Metody leczenia zaburzeń osobowości

Na leczenie zaburzeń osobowości składają się przede wszystkim psychoterapia oraz farmakoterapia. Mogą być wspomagane treningami umiejętności społecznych i radzenia sobie z niezdrowymi emocjami. Efektem terapii jest wypracowanie przez osobę z zaburzeniem osobowości nowych, konstruktywnych sposobów komunikacji, postrzegania siebie i świata. Terapia jest też szansą na pełniejsze uczestniczenie w życiu społecznym (rodzinnym, zawodowym) i eliminacji poczucia wyobcowania i niedopasowania.

Spis treści

1. Leczenie zaburzeń osobowości: psychoterapia
2. Różnice między psychologiem, psychiatrą i psychoterapeutą
3. Leczenie zaburzeń osobowości: farmakoterapia
4. Leczenie zaburzeń osobowości: inne metody
5. Psychoterapia podtrzymująca

Leczenie zaburzeń osobowości to dążenie do zmiany utrwalonych sposobów działania, myślenia i postrzegania świata, spowodowanych zmianami w psychice. Na co dzień utrudniają one życie osobie z zaburzeniem osobowości, bo odbiegają od zachowań społecznie akceptowanych. Sprawiają, że ma ona problemy w kontaktach z innymi ludźmi i jest jej trudno samej ze sobą.

Stosowane metody leczenia to psychoterapia i farmakoterapia (jako wspomaganie psychoterapii, bo podawanie leków wpływa na zmniejszanie nasilenia objawów zaburzenia, ale nie leczy jego przyczyn). Efekty terapii zależą od stopnia nasilenia objawów zaburzenia i czasu, od kiedy występują. Pierwszym krokiem przed rozpoczęciem leczenia jest spotkanie z psychiatrą lub psychologiem, który po przeprowadzeniu wywiadu i ewentualnych testów, stawia diagnozę. Wtedy, przy wsparciu specjalisty, pacjent podejmuje decyzję, jaką terapię wybiera - indywidualną czy grupową.

Ważne! Trzeba pamiętać, że nie każde zachowanie, które spotyka się z krytyką, niezrozumieniem innych albo powoduje pogorszenie samopoczucia, jest objawem zaburzenia osobowości.

Leczenie zaburzeń osobowości: psychoterapia

Indywidualna psychoterapia krótkoterminowa (do 10 spotkań) nie sprawdza się w przypadku leczenia zaburzeń osobowości. Problemy tego typu wymagają większej liczby spotkań i pogłębionej pracy z pacjentem. W procesie leczenia bardzo ważne są wzajemne zaufanie i czynny udział obydwu stron w procesie terapeutycznym. Najskuteczniejsza (40-64%) jest psychoterapia długoterminowa (powyżej 10 spotkań). Dająca możliwość wglądu, czyli poznania mechanizmów psychiki, często nieuświadomionych, które mogły spowodować zaburzenie. Wtedy można skutecznie pracować nad przeprowadzaniem leczących zmian w strukturze osobowości.

Inną metodą leczenia zaburzeń osobowości jest psychoterapia grupowa (liczebność grupy nie powinna przekraczać 10-12 osób). Wtedy również pracuje się nad szkodliwymi zachowaniami, myślami czy relacjami, ale robi się to razem z innymi uczestnikami grupy oraz jednym lub dwoma terapeutami. Wspólne spotkania to nie tylko rozmowy o swoich doświadczeniach, uczenie się nowych, zdrowych sposobów reakcji. Dają one też możliwość skonfrontowania i uświadomienia sobie, jak to, co się robi i mówi, wpływa na inne osoby i kontakty z nimi. Spotkania odbywają się w warunkach bezpiecznych, w środowisku znanych sobie osób, w atmosferze zaufania i nieoceniania. Relacje, które powstają pomiędzy uczestnikami grupy, są też bardzo ważnym elementem terapii zaburzeń osobowości.

Najczęściej w leczeniu zaburzeń osobowości wykorzystywane są:

• psychoterapia psychodynamicza - opiera się na założeniu, że to wewnętrzne, nieuświadomione mechanizmy kierują życiem człowieka. Podczas spotkań terapeuta przede wszystkim słucha, pomaga wydobyć wspomnienia, zachęca do dzielenia się emocjami, wyobrażeniami czy marzeniami.

Ze współczesnej psychoterapii psychodynamicznej wywodzi się terapia skoncentrowana na przeniesieniu (TFP). Jej twórca i propagator to Otto Kernberg. W TFP relacja stworzona pomiędzy pacjentem a terapeutą umożliwia temu pierwszemu odtworzenie relacji obecnych w jego życiu (partnerskich, zawodowych, ze znajomymi). Terapeuta pomaga pacjentowi w zrozumieniu i zintegrowaniu wszystkich aspektów relacji, także tych wstydliwych, trudnych - uczuć, myśli, motywacji, by później mógł on odbierać siebie i otoczenie w sposób spójny i jednolity. Terapia skoncentrowana na przeniesieniu jest szczególnie ukierunkowana na leczenie pacjentów z zaburzeniem osobowości typu borderline oraz narcystycznym.

• zmodyfikowane podejścia wywodzące się z terapii poznawczo-behawioralnej (np. poznawcza, poznawczo-analityczna, dialektyczno-behawioralna) - jej podstawą jest założenie, że działaniem kieruje sposób myślenia o sobie i swojej roli w świecie. W tym podejściu terapeuta jest ekspertem i pomaga zrozumieć problem, uczestniczy w zmianie tego sposobu myślenia (aspekt poznawczy), a potem zachowania (aspekt behawioralny).

