Otyłość a stres – jak wzajemnie na siebie wpływają?

Stres psychologiczny, zwłaszcza długotrwały może być jednym z czynników wpływających na powstawanie nadwagi i otyłości. Ale też nadmierna masa ciała często staje się dla chorego źródłem wielu niepokojów. Czym jest stres i jak wpływa na tycie? Jakie problemy emocjonalne wywołuje otyłość?

Spis treści

1. Stres psychologiczny - co to jest?
2. Nawet 60 proc. osób otyłych cierpi na depresję
3. Stresor - co to jest?
4. Stres - jak z nim walczyć?
5. Stres a otyłość - jak stres wpływa na tycie?
6. Otyłość a stres - jak otyłość wpływa na stan emocjonalny?

Otyłość jest złożoną chorobą, do której powstania przyczyniają się zarówno błędy żywieniowe, nieprawidłowości środowiskowe, zaburzenia metaboliczne i hormonalne, czynniki genetyczne jak i faktory psychologiczne. Wśród tych ostatnich, stymulatorem do przybierania na wadze może być posługiwanie się jedzeniem jako zagłuszaczem stresu, niwelatorem napięcia emocjonalnego.

Z drugiej strony, osoby z nadwagą i z otyłością, doświadczają z powodu swojej choroby wielu sytuacji obciążających psychicznie, stresogennych, np. tych związanych z restrykcjami żywieniowymi podczas leczenia dietetycznego. Dlatego też specjaliści wskazują jak ważne jest spersonalizowanie leczenia nadwagi i otyłości dla każdego pacjenta indywidualnie i wsparcie psychologiczne tego procesu.

Stres psychologiczny - co to jest?

Stres to pojęcie powszechnie znane, doświadczane przez nas przy wielu ważnych życiowych wydarzeniach. Kojarzony jest zwykle z doświadczeniami przykrymi. Rozumiemy go podświadomie jako bodziec negatywny, który wpływa na nasze życie.

Ale źródłem stresu mogą być dla nas także sytuacje pozytywne, wręcz radosne i przyjemne, np. przygotowania do ślubu, spotkanie z ważną dla nas osobą. Jednak, niezależnie od postaci, ludzie odbierają te same bodźce stresowe w różny, bardzo indywidualny sposób.

To, co dla niektórych osób będzie źródłem dużego napięcia, dla drugich może okazać się błahym, nic nie znaczącym wydarzeniem. Sposób odbioru bodźca stresowego zależy od naszej wytrzymałości psychicznej, odporności i przeżytych doświadczeń.

Według Jana Strelau’a, znakomitego polskiego psychologa, człowiek czuje silne emocje, negatywne odczucia takie jak np. lęk, strach, bezsilność, złość, agresję, a gdy nie jest ich w stanie opanować właśnie w jego organizmie powstaje stres.

Współczesna medycyna definiuje stres psychologiczny jako złożoność bodźców i reakcji, które prowadzą do pobudzenia psychologicznego i fizjologicznego organizmu. Zjawisko stresu ujmuje się zatem na 3 sposoby:

• jako bodziec, który może wywołać u nas napięcie i silne emocje,
• jako reakcję, która jest psychologiczną lub fizjologiczną odpowiedzią organizmu,
• jako proces, relację organizmu z jego otoczeniem.

Nawet 60 proc. osób otyłych cierpi na depresję

Stresor - co to jest?

Stresory to bodźce, które przyczyniają się do powstania stresu. Ogólnie można je podzielić na:

• drobne, codzienne utrapienia,
• poważne wyzwania i zagrożenia,
• dramatyczne wydarzenia.

Podział ten jest zależny od siły działającego bodźca oraz od tolerancji człowieka na zagrożenia. Stresory pochodzą z różnych miejsc. Źródłem stresów mogą być nasze najbliższe środowiska takie jak: dom rodzinny, miejsce pracy czy nauki. Wtedy na pochodzące z nich bodźce jesteśmy narażeni często i mogą być one źródłem krzywdzącego, długotrwałego stresu.

Stres - jak z nim walczyć?

Stres w istotnym stopniu oddziałuje na jakość naszego życia, na nasz rozwój emocjonalny i społeczny, na funkcjonowanie w rolach rodzinnych i zawodowych oraz indywidualną akceptację. Szczególnie doświadczanie stresujących sytuacji w dzieciństwie, wpływa na nasze działania w życiu dorosłym. Dla zachowania stabilności emocjonalnej istotną rolę odgrywa umiejętność radzenia sobie w sytuacjach stresujących i sprawne rozwiązywanie problemów. Ważna jest też umiejętność odróżniania sytuacji ważnych mogących być istotnym stresorem od sytuacji błahych, które nie powinny wpływać na samopoczucie.

