Projekt skoordynowanego systemu leczenia pacjentów bariatrycznych

Wprowadzenie ośrodków referencyjnych i jednolitego systemu leczenia nad pacjentami bariatrycznymi, czyli osobami przed i po operacjach chirurgicznego leczenia otyłości oraz Krajowego Rejestru Operacji Bariatrycznych postulują eksperci ochrony zdrowia z Uczelni Łazarskiego. W Polsce ma być przeprowadzony pilotażowy projekt realizacji takiego systemu.

Spis treści

1. Jest nas dużo – będzie więcej
2. Choroba zbyt ciężka dla systemu
3. Jak przywrócić do życia skrajnie chorych na otyłość?
4. Systemowe leczenie chirurgiczne otyłości
5. Potrzebny rejestr operacji bariatrycznych
6. Kiedy pilotaż systemu?

W 2014 r. ponad 2,1 miliarda osób, czyli prawie 30% światowej populacji, miało nadwagę lub już chorowało na otyłość, w tym 5% zmarło z powodu otyłości lub jej powikłań. Jeśli liczba zachorowań przyrastać będzie w takim tempie, do 2030 r. prawie połowa populacji dorosłych na świecie będzie miała nadwagę lub otyłość.

Jest nas dużo – będzie więcej

Te dramatyczne prognozy dotyczą także Polski. Już teraz, jak wynika z najnowszej aktualizacji Światowego Indeksu Bezpieczeństwa Żywnościowego opracowanego przez Economist Intelligence Unit (EIU), na otyłość choruje co czwarty Polak (dokładnie: 25,2 proc. społeczeństwa).

Choroba otyłości staje się więc u nas ogromnym problemem tak zdrowotnym jak i społecznym. Według prognoz Narodowego Funduszu Zdrowia, w 2025 r. na leczenie chorób będących powikłaniami otyłości (m.in. cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, choroby pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, bezdech senny, zaburzenia hormonalne) wydamy o 0,3-1 mld zł więcej, niż w 2017 r., a liczba dorosłych osób chorych na otyłość wzrośnie do 11,4 mln – w tym 26% dorosłych kobiet i 30% dorosłych mężczyzn.

Rosnąca liczba osób z nadwagą i otyłością to coraz większe obciążenie finansowe dla systemów opieki zdrowotnej oraz społeczeństwa. Dla samych chorych nadmierna masa ciała jest przyczyną nie tylko problemów zdrowotnych, ale także dyskryminacji i stygmatyzacji, a w efekcie wycofania społecznego. Oprócz nadmiernych wydatków na opiekę zdrowotną, otyłość implikuje koszty społeczne i gospodarcze z powodu utraconej produktywności (absenteizm), niższej wydajności w pracy (prezentaeizm), śmiertelności i trwałej niepełnosprawności.

Choroba zbyt ciężka dla systemu

Uczelnia Łazarskiego od kilku lat realizuje projekty badawcze, których celem jest poszukiwanie optymalnych rozwiązań w zakresie systemu ochrony zdrowia i opieki społecznej w Polsce. Po analizie rosnącego problemu choroby otyłości, specjaliści Instytutu Zarządzania w Ochronie Zdrowia tej uczelni opracowali specjalny raport pt. „Model kompleksowej i koordynowanej opieki nad pacjentem otyłym w Polsce leczonym chirurgicznie z powodu otyłości olbrzymiej KOS-BAR”. Dokument ten przedstawiono podczas debaty z udziałem Dyrektora NFZ Andrzeja Jacyny oraz przedstawicieli Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji, ministerstwa zdrowia, mazowieckiego oddziału NZF, ekspertów chirurgii i chirurgii bariatrycznej oraz organizacji pacjenckich działających na rzecz osób chorych na otyłość. Debata odbyła się 30 maja 2019 r. w siedzibie uczelni.