Na terapii poznawczo-behawioralnej bazuje terapia dialektyczno-behawioralna, stworzona przez Marshę Linehan. Jej podstawą jest uważność, czyli skoncentrowanie na "tu i teraz", akceptacja tego, co się wydarza z pozytywnymi i negatywnymi konsekwencjami, zakończenie walki ze sobą i otoczeniem. Dialektyka z kolei ma pomóc w zrozumieniu tego, co się dzieje w życiu pacjenta poprzez godzenie przeciwieństw i ich syntezę, pokazywanie funkcjonalności w dysfunkcji, zależności przyczyna - skutek. Terapeuta jest bardziej partnerem, który w razie potrzeby zachęca do dodatkowych kontaktów, by pacjent pozostał w terapii i skutecznie wprowadził w życie nowe, zdrowsze zachowania i myśli. Ten rodzaj terapii jest szczególnie pomocny w leczeniu zaburzeń osobowości z pogranicza również z zachowaniami zagrażającymi życiu i zdrowiu pacjenta, a także zaburzeń odżywiania czy np. uzależnienia od opiatów.

Wymienione terapie dopuszczają większą dyrektywność i aktywność terapeuty, co jest bardzo ważne w czasie nasilenia zaburzenia lub kiedy pojawią się myśli i próby samobójcze oraz samookaleczenia.

Zobacz galerię 10 zdjęć

Leczenie zaburzeń osobowości: farmakoterapia

Farmakoterapia jest wykorzystywana przeważnie okresowo, kiedy pojawiają się szczególnie uciążliwe objawy zaburzenia. Służy przede wszystkim wyciszaniu emocji, regulowaniu nastroju, zmniejszaniu poziomu lęku czy objawów depresji. Pomaga opanować kryzysy i poprawić samopoczucie. Farmakoterapia może być skojarzona z psychoterapią długoterminową, gdy zaburzenie osobowości ma ciężki przebieg. Jednak stosowana jako jedna forma leczenia nie likwiduje zaburzenia osobowości.

Przykładem zastosowania farmakologii w terapii zaburzeń osobowości jest leczenie przeciwpsychotyczne, które pomaga zmniejszać podejrzliwość wobec innych i jest też wykorzystywane w terapii zaburzeń osobowości typu schizoidalnej lub paranoicznej, kiedy pojawiają się omamy słuchowe lub paranoja. Ograniczaniu impulsywności i tłumieniu agresji służą leki z grupy normotymicznych (stabilizujących).

W farmakoterapii zaburzeń osobowości stosowane są leki z różnych grup, jednak są one dobierane indywidualnie. Ponieważ poszczególne objawy zaburzenia, choć mają tę samą nazwę, to mogą różnić się źródłem pochodzenia czy stopniem nasilenia. Przykładowo:

• leki z grupy neuroleptyków działają przeciwpsychotycznie, a dodatkowo mogą - w zależności od objawów towarzyszących zaburzeniu - uspokajać (w trakcie pobudzenia ruchowego) albo aktywizować (wpływając na napęd psychoruchowych, przeciwdziałać negatywnym objawom zaburzenia) bądź wpływać korzystnie na obniżony nastrój,
• leki przeciwdepresyjne, oprócz działania antydepresyjnego, wspomagają leczenie napadów lęku i niepokoju; fobii społecznej, której towarzyszy stres i lęk przed wchodzeniem w kontakty i relacje społeczne; terapie bólu, a także zaburzenia stresowe pourazowe,
• rolą leków przeciwlękowych jest usuwanie lub zmniejszanie pojedynczych objawów psychopatologicznych. Wykazują one działanie, oprócz przeciwlękowego, nasenne, poprawiające nastrój, nasenne, uspokajające.

Leczenie zaburzeń osobowości: inne metody

Pomocne w leczeniu zaburzeń osobowości są treningi umiejętności społecznych, których podstawą jest uczenie się między innymi:

• modelowania nowych zachowań,
• sposobów radzenia sobie z trudnymi emocjami (np. złość),
• umiejętności reagowania adekwatnego do sytuacji (np. w rozmowie),
• budowania poczucia własnej wartości,
• zasad komunikacji.

Tego rodzaju narzędzia są wykorzystywane podczas terapii indywidualnej, grupowej i wspierającej.

Psychoterapia podtrzymująca

Psychoterapia podtrzymująca (wspierająca) ma za zadanie pomóc pacjentowi w lepszym funkcjonowaniu, ale nie zmienia osobowości i mechanizmów obronnych, czyli tych, które chronią ego. Terapeuta wspomagający daje zrozumienie i pomoc, podkreśla pozytywne cechy pacjenta, rolę ufania sobie. Pomaga utrzymać rezultaty osiągnięte podczas terapii długoterminowej, rozpoznawać kolejne schematy działania utrudniające życie oraz przesuwać próg tolerancji na trudne doświadczenia, czyli wyzwalacze niezdrowych zachowań czy sposobów myślenia. Oznacza to, że pacjent poznaje swoje kolejne sygnały (emocjonalne, zmiany nastroju, schematy myślowe), które wcześniej wyzwalały niezdrowe zachowania, przepracowuje je i tworzy nowe, konstruktywne. Psychoterapię wspierającą wybierają również te osoby, które nie mają wystarczającej motywacji do podjęcia terapii długoterminowej, a sytuacja jest dla nich na tyle trudna, że potrzebują pomocy.