To, jak poradzimy sobie w sytuacjach stresujących zależy od naszych indywidualnych cech i zdolności przystosowawczych. Umiejętność aktywnego rozwiązywania problemów, poprzez planowanie działań i rozwiązań jest wielką sztuką. Niestety, nie wszyscy ją posiadamy. Jest to jednak najlepsza metoda walki ze stresem. Wymaga od nas rozsądnego podejścia do spraw, które często są źródłem wielu negatywnych odczuć wyprowadzających nas z równowagi psychologicznej.

Stres a otyłość - jak stres wpływa na tycie?

Stres psychologiczny, zwłaszcza długotrwały, może być jednym z czynników wpływających na powstawanie nadwagi i otyłości. Stresor, który działa krótko przede wszystkim zahamuje na jakiś czas łaknienie. Podczas działania przewlekłego stresu, gdy mylimy emocje z głodem, spożywamy większe porcje pokarmów, a te, niezamienione w energię, odkładają się w postaci tkanki tłuszczowej.

Inną przyczyną nadmiernego spożywania pokarmów w stresie jest brak umiejętności radzenia sobie z nim. Dokładniej – chodzi o brak umiejętności rozładowywania emocji. Każdy ma swój styl radzenia sobie z sytuacją kryzysową. Ale gdy interpretujemy stres prawidłowo – jako emocję – powinniśmy go rozładować w inny sposób, niż spożywanie pokarmu. Ważne jest więc wypracowanie sobie odpowiednich technik relaksacyjnych, uprawianie aktywności fizycznej, wypoczynek, świadoma izolacja od źródła problemu, które pomogą nam „bezjedzeniowo” uporać się ze stresem.

Badania naukowe dowodzą, że reagowanie nadmiernym spożywaniem jedzenia podczas stresu, jest u wielu osób podstawowym mechanizmem działania, ale to reakcja wyuczona. Dzieje się tak dlatego, że jedzenie jest środkiem nie tylko łatwo i wszędzie dostępnym, ale także szybko przynoszącym ulgę. Niestety, jest to ulga chwilowa. Pokarm i sam proces jedzenia nie przynoszą rozwiązań problemu, ani go nie usuwają. Często pod wpływem stresu pacjenci w taki sam sposób sięgają nie tylko po słodycze lub żywność wysokokaloryczną, ale także po alkohol i papierosy.

Otyłość a stres - jak otyłość wpływa na stan emocjonalny?

Sama otyłość jest także jest dla pacjenta źródłem stresu. Osoby z nadwagą i chorujące na otyłość często nie akceptują swego wyglądu, mają niską samoocenę, czują się nieatrakcyjnie. Znajdują się także pod dużą presją społeczną, mają trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji zawodowych, społecznych i towarzyskich.

Źródłem stresu są także dla osób z nadwagą i otyłością kolejne próby redukcji masy ciała. Udanie się do lekarza, dietetyka, nawet kontakt telefoniczny, stosowanie diety, gotowanie posiłków, wizyty kontrolne, narażenie na ciągłe ocenianie ze strony specjalistów mogą być bolesnym przeżyciem dla pacjenta.

Podczas leczenia pacjenci z nadwagą i otyłością często doświadczają sytuacji, w których czują się odosobnione lub skrzywdzone. Odczucia te najczęściej są wywołane koniecznością ścisłego przestrzegania diety odchudzającej w towarzystwie osób o prawidłowej masie ciała, np. najbliższych członków rodziny, koleżanek w szkole, pracy. Jedzenie „zakazanych przekąsek” staje się więc „pocieszaczem”. Działa jak uzależnienie, mające większą siłę oddziaływania, niż zasady racjonalnego żywienia.

Podczas stosowania diet odchudzających pacjenci mogą mieć również problem z restrykcyjnym jedzeniem. Ciągłe odmawianie sobie przyjemności pokarmowej może prowadzić do ogromnej frustracji. A ta z kolei do zaniechania stosowania diety lub do napadowego jedzenia zgodnie z zasadą „wszystko albo nic” - albo restrykcyjnie przestrzegam diety albo zupełnie nie kontroluję jakości i ilości spożywanych posiłków.

Wysokie napięcie emocjonalne wynikające ze świadomości otyłości, samej choroby i elementów jej leczenia, osoby z nadmierną masą ciała starają się odreagować spożywając kolejne porcje posiłków. W efekcie wzrasta nie tylko masa ich ciała, ale także narastają takie odczucia jak wyrzuty sumienia, trauma i stres, które znowu starają się zniwelować przy pomocy pożywienia. To tzw. błędne koło otyłości.

O autorze

dr n. o zdr. Patrycja Kłósek

Dietetyk kliniczny, psychodietetyk, szkoleniowiec, Centrum Leczenia Otyłości Paleta Diet.