Jak wynika ze wspomnianego raportu koszty pośrednie utraconej produktywności chorych z otyłością, szacowanych metodą kapitału ludzkiego (wskaźnik PKB na pracującego) wyniosły w 2015 r. 77,55 mln zł, a w roku 2016 od 85,14 mln zł. Dynamika zmian rok do roku kształtowała się na poziomie 110%. W 2015 r. wydatki ZUS na świadczenia związane z niezdolnością do pracy wyniosły łącznie 33 855,7 mln zł, w tym wydatki na świadczenia z tytułu otyłości (E66) wyniosły 24 207,100 mln zł.

W porównaniu z 2014 r. obserwujemy wzrost wydatków poniesionych na świadczenia z tytułu otyłości o 4,6%. Przy czym wysoki wzrost o 26,9% odnotowany został w przypadku wydatków na absencję chorobową. Otyłość to choroba powodująca czasową niezdolność do pracy zarówno mężczyzn jak i kobiet. W 2016 r. stanowiła ona przyczynę wydania zaświadczeń lekarskich w 5,4 tys. przypadków na łączną liczbę 102,8 tys. dni absencji chorobowej. W stosunku do 2015 r. liczba zaświadczeń lekarskich wystawionych w związku z otyłością wzrosła o 15,2%.

Jak przywrócić do życia skrajnie chorych na otyłość?

Zachowawcze leczenie otyłości na jej ostatnim etapie – otyłość III stopnia, tzw. otyłość olbrzymia – jest mało skuteczne i nie daje trwałych, wieloletnich efektów. U wielu chorych, po próbach leczenia zachowawczego dochodzi do ponownego przyrostu masy ciała, często do wartości przekraczających wyjściowe, co prowadzi do dalszego rozwoju choroby i wystąpienia nowych, ciężkich powikłań.

Szpitale wykonujące operacje bariatryczne (chirurgiczne leczenie otyłości) szacują, że w Polsce na otyłość III stopnia choruje ok. 700 tysięcy osób. A według międzynarodowych badań najskuteczniejszym i najtrwalszym sposobem leczenia otyłości 3 stopnia jest chirurgia bariatryczna.

- Obecnie, zgodnie z wynikami badań naukowych, zabiegi bariatryczne pozostają jedyną metodą leczenia otyłości olbrzymiej o udowodnionej skuteczności. Chirurgia przestała być jedynie leczeniem nadmiernej masy ciała. Znacznie istotniejsze są efekty metaboliczne zabiegu, prowadzące do ustępowania powikłań otyłości. Znajduje to potwierdzenie w licznych badaniach. Udowodniono, że leczenie operacyjne chorych otyłych wydłuża ich życie, jednocześnie znacząco poprawiając jego jakość – mówi prof. dr hab. med. Andrzej Budzyński, Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Systemowe leczenie chirurgiczne otyłości

Operacje bariatryczne refundowane przez NFZ wykonuje ok. 30 szpitali publicznych w Polsce. Koszty operacji bariatrycznych poniesiony przez NFZ w 2018 r. wyniosły 43,5 mln zł, co oznacza wzrost wartości świadczeń w stosunku do roku poprzedniego o blisko 7 mln zł . Świadczeniem objętych zostało 3 781 pacjentów o 510 więcej niż w 2017 r.

Specjaliści leczenia otyłości, chirurgii bariatrycznej oraz ochrony zdrowia podkreślają, że dla uzyskania najlepszych efektów leczenia otyłości olbrzymiej oraz optymalizacji kosztów konieczna jest opieka wielospecjalistyczna na pacjentami bariatrycznymi. Eksperci zgodnie uznają, że niezbędne jest wprowadzenie jednolitych standardów opieki nad pacjentami leczonymi chirurgicznie z powodu otyłości olbrzymiej. Te standardy to przede wszystkim:

