Pomoc psychologa przed i po operacji bariatrycznej

„Zajadasz” emocje i boisz się, że po operacji bariatrycznej będziesz to nadal robić? Tylko jedząc czujesz się szczęśliwy i nie chcesz tego utracić? Chorujesz na depresję, albo zmagasz się z innymi problemami zdrowia psychicznego? A może boisz się operacji i życia po niej? Poproś o poradę psychologa. Podpowiadamy w czym pomoże psycholog przed i po operacji bariatrycznej.

Spis treści

1. Otyłość a emocje
2. Emocje a operacja bariatryczna
3. Psychologiczna kwalifikacja do operacji
4. Pomoc psychologa w przygotowaniu do operacji
5. Po operacji – w czym pomaga psycholog?

Otyłość to choroba przewlekła, która wpływa negatywnie na wiele obszarów życia chorego. Nie tylko nie pozwala mu w pełni korzystać z życia: uczyć się, pracować, czerpać przyjemności z pełnionych ról społecznych. Zaburza też jego codzienne, zwykłe aktywności osobiste i domowe oraz relacje z ludźmi. Osoba chora na otyłość, z powodu swojej choroby często unika kontaktów, zamyka się w swoim bezpiecznym świecie, odwleka lub nie podejmuje ważnych decyzji – paradoksalnie, także tej najważniejszej, czyli o leczeniu otyłości. Albo, po wielu nieudanych próbach, z obawy przed kolejnymi porażkami rezygnuje z nowych możliwości terapii. Poszukuje własnego sposobu na uporanie się ze swoimi emocjami. Często jest nim jedzenie.

Otyłość a emocje

Zdarza się, że dla chorego na otyłość, pokarm przestaje być środkiem zaspokojenia głodu, a staje się nagrodą, metodą na poradzenie sobie ze stresem, ucieczką od problemów i trudnych sytuacji, albo sposobem na dostarczenie sobie przyjemności. Może też być formą okazywania bliskości lub zaspokojenia wielu innych potrzeb emocjonalnych. Duże znaczenie ma edukacja chorego na otyłość jakie emocje odczuwa. Poszerzenie i różnicowanie tego "emocjonalnego słownika" pozwala choremu bardziej precyzyjnie interpretować co czuje i nie reagować sięganiem po jedzenie w każdej sytuacji, kiedy czuje się niekomfortowo.  Ale także osoby, które nie doświadczają kłopotów z rozpoznawaniem emocji mogą mieć trudności w kontrolowaniu spożywanego jedzenia, kiedy przestają zwracać uwagę na to co, kiedy i w jakiej ilościach jedzą. Dochodzi do tego najczęściej np. podczas oglądania telewizji, pracy przy komputerze, lub czytania książki, a związane jest to zaburzeniami uwagi i monitorowania.

Przeczytaj także: Odchudzanie: jak zmniejszyć apetyt i głód?

Osoby chore na otyłość często cierpią na zaburzenia nastroju. I nie do końca wiadomo, co jest skutkiem, a co przyczyną rozwoju u nich choroby otyłości. Czy to obniżony nastrój pobudza ich do sięgania po jedzenie z grupy tzw. comfort food (np. lody, ciastka, czekolada), aby poprawili swoje samopoczucie? Czy też nadmierne i niekontrolowane jedzenie doprowadza do obniżenia nastroju? To swego rodzaju błędne koło. Pokazuje, że zależności między psychiką pacjenta, a jego otyłością są często skomplikowane, wymagają złożonego diagnozowania, poszukiwania przyczyn i mechanizmów, które doprowadziły do rozwoju nadmiernej masy ciała oraz "wglądu" w to, co jedzenie "robi choremu" i jakie jego potrzeby zaspokaja. Dopiero wtedy można przejść do leczenia otyłości.

