ADHD u dorosłych - objawy i leczenie choroby

ADHD u dorosłych może irytować obserwatorów, czasem nawet wywoływać u nich poczucie zagrożenia. Dlatego warto poświęcić chwilę na zrozumienie, z czego wynika i czym to zaburzenie się objawia. Impulsywność u dorosłych z ADHD przejawia się jako częste przerywanie wypowiedzi innych osób, trudność w czekaniu na swoją kolej, gwałtowne, często nieadekwatne do sytuacji reakcje emocjonalne, ekspresyjna mimika i gestykulacja.

Spis treści

1. Przyczyny ADHD
2. Objawy ADHD u osób dorosłych
3. Problemy, z którymi borykają się dorośli z ADHD
4. Jak pomóc dorosłym z ADHD?
5. Trudna diagnostyka ADHD
6. ADHD objawia się inaczej u mężczyzn, inaczej u kobiet

ADHD u dorosłych, czyli zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem koncentracji uwagi, często nazywa się bałaganiarzami, którzy nie potrafią wokół siebie utrzymać porządku i dobrze zorganizować sobie czasu. Są nieskoncentrowani lub zamyśleni. Działają bez zastanowienia się lub zbyt wolno. Łatwo wybuchają. To zachowania i cechy widoczne już na pierwszy rzut oka.

Ale można też spotkać się z opinią, że ADHD u dorosłych to wymyślony problem, który ma być usprawiedliwieniem dla źle wychowanych i krnąbrnych osób. W powszechnej świadomości ADHD to przypadłość przypisywana dzieciom i młodzieży. Niestety, to również problem dorosłych, którzy są w o wiele trudniejszej sytuacji niż dzieci czy młodzież. Tym bowiem wybacza się nadpobudliwość licząc na to, że wyrosną z niej. Dorośli z tą dysfunkcją nie są akceptowani. Często określa się ich jako leniwych, chamskich, kłótliwych, awanturników lub po prostu, jako ludzi głupich czy szalonych. Problemem dorosłych jest i to, że ich przypadłość nie jest bardzo często zdiagnozowana, a więc także nie jest leczona. Poza tym, wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że jest chora i nie szuka specjalistycznej pomocy.

Przyczyny ADHD

ADHD nie jest wynikiem złego wychowania, zaniedbywania dziecka przez rodziców, ale zaburzeniem uwarunkowanym genetycznie, które ujawnia się zazwyczaj w pierwszych latach życia. Schorzenie jest związane z neurobiologicznymi zmianami funkcji mózgu. Z upływem lat nasilenie objawów dysfunkcji słabnie, ale nie udaje się ich całkowicie wyleczyć.

Wśród głównych przyczyn schorzenia wymienia się czynniki związane z funkcjonowaniem mózgu. Współczesna wiedza pozwala sądzić, że za wystąpienie ADHD odpowiadają zmiany w metabolizmie neuroprzekaźników, które są odpowiedzialne za przesyłanie bodźców z jednej komórki nerwowej do drugiej. Precyzując, chodzi o zmniejszoną aktywność noradrenaliny (odpowiada za koncentrację) i dopaminy (steruje bodźcami i napędem) oraz serotoniny (impulsywność, dopasowanie zachowania do sytuacji). Istotą choroby jest to, że wymienione hormony rozpadają się zbyt szybko i bardzo intensywnie. Następstwem tego są zaburzenia w przekazywaniu informacji. Te zaś wywołują problemy z koncentracją i impulsywność.

Praktycznie rzecz ujmując można powiedzieć, że mózg cierpiących na ADHD nie radzi sobie z blokowaniem nieistotnych bodźców i wybieraniem tych, które w konkretnej sytuacji są najważniejsze. Dlatego chorzy zapominają o wielu rzeczach lub też łatwo się dekoncentrują.

