jest stwierdzenie, że u pacjenta nieustępujące uczucie zmęczenia występuje przez minimum 3 miesiące.

Neurastenia: leczenie

W leczeniu neurastenii – podobnie jak w przypadku i innych zaburzeń nerwicowych – podstawową rolę odgrywają oddziaływania psychoterapeutyczne. Pacjentom zalecane mogą być różne rodzaje psychoterapii, jako przykład można tutaj podać psychoterapię poznawczo-behawioralną. Poprawić stan pacjentów z neurastenią mogą również i ćwiczenia fizyczne, a także techniki relaksacyjne. Czasami – jeżeli jako przyczyny neurastenii traktowane są czynniki środowiskowe, takie jak np. ciężka atmosfera w pracy – pacjentom bywa zalecana zmiana środowiska (o ile to oczywiście jest możliwe).

Jeżeli zaś chodzi o leczenie farmakologiczne, to w przypadku neurastenii jest ono stosowane tak naprawdę rzadko. Niektórym pacjentom mogą być zalecane preparaty przeciwdepresyjne, ale takowe postępowanie dotyczy raczej tylko tych osób, u których wyraźnie zaznaczone są zaburzenia nastroju.

Neurastenia: rokowanie

Neurastenia jest niestety jednostką, której leczenie nie jest łatwe. Już sam zakres możliwych objawów neurastenii pokazuje, że problem ten może w znaczący sposób pogarszać funkcjonowanie czy to społeczne, czy też zawodowe borykających się z nią osób. Leczenie neurastenii może zajmować dość długi czas, pacjenci nie powinni jednak się zniechęcać, ponieważ regularna terapia, połączona z innymi metodami pozytywnie wpływającymi na samopoczucie pacjentów (np. właśnie z aktywnością fizyczną czy ćwiczeniami relaksacyjnymi) może w znaczącym stopniu poprawiać stan zarówno psychiczny, jak i somatyczny pacjentów z neurastenią.Źródła:1. Psychiatria, tom 2. Psychiatria kliniczna. Red. S. Pużyński, J. Rybakowski, J. Wciórka. Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław 20112. Crocq M-A., The history of generalized anxiety disorder as a diagnostic category, Dialogues Clin. Neuroscience, 2017 Jun; 19(2): 107-116; dostęp on-line: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5573555/