Emocje a operacja bariatryczna

Operacja bariatryczna to najskuteczniejsza metoda leczenia otyłości II stopnia (przy innych schorzeniach będących powikłaniami otyłości) i III stopnia, tzw. otyłości olbrzymiej. Chirurgiczne leczenie otyłości, poprzez zmianę anatomii układu pokarmowego pomaga choremu na otyłość zredukować masę ciała, czyli schudnąć, do bezpiecznego dla zdrowia poziomu. To poważna interwencja chirurgiczna. Podejmując decyzję o operacji pacjent powinien być świadomy tego, co go czeka. W tym celu, już na wczesnych etapach leczenia prowadzi się z chorym psychoedukację, sprawdzając co wie o operacjach bariatrycznych i uzupełniając jego wiedzę, aby pobudzić w nim świadomość i odpowiedzialność za działanie.

Jeszcze przed operacją bariatryczną, w trakcie przygotowań, a tym bardziej po zabiegu, chorego na otyłość czeka radykalna zmiana stylu życia i nauka kontrolowania choroby. Operacja bariatryczna jest narzędziem wspomagającym leczenie otyłości, ale niestety nie rozwiąże problemów emocjonalnych, nie wyleczy ze schorzeń psychicznych, ani nie zmieni nawyków i zachowań żywieniowych. W tym pomoże psycholog. Jego rola we wsparciu chorego na otyłość zmienia się w zależności od etapu leczenia bariatrycznego.

Psychologiczna kwalifikacja do operacji

Polskie i europejskie rekomendacje dotyczące kwalifikacji chorych na otyłość do operacji bariatrycznych, zalecają, aby każdy chory przed zabiegiem przeszedł konsultację psychologiczną. Do zadań psychologa należy:

• poznanie historii choroby pacjenta i jego życia - kluczowe są te wydarzenia, które wpłynęły na zmianę sposobu i stylu żywienia: ilość i jakość spożywanych przez niego pokarmów oraz okresy wzrostu wagi i jej redukcji,
• zdiagnozowanie psychologicznych mechanizmów, które kierują postępowaniem pacjenta, a które mogły mieć wpływ na rozwój jego choroby otyłości,
• zdiagnozowanie występujących u pacjenta zaburzeń odżywiania, depresji, zaburzeń lękowych i innych, które jeśli nie są leczone mogą sabotować efekty chirurgii bariatrycznej,
• dowiedzenie się, czy chory świadomie podejmuje decyzję o operacji,
• pobudzenie motywacji i poczucia własnej skuteczności w zakresie redukcji masy ciała, tzn. czy chory jest gotowy na modyfikację stylu życia i na ile ocenia, czy sobie poradzi w tym procesie,
• poznanie czy chory rozumie konieczność współpracy po operacji z chirurgiem bariatrą i innymi specjalistami (psychologiem, dietetykiem i fizjoterapeutą),
• określenie barier, które mogą utrudniać współpracę pacjenta z zespołem terapeutycznym.

Nie bój się psychologa! Jego rolą nie jest ocenianie ciebie. Psycholog udzieli ci wsparcia w procesie zmiany. Informacje o twoich trudnościach, psycholog zdobywa podczas rozmowy z tobą. W trakcie spotkania może skorzystać ze specjalnych narzędzi psychologicznych: kwestionariuszy i testów. Dzięki nim skutecznie zdiagnozuje problemy, z którymi się borykasz i podejmie najlepsze dla ciebie leczenie.

Pomoc psychologa w przygotowaniu do operacji

Na tym etapie, psycholog pracuje z chorym na otyłość nad zmianą sposobu jego myślenia oraz jego destrukcyjnych myśli, przekonań o sobie, jedzeniu, relacjach z ludźmi i otaczającym go świecie. Pacjenci chcący poddać się operacji bariatrycznej często gdy słyszą, że operacja nie jest cudem i aby osiągnąć długoterminowe efekty leczenia czeka ich okres przygotowań i modyfikacji stylu życia, doświadczają ambiwalencji, tzn. konfliktu wewnętrznego. Niekorzystne dla ich zdrowia zachowania wiążą się z cierpieniem jakiego doświadczają, ale także z pewnego rodzaju korzyściami, gratyfikacją w związku z jego kontynuacją, pomimo niekorzystnych konsekwencji.