Wiedzy o funkcjonowaniu mózgu osób z ADHD dostarczają badania obrazowe. Wykonując czynnościowy rezonans magnetyczny można zlokalizować obszary mózgu aktywne podczas wykonywania określonego zadania. Można też ocenić przepływ krwi przez naczynia, a dokładniej proporcje krwi utlenowanej do nieutlenowanej. Na tej podstawie wiadomo, które obszary mózgu zużywają mniej lub więcej tlenu podczas wykonywania jakiegoś zadania. Jeżeli w porównaniu ze zdrowymi u chorych w jakimś obszarze mózgu jest mniejsze zużycie tlenu, to prawdopodobnie ta jego część gorzej pracuje. W badaniu PET można ocenić metabolizm znakowanej glukozy i na tej podstawie ocenić aktywność danego obszaru mózgu. U pacjentów z ADHD, w płatach czołowych mózgu metabolizm glukozy jest słabszy niż u osób zdrowych. To zaś jest powodem deficytu uwagi.

Wśród przyczyn ADHD wymienia się także powikłania okołoporodowe, palenie papierosów i picie alkoholu przez kobiety oczekujące dziecka oraz zatrucia ołowiem.

Objawy ADHD u osób dorosłych

Aby móc rozważać występowanie ADHD u dorosłych, musi występować przynajmniej 6 z 10 objawów charakterystycznych dla dziecięcej i młodzieńczej postaci schorzenia.

Są to:

• problemy z koncentracją,
• łatwe rozpraszanie uwagi,
• nadpobudliwość,
• problemy z jednoczesnym wykonywaniem dwóch czynności,
• niecierpliwość,
• wahania nastrojów,
• nieumiejętność panowania nad emocjami,
• nadmierna drażliwość,
• brak zorganizowania i nieumiejętność radzenia sobie ze stresem,
• trudności w tworzeniu relacji partnerskich,
• obniżona samoocena,
• brak wiary w siebie,
• pamięć niepowodzeń.

Problemy, z którymi borykają się dorośli z ADHD

Problemy społeczne i życiowe chorych na ADHD bardzo często wynikają z tego, że zarówno bliscy, jak i obcy ludzie nie rozumieją mechanizmów poszczególnych zachowań. Ich przejawy mogą irytować obserwatorów, czasem nawet wywoływać w nich lęk, a nawet poczucie zagrożenia własnego bezpieczeństwa. Dlatego warto poświęcić chwilę na zrozumienie z czego wynikają i jak się przejawiają najważniejsze zachowania chorych na ADHD. Impulsywność wynika z kłopotów z odraczaniem. Pomimo tego, że chory wie, jak należy zachować się w danej sytuacji, nie potrafi zahamować własnej reakcji.

Choremu trudno przerwać nie tylko myśli czy impulsy, ale także działania. Gdy ktoś prosi – podejdź do mnie – w odpowiedzi słyszy „zaraz”, ale chory kontynuuje swoje zajęcie, zamiast zrealizować prośbę. Z impulsywności wynika także chęć natychmiastowej reakcji na pojawiający się bodziec – muszę to zrobić natychmiast, muszę to zaraz mieć, bez zastanowienia się, jakie będą konsekwencje takiego postępowania. Impulsywność u dorosłych przejawia się jako częste przerywanie wypowiedzi innych osób, trudność w czekaniu na swoją kolej, gwałtowne, często nieadekwatne do sytuacji reakcje emocjonalne, zapominanie o terminach spotkań czy wydarzeń, intensywne, ale nietrwałe relacje z innymi ludźmi, kłopoty z utrzymaniem porządku w mieszkaniu czy w miejscu pracy.

Zaburzenia uwagi to słaba zdolność do koncentrowania się na konkretnym zadaniu. Oznacza to, że chory ma problem nie tylko z rozpoczęciem wykonywania czynności np. słuchania, ale także z jej utrzymaniem, czyli kontynuacją. Takie zachowanie może być odebrane, jako znudzenie. Chorzy mają też niedostatecznie wykształconą pamięć krótkotrwałą (roboczą), co często przekłada się na rozpoczęcie jakiej pracy, ale porzucenie jej przed zakończeniem.

