Depresja typowa i depresja atypowa

Depresja kojarzona jest z bezsennością, spadkiem apetytu i długo utrzymującym się obniżeniem nastroju, w rzeczywistości jednak zaburzenia depresyjne wcale nie muszą mieć takiego przebiegu. Szczególnym zaburzeniem nastroju jest depresja atypowa. Co odróżnia ją od typowej depresji, jakie są jej objawy i czy leczenie depresji atypowej przebiega inaczej niż leczenie klasycznej depresji?

Spis treści

1. Depresja typowa i atypowa: jak często występują?
2. Depresja typowa i atypowa: podstawowe różnice
3. Depresja typowa i atypowa: objawy
4. Depresja typowa i atypowa: rozpoznawanie
5. Depresja typowa i atypowa: leczenie

Depresja typowa i depresja atypowa to podstawowy podział zaburzeń depresyjnych. Teoretycznie wydawałoby się, że pomiędzy nimi muszą istnieć wyraźnie widoczne różnice, w praktyce jednak okazuje się, że rozróżnienie depresji typowej od atypowej wcale nie jest takie łatwe.

Zaburzenia depresyjne stanowią jedne z najczęściej występujących jednostek z kręgu zainteresowania psychiatrii.

Prócz depresji typowej i depresji atypowej wyróżnia się też inne rodzaje depresji - są to m. in.:

• depresja sezonowa
• depresja anaklityczna
• depresja maskowana
• depresja psychotyczna

Depresja typowa i atypowa: jak często występują?

O depresji atypowej po raz pierwszy zaczęto mówić na przełomie lat 50. i 60. ubiegłego wieku. Wtedy to bowiem zauważono, że istnieje grupa chorych na depresję, u których powszechnie stosowane w leczeniu tej przypadłości leki - którymi były trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD) - nie przynoszą oczekiwanych skutków.

Zaobserwowano w tym czasie również i to, że u niektórych osób zaburzenia depresyjne prowadzą do innych niż uznawane za typowe dla zaburzeń nastroju dolegliwości.

Wraz z upływem czasu dochodzono do kolejnych wniosków, aż w końcu wyodrębniono zbiór charakterystycznych dla depresji atypowej objawów, zaczęto również prowadzić badania, które pozwoliłyby oszacować dokładną częstość jej występowania.

Rozpowszechnienie depresji atypowej w populacji ogólnie może być znacznie większe, niż można by zakładać – szacuje się, że wśród wszystkich pacjentów z zaburzeniami depresyjnymi, u od 16 do nawet ponad 30 proc. z nich występować może właśnie ich atypowa postać.

Z różnych badań wynika również to, że depresja atypowa pojawia się nawet ponad trzykrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn.

Depresja typowa i atypowa: podstawowe różnice

Współcześnie coraz więcej wiemy na temat patogenezy zaburzeń depresyjnych – zwraca się uwagę na rolę w ich występowaniu genów, jak i różnych uwarunkowań środowiskowych.

Przeprowadzane od lat badania pozwoliły również uzyskać wiedzę na temat możliwych przyczyn depresji typowej i atypowej oraz istniejących pomiędzy tymi problemami różnic. Odrębności dotyczą nie tylko objawów depresji typowej i atypowej, ale i całkowicie innych aspektów.

Okazuje się bowiem, że u pacjentów z tymi odmiennymi typami zaburzeń depresyjnych zmianom może podlegać mózgowe krążenie krwi: tak jak w jednym badaniu zaobserwowano, że u chorych na typową depresję dochodzi do wzmożonego przepływu krwi w prawym płacie potylicznym, a do osłabionego w lewym płacie czołowym, tak u pacjentów z depresją atypową nasilony przepływ krwi widoczny bywał w prawym płacie czołowym, a zmniejszony przepływ w płatach potylicznych mózgu.

Inną różnicą pomiędzy depresją typową i atypową jest wpływ tych problemów na przebieg snu u pacjentów: tak jak w przypadku klasycznych zaburzeń depresyjnych widoczne bywa skrócenie latencji fazy snu REM, tak u osób z depresją atypową jej przebieg porównywalny jest do fazy REM u osób nieobciążonych zaburzeniami nastroju.

Duże zainteresowanie naukowców zajmujących się przyczynami depresji budzą poziomy neuroprzekaźników w ośrodkowym układzie nerwowym – nie od dziś wiadomo, że najprawdopodobniej ich nieprawidłowe poziomy mogą skutkować zaburzeniami depresyjnymi i innymi jeszcze zaburzeniami psychicznymi.

W tym przypadku tak jak u pacjentów z typową depresją wyraźnie widoczne bywają nieprawidłowości dotyczące układów serotoninergicznego oraz noradrenergicznego, tak najprawdopodobniej w przebiegu depresji atypowej zaburzenia dotyczące neurotransmiterów obejmować mogą wyłącznie układ serotoninergiczny.