Rolą psychologa jest wyjaśnienie choremu, na czym polegają mechanizmy, które doprowadziły go do otyłości i pokazanie jak skutecznie je zmieniać. Psycholog przygotowuje chorego na potencjalne niepowodzenia, kryzysy emocjonalne, które są nieodłączną częścią procesu zmiany. Podpowiada jak pacjent może sobie z nimi poradzić i kogo prosić o wsparcie. Psycholog pomaga choremu odzyskać tzw. sprawczość - poczucie, że chory ma wpływ na swoje zachowanie i funkcjonowanie.

Pracując z pacjentem przed operacją bariatryczną psycholog używa różnych technik dostosowanych do potrzeb i celów terapeutycznych. Są nimi m.in.:

• restrukturyzacja poznawcza,
• stymulacja mentalna,
• treningi uważności,
• ćwiczenia oddechowe,
• treningi regulacji emocji,
• treningi konstruktywnego nagradzania,
• techniki relaksacyjne.

Na tym etapie przygotowania psychologicznego niezwykle ważne są zaangażowanie i motywacja pacjenta do wprowadzenia zmian. Psycholog stwarza mu bezpieczne warunki do nauki i doskonalenia nowych umiejętności, zachowań żywieniowych, radzenia sobie w sytuacjach stresowych a w efekcie do odzyskania kontroli nad swoim działaniem.

Po operacji – w czym pomaga psycholog?

Czas po operacji jest szczególny. Jest to psychologicznie najtrudniejszy etap, choć wydawać by się mogło, że najłatwiejszy. Wysokie oczekiwania chorego co do efektów operacji, euforia i optymizm bardzo często doprowadzają do wyłączenia jego czujności i zapomnienia o tym, jak było, o „otyłej przeszłości”. Konsekwencją jest często załamanie samokontroli.

To okres, kiedy psycholog mobilizuje chorego do wytrwałości w przestrzeganiu zaleceń dotyczących odpowiedniego żywienia. Pacjentom często trudno przystosować się do reżimu - spożywania pokarmów w odpowiedniej ilości i konsystencji. Psycholog uczy wrażliwości na sygnały wysyłane przez ciało, obserwacji  pracy zmienionego układu pokarmowego, radzenia sobie z trudnościami. Jest to okres doskonalenia nowych umiejętności w zakresie zdrowego odżywiania i utrwalania prawidłowej postawy wobec jedzenia. Dzięki czemu efekty operacji utrzymają się na dłużej i nie dojdzie do nawrotu choroby otyłości.

Artykuł opracowano na podstawie: Sekuła M., Paśnik K. - "Rola psychologa w chirurgicznym leczeniu otyłości olbrzymiej" - Lekarz Wojskowy 2016:95(3)298-301.

O autorze

Magdalena Gajda

Specjalistka ds. choroby otyłości i dyskryminacji osób chorób na otyłość. Prezes Fundacji Osób Chorych na Otyłość OD-WAGA, Społeczny Rzecznik Praw Osób Chorych na Otyłość w Polsce oraz przedstawicielka Polski w Europejskiej Koalicji na Rzecz Osób Żyjących z Otyłością. Z zawodu – dziennikarka specjalizująca się w tematyce zdrowotnej, a także specjalistka PR, komunikacji społecznej, storytellingu i CSR. Prywatnie – od dzieciństwa chora na otyłość, po operacji bariatrycznej w 2010 r. Waga wyjściowa – 136 kg, waga obecna – 78 kg.

Magdalena Gajda

Konsultacja: Marzena Sekuła