Dzieje się tak, ponieważ inny bodziec był wyraźniejszy, albo nowy i ten przykuł uwagę, zainteresował chorego. Osoba z ADHD nie może skoncentrować się na jednym źródle bodźców np. na wysłuchaniu wykładu. Gdy ten trwa za długo, uwaga przechodzi na czynności bezproduktywne – patrzenie w okno, mazanie po kartce czy bawienie się ołówkiem.

Chory postrzegany jest jako człowiek bujający w obłokach lub marzyciel. Zaburzenie uwagi to również słabo wykształcona zdolność do samoobserwacji, obierania celów i tworzenia planu życiowego, ale także chęć robienia wszystkiego po swojemu, co utrudnia współpracę z innymi ludźmi. Człowiek z zaburzeniem uwagi nie dostrzega szczegółów, przez co jest uważany za roztargnionego i lekceważącego swoje obowiązki, ale on nie potrafi długo koncentrować się na jednym zadaniu. To bywa też przyczyną zapominania, gubienia lub zostawiania swoich rzeczy w różnych miejscach. Nadruchliwość – czyli nadmierna, niczym nieuzasadniona ruchliwość może manifestować się ciągłym wstawaniem, chodzeniem po pokoju lub też szybkim poruszaniem stopy czy dłoni. Z czasem jednak nadruchliwość przekształca się w brak aktywności fizycznej, ale u chorego dominuje wewnętrzny niepokój i nerwowość.

Jak pomóc dorosłym z ADHD?

ADHD to podstępna przypadłość, której objawy wpływają nie tylko na ocenę chorego przez otoczenie, ale także na postrzeganie samego siebie. Niskie poczucie własnej wartości, brak życiowej zaradności, poczucie odrzucenia i wyizolowania to tylko niektóre z cech chorych. Ale przekładają się one na trudności z uczeniem się nowych rzeczy, kłopoty w pracy i trudne relacje ze znajomymi. To wszystko prowadzi do bólu psychicznego, bezskutecznych prób zrozumienia samego siebie i braku wiary we własne możliwości.

Niska ocena własnej wartości nie pozwala cieszyć się z życia i osiągniętych sukcesów. Zawsze dostrzega się ciemną stronę sytuacji, nawet jeśli jest to nieprawdziwa ocena. Nieleczone ADHD nie tylko rujnuje codzienne życie chorego, ale może też prowadzić do poważnych zaburzeń psychicznych, jak depresja, zaburzenia lękowe, nałogi i uzależnienia.

Brak terapii może objawiać się zaburzeniami równowagi, snu, jąkaniem się, a nawet bardzo brzydkim pismem. Obecnie uważa się, że jeśli objawy ADHD są mało uciążliwe dla chorego i jego otoczenia, terapię można ograniczyć do doradztwa psychologicznego, które będzie polegało na nauce planowania czasu i zajęć, jakie należy wykonać każdego dnia. Gdy jednak objawy są bardzo nasilone, potrzebne jest wsparcie farmakologiczne. Chorym zaleca się zażywanie leków psychostymulujących lub przeciwdepresyjnych, które regulują nieprawidłowości neurologiczne.

Uporządkowanie świata wokół siebie to dla wielu chorych podstawa funkcjonowania. Ludzie cierpiący na ADHD, jeśli tylko wybiorą dla siebie właściwą drogę, znajdą ciekawą i pełną nowych wyzwań pracę są, odnajdą się. To ludzie utalentowani, pełni pomysłów i potrafiący osiągać sukcesy. Wystarczy podać kilka nazwisk osób, które miały ADHD, a ich osiągnięcia życiowe wciąż podziwia cały świat – Tomasz Edison (wynalazca fonografu i żarówki), Pablo Picasso (malarz), Ernest Hemingway (pisarz), Albert Eistein (genialny fizyk, twórca teorii względności), Winston Churchill (premier Zjednoczonego Królestwa), Alexander Graham Bell (wynalazca telefonu), John F. Kennedy (prezydent USA) czy wreszcie Cher (piosenkarka), Whoopi Goldberg (aktorka) czy Michael Jordan (koszykarz NBA).