• kwalifikacja i przygotowanie chorego do operacji bariatrycznej przez wielodyscyplinarny zespół specjalistów, w skład którego powinni wejść: internista, chirurg, anestezjolog, dietetyk, psycholog/psychiatra, fizjoterapeuta, pielęgniarka lub pracownik socjalny;
• nadzór nad pracą ww. zespołu oraz całym leczeniem powinien sprawować lekarz z doświadczeniem w leczeniu i opiece nad chorymi z otyłością III stopnia – najlepiej chirurg;
• operacje bariatryczne powinny być wykonywane w szpitalach z doświadczeniem w chirurgii bariatrycznej i metabolicznej, posiadających zarówno wyszkoloną kadrę specjalistów jak i odpowiedni sprzęt medyczny, rehabilitacyjny etc. dostosowany do potrzeb osób z otyłością olbrzymią;
• pacjenci bariatryczni powinni być objęci w tych ośrodkach specjalistyczną opieką zarówno przed jak i po operacji bariatrycznej.

Potrzebny rejestr operacji bariatrycznych

- Zgodnie z koncepcją opieki nakierowanej na wartość (Value Base Healthcare) szczególną rolę w procesie poprawy wyników zdrowotnych odgrywa integracja opieki, z wiodącą rolą ośrodków referencyjnych. Wyróżnikiem modelu opartego na wartości jest stały monitoring i pomiar efektów, dlatego niezbędne jest utworzenie Krajowego Rejestru Operacji Bariatrycznych - argumentuje dr Małgorzata Gałązka-Sobotka, Dyrektor Instytutu Zarządzania w Ochronie Zdrowia Uczelni Łazarskiego.

Krajowy Rejestr Operacji Bariatrycznych ma być prowadzony przez ośrodek chirurgii posiadający wieloletnie doświadczenie w chirurgii bariatrycznej i realizacji programów zdrowotnych, z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego i doświadczeń odnoszących się do funkcjonujących już rejestrów w dziedzinach zabiegowych. Optymalny okres prowadzenia rejestru ma wynosić co najmniej 5 lat.

Kiedy pilotaż systemu?

Obecnie trwają prace nad uzupełnieniem propozycji systemu kompleksowej opieki nad pacjentami bariatrycznymi.

- Naszym zdaniem brakuje w nim jeszcze tak ważnego elementu jak postbariatryczne operacje plastyczne, które pacjentom z ogromnymi nawisami skóry pozostającej po redukcji masy ciała są konieczne, aby w pełni wrócili do życia codziennego: osobistego, zawodowego i społecznego - mówi Magdalena Gajda, Społeczna Rzeczniczka Praw Osób Chorych na Otyłość, Prezes Fundacji OD-WAGA. - Musimy się również znaleźć sposób na to, aby ośrodki referencyjne chirurgicznego leczenia otyłości przyczyniły się do edukacji tych lekarzy, do których my, pacjenci bariatryczni, trafiamy już po operacjach z innymi dolegliwościami, np. lekarzy POZ, ginekologów, położników, chirurgów, którzy kiedyś staną przed koniecznością przeprowadzenia pilnego zabiegu na naszym zmienionym układzie pokarmowym.

Przedstawiciele instytucji publicznych zgromadzeni na debacie w Uczelni Łazarskiego przychylnie oceniają realizację pilotażowego projektu skoordynowanego leczenia i opieki pacjentów bariatrycznych. Realne jest, aby pilotaż przeprowadzony był jeszcze w tym roku. Obejmie on najprawdopodobniej na razie tylko 1 województwo, aby ocenić jakie korzyści przyniesie jego wdrożenie w skali całego kraju.

Magdalena Gajda

Specjalistka ds. choroby otyłości i dyskryminacji osób chorób na otyłość. Prezes Fundacji Osób Chorych na Otyłość OD-WAGA, Społeczny Rzecznik Praw Osób Chorych na Otyłość w Polsce oraz przedstawicielka Polski w Europejskiej Koalicji na Rzecz Osób Żyjących z Otyłością. Z zawodu – dziennikarka specjalizująca się w tematyce zdrowotnej, a także specjalistka PR, komunikacji społecznej, storytellingu i CSR. Prywatnie – od dzieciństwa chora na otyłość, po operacji bariatrycznej w 2010 r. Waga wyjściowa – 136 kg, waga obecna – 78 kg.

Magdalena Gajda