Rak tarczycy – skoro długo nie daje objawów, to jak go wykryć?

Weryfikacja

Konsultacja: Prof. dr hab. n. med. Marcin Barczyński

Rak tarczycy jest obecnie na szóstym miejscu pod względem częstotliwości występowania u kobiet i stanowi już 4 procent wszystkich nowotworów złośliwych rozpoznawanych w Polsce. Jakie są czynniki ryzyka oraz objawy raka tarczycy? Jak wygląda jego diagnostyka oraz leczenie? Na te pytania odpowiada prof. dr hab. Marcin Barczyński, specjalista chirurgii ogólnej i onkologicznej, z europejską podspecjalizacją w zakresie chirurgii endokrynologicznej z krakowskiego SCM clinic.

Rak tarczycy może pojawić się w każdym wieku, ale najwięcej przypadków odnotowuje się między 40. a 50. rokiem życia. Prof. dr hab. Marcin Barczyński zauważa, że ciężko jednoznacznie wskazać czynniki predysponujące do niego, natomiast przyjmuje się, że już sama obecność guzków niezłośliwych może być czynnikiem sprzyjającym występowaniu poważniejszych problemów. A przecież zmiany guzkowe tarczycy występują u blisko połowy polskiego społeczeństwa. Na szczęście większość z nich ma charakter łagodny, a zaledwie 1-2 procent jest rakiem.

Spis treści

1. Rak tarczycy - objawy
2. Rak tarczycy - przyczyny
3. Rak tarczycy - diagnoza
4. Rak tarczycy - rodzaje
5. Rak tarczycy - leczenie
6. Jak wygląda życie po całkowitym wycięciu tarczycy?
7. Rekonwalescencja po wycięciu tarczycy

Rak tarczycy - objawy

Rak tarczycy często nie daje żadnych konkretnych objawów. Dlatego, jak podkreśla prof. dr hab. Marcin Barczyński warto wykonywać regularnie samobadanie tarczycy. 

- Pozwala ono sprawdzić, czy w obrębie tarczycy, nie zauważamy żadnych guzków i asymetrii oraz czy pod palcami nie wyczuwamy wyraźnych stwardnień. Aby je przeprowadzić wystarczy unieść głowę i podczas połykania obserwować w lustrze okolice swojej tarczycy. Następnie w takiej samej pozie należy dokładnie dotykać tę część na szyi - tłumaczy onkolog.

Poza tym bardzo ważnym profilaktycznym badaniem jest regularne wykonywanie USG tarczycy. Pozwala ono obrazowo ocenić ten gruczoł - jego wielkość, strukturę i występowanie ewentualnych guzków oraz ich fenotyp. 

- Zmiana, która powinna budzić niepokój, ma zazwyczaj nieregularne granice, jest hypoechogeniczna i posiada mikrozwapnienia – dodaje specjalista. Jeżeli choroba jest już mocno rozwinięta, często występują objawy takie jak:

• duszności
• chrypka
• trudności w połykaniu

Jest to związane z dużym rozmiarem guza, który nacieka okoliczne struktury na szyi.

Rak tarczycy - przyczyny

– Kilkukrotnie wyższa jest zachorowalność wśród kobiet, w przypadku których przebyte ciąże stanowią dodatkowe obciążenie. Przyczyny takiego stanu rzeczy nie są do końca poznane, natomiast przyjmuje się, że kobiety podlegają dużo większym wpływom hormonalnym niż mężczyźni, co w tym przypadku może mieć kluczowe znaczenie – mówi prof. Marcin Barczyński.

Na raka tarczycy narażone są również osoby otyłe, oraz te które dodatkowo cierpią na insulinooporność. Okazuje się, że największy wzrost zachorowalności obserwuje się w krajach wysokorozwiniętych, bogatych, tam gdzie mamy dużo przypadków otyłości. Bo właśnie otyłość jest czynnikiem ryzyka wielu nowotworów, w tym raka tarczycy.

Jak podkreśla prof. dr hab. Marcin Barczyński, tkanka tłuszczowa może służyć, jako rezerwuar toksyn środowiskowych, takich jak pestycydy, które uszkadzają DNA komórek tarczycy i aktywizują szlaki rakotwórcze.

Poza tym do powstawiania tego typu zmian przyczynia się promieniowanie jonizujące. Dawniej przypuszczano, że wpływ na zwiększenie zachorowalności na raka tarczycy w Polsce miała katastrofa w Czarnobylu, co nie zostało udowodnione.

Oszacowano, że w ciągu całego życia statystyczny Polak otrzyma od opadu czarnobylskiego dawkę wynoszącą ok. 0,9 mSv, czyli 0,5 procenta dawki, jaką zostanie napromieniowany ze źródeł naturalnych.