Trudna diagnostyka ADHD

Niska świadomość samych chorych, ich bliskich oraz – niestety – wielu lekarzy przysparza problemów w prawidłowej ocenie pacjenta. Zwłaszcza, że nadpobudliwości z deficytem uwagi towarzyszą inne zaburzenia psychiczne lub nałogi, które zamazują prawdziwy obraz schorzenia. Problemem jest i to, że nie opracowano dotychczas kryteriów diagnozowania dorosłych. Diagnostyka ADHD u dorosłych jest oparta na tych samych kryteriach, jakie stosuje się do oceny osób dorastających. Wielu lekarzy podważa ich wartość, ponieważ psychika nastolatka jest znacząco inna od psychiki osoby dorosłej. Co za tym idzie, inne mogą być nie tylko objawy, ale także ich nasilenie. Objawy ADHD u dorosłych mogą być brane pod uwagę po wcześniejszym wykluczeniu innych schorzeń i zaburzeń np. zaburzeń osobowości, urazów mózgu, zaburzeń metabolizmu tarczycy, nadużywania substancji psychoaktywnych, fobii, bezsenności itp. Ważną informacją dla lekarza jest także fakt czy objawy występowały w dzieciństwie, przed 7. rokiem życia.

Specjaliści wyróżniają trzy podtypy ADHD:

• podtyp z przewagą impulsywności i nadpobudliwości,
• podtyp ADD z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi. Jest trudniejszy do zdiagnozowania, ponieważ u pacjentów nie występuje nadpobudliwość, l
• podtyp mieszany.

Zobacz też: ADHD u dorosłych. Czy możesz mieć ADHD? Rozwiąż test online i sprawdź! 

ADHD objawia się inaczej u mężczyzn, inaczej u kobiet

Tak, jak kobiety różnią się od mężczyzn, tak i ich chorowanie na ADHD jest różne. U kobiet częściej występuje podtyp schorzenia z zaburzeniami koncentracji uwagi, często bez oznak nadpobudliwości. Dlatego też często są określane jako marzycielki lub bujające w obłokach. Są bardzo wrażliwe na krytykę, a gdy uważają, że są źle rozumiane – szybko się wycofują. Kobiety z ADHD są bardziej narażone na stres i występowanie zaburzeń lękowych. Często są oceniane jako leniwe, ponieważ samodzielnie nie potrafią zmobilizować się do działania. Ponieważ gorzej radzą sobie w kontaktach społecznych, rzadziej otrzymują wsparcie otoczenia. To zresztą często niesłusznie obarcza je za niepowodzenia życiowe.

Deficyt uwagi to najczęstszy problem u dorosłych z ADHD. Jest on przyczyną poważnych problemów w codziennym życiu i negatywnie wpływa też na ocenę pracy. Osoby takie są częściej niż inni zwalniane z pracy, ponieważ przełożeni postrzegają ich jako osoby wolniejsze i mniej efektywne w wykonywaniu poleceń.

Chore kobiety mają niższą samoocenę i źle znoszą trudności życiowe. W ich obliczu często zachowują się nieracjonalnie, co demonstrują poprzez gwałtowne zmiany nastroju. Są też podatniejsze na uzależnienia od alkoholu i narkotyków. Uważa się też, że kobiety z ADHD są gorszymi kierowcami niż mężczyźni. Podobno częściej wymuszają pierwszeństwo, jeżdżą z nadmierną prędkością i częściej powodują wypadki.

Objawy ADHD nasilają się pod wpływem estrogenów, których poziom we krwi podnosi się w pierwszej fazie cyklu. Wtedy też dodatkowym objawem jest wyczerpanie i przewlekłe zmęczenie, które nie ustępuje po długim wypoczynku czy niczym nie zakłóconym śnie. Mężczyźni częściej są wybuchowi. Są gorszymi słuchaczami i często zapominają o ważnych sprawach czy spotkaniach. Jednocześnie są niezwykle kreatywni i perfekcyjni w działaniu. Wielu chorych nie akceptuje też swojego wyglądu.

Anna Jarosz

Konsultacja: dr n. med. Michał Skalski