Leki nootropowe (prokognitywne): działanie i skutki uboczne

Leki nootropowe (prokognitywne) to substancje, których zażywanie ma prowadzić do poprawy różnych funkcji poznawczych – wpływać one mają pozytywnie m.in. na pamięć, uwagę i koncentrację. Z lekami nootropowymi (prokognitywnymi) związanych jednak jest wiele kontrowersji – dotyczą one zarówno tego, jakie substancje można tak naprawdę uznawać za leki nootropowe, jak i tego, czy korzystanie z tychże środków jest rzeczywiście w pełni bezpieczne.

Spis treści

1. Leki nootropowe: jakie substancje do nich zaliczamy?
2. Leki nootropowe: działanie
3. Środki nootropowe… są dostępne praktycznie w każdym domu
4. Leki nootropowe: skutki uboczne

Leki nootropowe - geneza ich nazwy sięga literatury medycznej lat 70. ubiegłego wieku – po raz pierwszy użył jej chemik rumuńskiego pochodzenia Corneliu E. Giurgea. Termin wywodzi się z połączenia dwóch greckich słów: "nous" (rozumianego jako rozum) oraz "trepein" (tłumaczonego jako skręcać lub nagiąć).Lekami nootropowymi (nootropami, inaczej lekami prokognitywnymi) nazywa się te substancje, które mają działanie poprawiające funkcje poznawcze – uwagę, pamięć czy koncentrację. Preparaty zaliczane do tej grupy mogą również zwiększać motywację czy wpływać na poprawę funkcji ruchowych. O lekach nootropowych, jak wspomniano na początku, mówi się już od pewnego, dość długiego czasu. Preparaty zaliczane do tej grupy cieszą się jednak obecnie coraz większą popularnością – nie tylko zwiększa się ilość osób, które poszukują informacji na ich temat, ale i systematycznie narasta sprzedaż leków prokognitywnych.

Rodzi to pewne kontrowersje – otóż niektóre z tych leków stosowane są w przebiegu różnych schorzeń (głównie neurologicznych, takich jak np. choroba Alzheimera). Nootropy są jednak zażywane głównie przez osoby zdrowe – wielu lekarzy rozważa więc to, czy takie postępowanie jest zasadne i bezpieczne.

Czytaj też:

Jak poprawić sobie pamięć?

Zaburzenia pamięci: przyczyny, objawy, leczenie

Amnezja, czyli ciężkie zaburzenia pamięci

Leki nootropowe: jakie substancje do nich zaliczamy?

Do środków prokognitywnych zalicza się bardzo wiele różnych substancji – są nimi zarówno preparaty całkowicie naturalne, jak i różne substancje syntetyczne. Działanie nootropowe mogą mieć bowiem takie substancje, jak m.in.:

• winpocetyna,
• nicergolina,
• piracetam,
• pochodne amfetaminy (np. dekstramfetamina),
• kofeina,
• modafinil,
• lecytyna,
• inhibitory cholinoesterazy (np. rywastygmina, donepezyl),
• alkaloidy sporyszu (głównie zawarta w nim hydergina),
• memantyna,
• metylofenidat,
• teanina,
• atomoksetyna,
• miłorząb dwuklapowy,
• żen-szeń.

Powyższa lista to tylko wybrane z substancji, które uznawane są za nootropy. Grupa leków nootropowych ulega jednak ciągłym, dynamicznym zmianom – jedne substancje są uznawane za kolejne środki prokognitywne, w przypadku innych okazuje się zaś, że wcale nie mają one dobroczynnego wpływu na funkcje poznawcze.

W przeszłości podejrzewano chociażby to, że wyjątkowo korzystny wpływ na czynność OUN ma zażywanie witaminy B12 – finalnie okazało się, że ta cenna witamina wpływa na wiele różnych struktur organizmu, ale niekoniecznie na układ nerwowy.

Podobnie było z kwasami tłuszczowymi omega-3: kiedyś sądzono, że ich stosowanie może poprawiać chociażby zdolność do uczenia się, po bliższym jednak przeanalizowaniu efektów przyjmowania tychże substancji okazywało się, że mają one dość ograniczone działanie.

Leki nootropowe: działanie

Środków nootropowych wyróżnia się dość dużo, wiele jest również mechanizmów, według których wywierają one swój wpływ na układ nerwowy. Przykładowo winpocetyna prowadzi do poprawy mikrokrążenia mózgowego, a oprócz tego wzmaga ona zużycie tlenu i glukozy przez komórki w trakcie hipoksji (niedoborów tlenu).