Dla przykładu roczna dawka promieniowania tła (głównie za sprawą radonu obecnego w domu) wynosi ok. 3 mSv. Natomiast nie bez znaczenia jest szerokie rozpowszechnienie się badań radiologicznych w medycynie, a szczególnie tomografii komputerowej.

Przykładowo pojedyncze badanie TK jamy brzusznej wiąże się z dawką ok. 10 mSv. Należy jednak przy tym wyraźnie zaznaczyć, że wykonanie takiego badania jest uważane za bezpieczne, o ile jest uzasadnione względami medycznymi.

Na tarczycę niekorzystnie wypływa również niedobór składników odżywczych w diecie, które są niezbędne do prawidłowego jej funkcjonowania takich jak jod, żelazo, cynk, selen, witaminy z grupy B, a także witamina C i witamina D.

Rak tarczycy - diagnoza

Największym problemem u osób zmagających się z rakiem tarczycy jest zbyt późno postawiona diagnoza. W momencie rozpoznania guza tarczycy lub podejrzanych zmian ogniskowych, konieczne jest wykonanie biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej (BAC). Ocena cytologiczna pobranego materiału pozwala postawić wstępną diagnozę, co z kolei umożliwia wybór optymalnego dla danego pacjenta sposobu postępowania, np. dalszej obserwacji lub ewentualnego zabiegu operacyjnego.

Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa polega na aspiracji zawiesiny komórek wraz z płynem międzykomórkowym z badanej zmiany poprzez wkłucie cienką igłą. Pobrane od pacjenta są więc jedynie komórki, a nie wycinki tkanek, które następnie poddawane są badaniu cytologicznemu. W jego trakcie patomorfolog ocenia ich wygląd, bez oceny struktury tkanki.

Biopsja cienkoigłowa wykonywana jest najczęściej pod kontrolą USG (nazywana jest wtedy biopsją aspiracyjną cienkoigłową celowaną – BACC), dzięki czemu można precyzyjnie pobrać materiał nawet z małych zmian. Z racji tego, że używa się cienkich igieł wykonuje się ją bez znieczulenia. Jest to proste i szybkie badanie, któremu zwykle nie towarzyszą powikłania.

Badania krwi nie są w tym przypadku pomocne, poza oznaczeniem stężenia kalcytoniny - hormonu wydzielanego przez komórki okołopęcherzykowe C tarczycy. Znaczne podwyższenie jej stężenia sugeruje rozpoznanie raka rdzeniastego tarczycy.

Czytaj też: Biopsja tarczycy. Kiedy trzeba zrobić biopsję tarczycy

Rak tarczycy - rodzaje

Są cztery główne typy raka tarczycy:

1. brodawkowaty,
2. pęcherzykowy,
3. rdzeniasty
4. i anaplastyczny.

Inne rodzaje nowotworów tarczycy to: chłoniak, mięsak, włókniakomięsak oraz przerzuty do tarczycy nowotworów o innych umiejscowieniach. U około 10 procent chorych z wolem guzkowym, w usuniętym miąższu tarczycy stwierdza się obecność raka (rak utajony).

• Rak brodawkowaty tarczycy (carcinoma papillare)

Rak brodawkowaty tarczycy występuje najczęściej - stanowi obecnie ponad 80% - 85% nowotworów złośliwych tarczycy. Jest uważany za postać najłagodniejszą: wzrasta powoli i ma łagodny przebieg kliniczny. Zwykle pojawia się w młodym wieku, dwukrotnie częściej u kobiet.

Rak brodawkowaty jest często wieloogniskowy, rzadko przekracza torebkę gruczołu tarczowego, może dawać przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych. Rak brodawkowaty może przebiegać bezobjawowo lub jako postać raka utajonego, wykrywanego przypadkowo w badaniu usuniętego gruczołu z powodu wola guzkowego. Rak brodawkowaty tarczycy o średnicy poniżej 1 cm nazywany jest mikrorakiem brodawkowatym tarczycy.

• Rak pęcherzykowy tarczycy (carcinoma folliculare)

Rak pęcherzykowy tarczycy stanowi około 10%-15% procent nowotworów złośliwych tarczycy, pojawia się najczęściej u osób między 40. a 50. rokiem życia, mieszkających na obszarach niedoboru jodu.

Rozrasta się powoli, poprzez naczynia krwionośne daje przerzuty zwykle do kości i płuc. Występuje najczęściej jako jeden guz, a w formie inwazyjnej nacieka torebkę, miąższ gruczołu i naczynia krwionośne.

