Zespół metaboliczny: przyczyny i objawy. Leczenie zespołu X

Zespół metaboliczny, inaczej zespół X, charakteryzują liczne zaburzenia metaboliczne, które stopniowo wyniszczają organizm. Jeśli chorujesz na otyłość tzw. brzuszną, której towarzyszy cukrzyca typu 2 i inne zaburzenia metaboliczne, to możesz mieć także zespół X. Szacuje się, że ten problem dotyczy co piątego Polaka. Sprawdź, jakie są przyczyny i objawy zespołu metabolicznego.

Zespół metaboliczny, inaczej zespół X, charakteryzują liczne zaburzenia metaboliczne, które zwiększają ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Co do definicji zespołu metabolicznego, zdania podzielone są nawet wśród naukowców, ale większość lekarzy zgadza się z definicją stworzoną przez Międzynarodową Federację Diabetologiczną (IDF). Według niej zespół metaboliczny można stwierdzić u osoby, która ma tzw. otyłość brzuszną (obwód talii u kobiety jest równy bądź większy niż 88 cm, u mężczyzny równy bądź większy niż 102 cm), a ponadto dotyczą jej co najmniej dwa z poniższych kryteriów:

• poziom triglicerydów we krwi równy bądź wyższy niż 150 mg/dl (lub leczenie dyslipidemii)
• stężenie tzw. dobrego cholesterolu (HDL) we krwi – u kobiet niższe niż 50 mg/dl, zaś u mężczyzn niższe niż 40 mg/dl
• ciśnienie tętnicze równe bądź wyższe niż 130/85 mm Hg (lub leczenie nadciśnienia tętniczego)
• poziom glukozy we krwi na czczo równy lub wyższy niż 100 mg/dl (lub leczenie cukrzycy typu 2)

Zespół metaboliczny - epidemia

Choć pierwsze opisy zespołu metabolicznego sięgają XVII wieku, to dopiero od niespełna 30 lat lekarze przyglądają się mu baczniej. Z kilku powodów. Po pierwsze wręcz lawinowo rośnie liczba osób z nadwagą i z otyłością,  którzy jednocześnie chorują też np. na cukrzycę typu 2, miażdżycę czy nadciśnienie tętnicze. Po drugie nierozpoznany i nieleczony w porę zespół metaboliczny niesie ze sobą poważne powikłania - z zawałem serca i udarem mózgu włącznie. Po trzecie znalezienie przyczyny tego schorzenia ułatwiłoby leczenie i pozwoliłoby prowadzić działania profilaktyczne. Badania prowadzone w wielu krajach pozwoliły wyciągnąć pierwsze wnioski. Okazało się, że zespół metaboliczny częściej występuje w państwach wysoko rozwiniętych (np. USA, Japonia), gdzie nie przestrzega się zdrowej diety i mało czasu spędza się w ruchu. Np. w USA zespół metaboliczny stwierdza się u ok. 32 proc. mieszkańców, a w Japonii – u ok. 11 proc. W Polsce dotyczy ok. 20 proc. populacji. Zwykle zespół metaboliczny nieco częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Charakterystyczne jest to, że częstość jego pojawienia się rośnie wraz z wiekiem - im bliżej sześćdziesiątki, tym więcej jest rozpoznań tego schorzenia.

Zespół metaboliczny - przyczyny

Naukowcy łamią sobie głowy, dlaczego coraz więcej osób spełnia kryteria zespołu metabolicznego? Teorii na ten temat jest wiele. Jedna z nich odnosi się do... epoki kamiennej. Mówi o tym, że zakodowany jest w nas genotyp człowieka pierwotnego, który żył według schematu: okres sytości – okres głodu. W okresie sytości najadał się na zapas, gromadząc tkankę tłuszczową, zaś w okresie głodu po prostu ją spalał. Dzięki temu oraz aktywności ruchowej był szczupły. My dysponujemy takim nadmiarem jedzenia, że żyjemy stale w okresie sytości – nasz organizm nie może się doczekać okresu głodu, ale ciągle gromadzi zapasy, bo tak jest zakodowany. Sporo teorii krąży wokół genetyki. Wszystko wskazuje na to, że rzeczywiście coś jest na rzeczy – możemy odziedziczyć skłonność np. do otyłości. Jeśli nasz styl życia będzie sprzyjał rozwijaniu się choroby otyłości, możemy na nią zachorować. Z kolei im dłużej chorujemy na otyłość, tym bardziej rośnie prawdopodobieństwo ujawnienia się zespołu metabolicznego. I koło się zamyka.

Zespół metaboliczny a insulinoodporność

Nie do końca wiadomo, dlaczego otyłości tzw. brzusznej towarzyszą takie schorzenia, jak np. cukrzyca typu 2 czy nadciśnienie. Najprawdopodobniej chodzi tu o zaburzenia przemiany tłuszczów w organizmie. Przetwarzane są one głównie w energię. Jeśli jednak jest ich zbyt wiele, produkty przemiany tłuszczowej odkładają się nie tylko w postaci fałdek, ale także w mięśniach szkieletowych, sercu, wątrobie, trzustce... Gdy nagromadzą się w jamie brzusznej – jest to dla nas szczególnie szkodliwe, bo sprzyja tzw. insulinooporności. Polega to na tym, że komórki organizmu, które czerpią energię do życia z glukozy, nie mogą jej dostać. Nie mogą, bo glukoza nie może się przedostać do ich wnętrza, zanim insulina (hormon produkowany w trzustce przez komórki beta) niczym magiczny klucz nie otworzy „drzwi” do komórek. Przy otyłości tzw. brzusznej z jakiegoś powodu – niestety, nie wiemy z jakiego – komórki organizmu nie chcą się otworzyć insulinowym „kluczem”. I dochodzi wtedy do swoistego paradoksu: we krwi jest nadmiar glukozy, a komórki umierają z głodu z powodu jej braku. Tak m.in. dochodzi do rozwoju cukrzycy typu 2.

miesięcznik "Zdrowie"