Preparaty miłorzębu dwuklapowego mają wywierać efekt antyoksydacyjny, nicergolina poprawia zaś mózgowy przepływ krwi poprzez blokowanie receptorów adrenergicznych alfa-1a. Inhibitory acetylocholinoesterazy – za pośrednictwem blokowania tego enzymu – zmniejszają rozkład acetylocholiny, co skutkować może poprawą funkcji poznawczych u pacjentów z zaburzeniami otępiennymi.

Leki nootropowe mogą jednak prowadzić i do szeregu innych efektów. Część z nich wywiera działanie neuroprotekcyjne, inne pobudzają z kolei neurogenezę. Zażywanie jeszcze innych z nich skutkuje zwiększeniem stabilności błon komórek nerwowych czy wzrostem syntezy różnych neuroprzekaźników.

Finalnie skutkiem występowania wyżej wymienionych zjawisk miałyby być:

• poprawa koncentracji,
• zwiększenie zdolności do skupienia uwagi,
• poprawa pamięci,
• ogólne polepszenie funkcjonowania intelektualnego,
• pobudzenie (nootropy często wykorzystywane są przez osoby, które doświadczają w danej chwili przemęczenia).

Leki nootropowe: skutki uboczne

Leki prokognitywne mogą wywierać oczekiwane działania – tak jest chociażby w przypadku osób z zaburzeniami otępiennymi czy tych, które przebyły udar mózgu – jednakże mowa tutaj o osobach chorych.

Środki te często zażywane są jednak przez ludzi całkowicie zdrowych, którzy oczekują, że dzięki przyjmowaniu leków nootropowych poprawie ulegnie ich pamięć czy będą oni wydajniejsi w pracy. Taka sytuacja rzeczywiście może mieć miejsce, jednakże tak naprawdę z korzystaniem z tychże środków związane są pewne zagrożenia.

Pod uwagę należy wziąć to, że leki nootropowe… nie działają na każdego człowieka. Oprócz tego zazwyczaj konieczne jest przyjmowanie ich przez pewien czas (sięgający kilku dni, ale czasami nawet kilku tygodni), aby mogły pojawić się efekty ich zażywania – wtedy, kiedy ktoś zażyje jedną tabletkę piracetamu i zacznie odczuwać przypływ sił intelektualnych, z największym prawdopodobieństwem pojawił się u niego efekt placebo.

Preparaty naturalne, zaliczane do nootropów, w Polsce można nabyć bez szczególnych trudności. Leki nootropowe są już jednak w naszym kraju wydawane na receptę – takową uzyskać nie zawsze jest łatwo. Niektórzy ludzie rozważają więc zakup środków prokognitywnych w zagranicznych sklepach internetowych czy innych, nie do końca pewnych źródłach – takie postępowanie trudno uznać za bezpieczne.

Po pierwsze nigdy wiadomo, co tak naprawdę zostanie wysłane jako lek nootropowy, po drugie część z oferowanych za granicą środków nie została dokładnie przebadana i nie jest do końca jasne, jakie mogą być efekty ich przyjmowania.

Zwrócić uwagę należy również i na to, że leki nootropowe – podobnie jak każde inne leki – mają przeciwwskazania do ich stosowania. Chociażby winpocytyny nie mogą przyjmować osoby z rozpoznanymi zaburzeniami rytmu serca – lek może sprzyjać takiemu problemowi.

Piracetam jest z kolei przeciwwskazany np. u osób z niewydolnością nerek oraz w przypadku przebycia epizodu krwawienia wewnątrzczaszkowego. Wspominając już o tym właśnie leku, warto poruszyć jeszcze jeden aspekt: jeżeli już decydujemy się skorzystać z leków nootropowych, to koniecznie trzeba to robić z rozwagą.

Piracetam może bowiem upośledzać zdolność do prowadzenia pojazdów, dodatkowo wtedy, kiedy lek zostanie zażyty w późnych godzinach, może to skutkować pojawieniem się trudności z zaśnięciem.

Wspomnieć warto także i o tym, że leki nootropowe czasami wywołują oczekiwany efekt, jednak zamiast nam pomóc… tak naprawdę szkodzą. Zdarza się bowiem, że zażycie środka, który ma wzmocnić koncentrację, rzeczywiście do tego doprowadzi, jednakże efekt ten może być tak silny, że wyjątkowe skupienie się na jakiejś konkretnej czynności negatywnie wpłynie na naszą kreatywność.

Leki nootropowe – jako środki poprawiające pracę mózgu – mogą budzić całkowicie uzasadnione zainteresowanie, warto jednak podchodzić do preparatów należących do tej grupy z wyjątkowo dużą ostrożnością i rozwagą.