Majaczenie (delirium) - objawy, przyczyny, leczenie

Majaczenie (delirium) to zaburzenie świadomości charakteryzujące się poczuciem dezorientacji w czasie i przestrzeni, trudnościami w utrzymaniu uwagi, upośledzeniem funkcji intelektualnych, występowaniem omamów. Może być następstwem choroby somatycznej, nagłego odstawienia leków lub substancji psychoaktywnych albo zatrucia nimi. Zobacz, jakie są przyczyny zespołu majaczeniowego i jak postępować z chorym, który majaczy.

Spis treści

1. Majaczenie (delirium) – objawy
2. Majaczenie (delirium) – przyczyny
3. Delirium tremens – majaczenie drżenne (alkoholowe)
4. Majaczenie (delirium) – jak długo trwa?
5. Jak postępować z chorym, który majaczy?
6. Majaczenie (delirium) – leczenie

Majaczenie (delirium, zespół majaczeniowy) to okresowe i przemijające zaburzenie pracy mózgu. Najczęściej rozwija się u osób w wieku podeszłym (powyżej 65 roku życia), u osób cierpiących na ciężkie choroby somatyczne, zażywających duże ilości leków lub substancji psychoaktywnych. Objawy delirium diagnozuje się ponadto u pacjentów, którzy przeszli zabieg operacyjny pod narkozą (mogą utrzymywać się do 4 dni po operacji).

Majaczenie (delirium) – objawy

Chory, u którego można podejrzewać majaczenie, zdradza następujące objawy:

• dezorientacja w czasie i przestrzeni – chory nie umie odpowiedzieć na pytanie o datę, godzinę, czy o miejsce, w którym się znajduje; rzadziej występuje dezorientacja co do własnej osoby (np. trudności z ustaleniem kim jestem, jak się nazywam itp.);
• omamy (halucynacje) – nieprawdziwe spostrzeżenia zmysłowe, które przez chorego odbierane są jako istniejące. Może to być widzenie wyimaginowanych osób, zwierząt, owadów, słyszenie nieistniejących głosów, dźwięków; rzadsze są omamy dotykowe i węchowe;
• upośledzenie funkcji intelektualnych – spowolnione myślenie, wyraźnie osłabiona koncentracja, trudności z budowaniem logicznych wypowiedzi, z odpowiadaniem na najprostsze pytania, upośledzenie pamięci;
• zwiększony poziom lęku – chory odczuwa niepokój, strach, może być agresywny;
• wahania nastrojów i zmiany w aktywności psychoruchowej – pacjent raz jest apatyczny, przygnębiony, senny, innym razem wpada w euforię, jest nadmiernie pobudzony;
• zaburzenia rytmu snu i czuwania – bezsenność w nocy i nadmierna senność w dzień.

Majaczenie (delirium) – przyczyny

Majaczenie rzadko ma tylko jedną przyczynę. Zazwyczaj jest to skutek kilku nakładających się na siebie czynników, szczególnie w przypadku osób starszych. Podeszły wiek znacznie zwiększa ryzyko pojawienia się delirium – powodem są postępujące uszkodzenia struktur mózgowych u osób, które ukończyły 60. rok życia. W efekcie powstają nieodwracalne zburzenia czynności mózgu, które mogą dodatkowo nasilać się w przebiegu chorób somatycznych charakterystycznych dla wieku starczego.

Schorzenia, które mogą przyczynić się do wystąpienia delirium to:

• problemy z układem krążenia (nadciśnienie, zaburzenia rytmu serca, niewydolność krążenia, zawał)
• cukrzyca
• niewydolność wątroby i nerek
• niewydolność układu oddechowego
• niedokrwistość
• choroby neurologiczne (padaczka, choroba Alzheimera)
• zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej (odwodnienie)
• stany zapalne i zakaźne (gruźlica, świnka, toksoplazmoza, grzybica, HIV, kiła, cytomegalia)
• choroby mózgu (guzy, krwiaki, udary i urazy mózgu)
• infekcje, zwłaszcza przebiegające z wysoką gorączką
• choroby autoimmunologiczne (choroba Hashimoto, toczeń układowy, reumatoidalne zapalenie stawów)

Oprócz podeszłego wieku i chorób somatycznych, kolejną bardzo częstą przyczyną majaczenia jest zatrucie lekami bądź środkami psychoaktywnymi. Dotyczy to w szczególności leków nasennych, antydepresantów i narkotyków, które nadużywane prowadzą do niedotlenienia mózgu i w konsekwencji pojawienia się omamów.

Ponadto majaczenie może wystąpić u osób narażonych na zwiększony kontakt z silnymi substancjami chemicznymi: metalami ciężkimi, środkami owadobójczymi, substancjami lotnymi takimi jak rozpuszczalniki czy benzyna. Jest to też objaw charakterystyczny dla zatrucia dwutlenkiem i tlenkiem węgla.

Majaczenie (delirium) – jak długo trwa?

Objawy majaczenia mają charakter przejściowy i wykazują zmienne nasilenie. Jeśli są bezpośrednim następstwem choroby somatycznej (np. infekcji z gorączką), ustępują wraz z wyleczeniem pacjenta. W takim przypadku delirium trwa od kilku godzin do kilku dni. Objawy nasilają się w godzinach popołudniowych i wieczornych.

U osób starszych majaczenie może mieć charakter epizodyczny (np. po zabiegu operacyjnym w szpitalu), ale także współwystępować z chorobą otępienną. Symptomy zwiastujące delirium u seniorów to niepokój, lęk, problemy ze snem, koszmary senne, wahania nastroju. Po kilku dniach stan chorego pogarsza się – pojawiają zaburzenia postrzegania, wzmaga się pobudzenie ruchowe na zmianę ze stanami apatii i otępienia. Ostatnie stadium majaczenia to stopniowe ustępowanie objawów dezorientacji – chory odzyskuje jasność myślenia i zdolność zapamiętywania. Całkowity czas przebiegu zaburzeń wynosi 10-12 dni.

Jak postępować z chorym, który majaczy?

Osoba dotknięta delirium może zachowywać się nieracjonalnie i stanowić zagrożenie dla siebie lub dla otoczenia. Dlatego też podczas występowania objawów majaczenia należy otoczyć ją stałą opieką oraz zapewnić odpowiednie warunki w pomieszczeniu, w którym przebywa. Aby chory lepiej orientował się w czasie, warto ustawić zegar w widocznym miejscu oraz odsłonić okna. Należy z nim też jak najwięcej rozmawiać, żeby nie zapomniał gdzie się znajduje i kim są otaczające go osoby. Trzeba zadbać też, aby pacjent miał pod dostatkiem płynów, ponieważ odwodnienie to dodatkowy czynnik zaostrzający przebieg delirium. W przypadku agresywnego zachowania opiekun nie powinien podnosić głosu, lecz powoli i wyraźnie tłumaczyć choremu, w jakim stanie się znajduje oraz stale uspokajać go.

Majaczenie (delirium) – leczenie

Leczenie delirium będącego następstwem choroby somatycznej polega na usunięciu przyczyn wywołujących schorzenie podstawowe – np. w przypadku odwodnienia będzie to podawanie płynów i uzupełnianie elektrolitów, a przy gorączce podawanie leków przeciwgorączkowych.

Jeśli zaburzenia świadomości przebiegają gwałtownie, chory jest agresywny, pobudzony, stosuje się dodatkowo leki uspokajające i przeciwlękowe. Osobom starszym, u których majaczenie jest częste i w związku z tym zachodzi ryzyko rozwoju psychozy, podaje się leki przeciwpsychotyczne.