Depresja typowa i atypowa: objawy

Objawy typowej depresji są powszechnie znane – wśród nich wymienia się takie problemy, jak:

• obniżenie nastroju
• anhedonia (utrata możliwości przeżywania szczęścia)
• znaczny spadek energii i motywacji do działania
• pogorszenie koncentracji i uwagi
• poczucie winy
• niska samoocena
• zaburzenia snu (w postaci przede wszystkim bezsenności, trudności z zapadnięciem w sen czy wyjątkowo wczesne budzenie się rano)
• zmniejszone łaknienie

Objawy depresji atypowej bywają natomiast nieco inne – wśród najbardziej charakterystycznych przejawów tego problemu wymienia się:

• reaktywność nastroju (warunek niezbędny do rozpoznania depresji atypowej, rozumieć ją można jako zdolność pacjenta z depresją do odczuwania radości i szczęścia po pojawieniu się w jego życiu jakichś pozytywnych bodźców)
• hipersomnię (nadmierną senność, rozumianą jako przesypianie 10 lub więcej godzin w ciągu doby przez co najmniej 3 dni w tygodniu)
• hiperfagię (nadmierne łaknienie, skutkujące zwiększeniem masy ciała; za przejaw hiperfagii w przebiegu depresji atypowej można uznać przyrost masy ciała sięgający 5 lub więcej kilogramów w ciągu trzech miesięcy)
• uczucie ociężałości (określane również jako uczucie ciężkości ciała, powtarzające się doznania cielesne przypominające uczucie sparaliżowania)
• nadmierną wrażliwość na odrzucenie

Depresja typowa i atypowa: rozpoznawanie

W rozpoznawaniu depresji – czy to typowej, czy też atypowej – pod uwagę należy wziąć obowiązujące kryteria diagnostyczne (warunki rozpoznawania obu tych problemów znajdują się zarówno w klasyfikacji ICD-10, jak i DSM-V).

Szczególną jednak uwagę należy zwrócić na pacjentów z podejrzeniem atypowych zaburzeń depresyjnych – wnikliwa diagnostyka jest u nich konieczna, ponieważ dość często współistnieją z nimi innego rodzaju zaburzenia psychiczne.

W porównaniu do typowej depresji, w przebiegu jej atypowej postaci wyraźnie częstsze zauważalne jest jej współwystępowanie wraz z zaburzeniami somatyzacyjnymi, nadużywaniem substancji psychoaktywnych czy z zespołem lęku napadowego.

Czujność należy zachować jednak również i już po zdiagnozowaniu depresji atypowej – okazuje się bowiem, że częściej niż u pacjentów z typową depresją dochodzi ostatecznie do tego, że osoba, której kiedyś rozpoznano atypowe zaburzenia depresyjne, w przyszłości rozwija chorobę afektywną dwubiegunową (ChAD) czy depresję sezonową.

Depresja typowa i atypowa: leczenie

W przeszłości za jedną z charakterystycznych dla depresji atypowej cech uznawano to, że w jej leczeniu nieskuteczna była terapia elektrowstrząsowa.

W później przeprowadzonych badaniach okazało się jednak, że niekoniecznie była to prawda i że elektrowstrząsy mogą być skuteczne u pacjentów z najbardziej nasilonymi postaciami atypowych zaburzeń depresyjnych.

Jednak inne wnioski dotyczące odrębności w leczeniu depresji atypowej okazały się słuszne – do dziś zauważalne jest to, że w jej przypadku trudno jest uzyskać poprawę stanu chorych z wykorzystaniem trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych i dlatego zdecydowanie nie są one lekami pierwszego wyboru u chorych z tym rodzajem zaburzeń nastroju.

Zadowalające efekty może jednak przynosić wykorzystywanie antydepresantów z innych grup – istnieją doniesienia o pozytywnych rezultatach w leczeniu depresji atypowej moklobemidu (będącego lekiem z grupy inhibitorów monoaminooksydazy, IMAO) czy środków wpływających przede wszystkim na układ serotoninergiczny (takich jak przede wszystkim inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, czyli SSRI).

Warto również wspomnieć o tym, iż niektórzy autorzy sugerują konieczność brania pod uwagę ryzyka wystąpienia u pacjenta z depresją atypową zaburzeń afektywnych dwubiegunowych.

Wtedy bowiem, gdy jest ono wysokie lub gdy pacjent spełnia kryteria rozpoznawania tej jednostki (objawy depresji atypowej mogą być w końcu przejawem epizodu depresyjnego w przebiegu ChAD), nie powinien on przyjmować środków przeciwdepresyjnych w monoterapii, lecz wraz z nimi zażywać preparaty stabilizujące nastrój (leki normotymiczne).

W leczeniu depresji atypowej wykorzystywanych jest mniej leków niż w przypadku depresji typowej – w przypadku tej drugiej korzyści przynosić może bowiem stosowanie środków należących do bardzo różnych grup lekowych, bo zarówno SSRI, TLPD, jak i IMAO czy SNRI (inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny), a także i preparatów o innych jeszcze mechanizmach działania.

Istnieje jednak jedna metoda leczenia, która jest wspólna dla depresji typowej i atypowej – mowa tutaj o psychoterapii, która może wzmacniać uzyskiwane dzięki farmakoterapii efekty leczenia depresji.