• Rak rdzeniasty tarczycy (carcinoma medullare)

Rak rdzeniasty tarczycy to około 5 procent wszystkich raków tarczycy. Pojawia się zwykle po 50. roku życia, jest wieloogniskowy, rozwija się powoli w obu płatach gruczołu tarczowego. Rak ten rozprzestrzenia się drogami limfatycznymi dając przerzuty do węzłów chłonnych szyi i śródpiersia.

Przerzuty drogą krwi umiejscawiają się najczęściej w kościach, wątrobie i płucach.

Rak rdzeniasty tarczycy może współistnieć z innymi nowotworami gruczołów dokrewnych. Są dwa typy raka rdzeniastego:

1. rak rdzeniasty tarczycy sporadyczny - stanowi około 75 procent przypadków tego typu
2. rak rdzeniasty tarczycy uwarunkowany genetycznie - dziedziczny, stanowi około 25 procent przypadków tego typu.

• Rak niezróżnicowany czyli rak anaplastyczny tarczycy (carcinoma anaplasticum)

Rak anaplastyczny tarczycy to nowotwór o wysokim stopniu złośliwości i bardzo złym rokowaniu, często przy braku możliwości radykalnego leczenia. Stanowi 5 do 10 procent wszystkich nowotworów tarczycy, pojawia się najczęściej w 4 dekadzie życia i później.

Rozwija się szybko, w obu płatach tarczycy i nacieka sąsiednie tkanki. Przerzuty pojawiają się szybko, tak do regionalnych węzłów chłonnych jak i poprzez krew do płuc, kości i mózgu.

• Przerzuty innych nowotworów złośliwych do tarczycy

Przerzuty innych nowotworów do tarczycy to aż około 5 procent wszystkich nowotworów złośliwych tarczycy. Przerzuty do tarczycy dają m.in. rak nerki, rak płuca, rak piersi, rak jajnika, czerniak. Rokowanie jest zazwyczaj niekorzystne i wynika z zaawansowania nowotworu pierwotnego (przerzuty drogą krwi).

Rak tarczycy - leczenie

Leczenie raka tarczycy jest złożone. Jego podstawą jest wycięcie całego narządu lub jednego płata (zależnie od wielkości guza), a także przerzutowo zmienionych węzłów chłonnych szyi.

Leczenie chirurgiczne uzupełnia się przez podanie jodu promieniotwórczego, który ma za zadanie zniszczyć pozostałości chorej tkanki i przerzutów.

Istnieje również grupa pacjentów, której duże korzyści przynosi leczenie supresyjne TSH z zastosowaniem L-tyroksyny – hormonu wydzielanego przez tarczycę.

• Techniki operacyjne w leczeniu raka tarczycy

Tarczyca znajduje się na szyi, w miejscu bardzo widocznym. Nie dziwi więc, że pacjenci zwłaszcza kobiety, obawiają się blizn, które mogą pozostawać po operacjach tego gruczołu. Obecnie w chirurgii tarczycy (podobnie jak w innych dziedzinach chirurgicznych) dąży się do minimalnej inwazyjności. Ma to na celu poprawę efektów kosmetycznych przeprowadzanych operacji.

Jak podkreśla prof. dr hab. Marcin Barczyński w Polsce wykonywane są już zabiegi wycięcia tarczycy przez przedsionek jamy ustnej (TOETVA).

– Tego typu operacje nie pozostawiają, żadnej blizny na skórze, a ich skuteczność i bezpieczeństwo jest takie samo jak w przypadku tradycyjnego cięcia. Oczywiście do takiej operacji pacjent musi być najpierw odpowiednio zakwalifikowany. Co więcej w trakcie takiej operacji tak samo jak w przypadku tradycyjnych można korzystać z neuromonitoringu. To technologia, która pozwala unikać kolejnego bardzo niechcianego powikłania operacji tarczycy, czyli problemów z głosem.

– Ze względu na fakt, że tarczyca przylega do krtani, efektem ubocznym po operacji może okazać się chrypka czy osłabienie siły głosu, co wynika z uszkodzenia ruchomości strun głosowych. W większości przypadków problemy te mają charakter przemijający, jednak zdarzają się również przypadki stałego uszkodzenia głosu, co wiąże się z koniecznością rehabilitacji foniatrycznej. Rozwiązaniem tego problemu może być prewencja, czyli operacja z wykorzystaniem neuromonitoringu nerwów krtaniowych – mówi specjalista SCM clinic.

Operacja z wykorzystaniem neuromonitoringu polega na zaintubowaniu pacjenta rurką posiadającą tzw. elektrody zintegrowane, umieszczane pomiędzy fałdami głosowymi. Rurka z elektrodami jest podpięta do monitora, a w trakcie operacji lekarz wykorzystuje sondę do monitorowania stanu nerwów odpowiedzialnych za głos, jednocześnie stymulując tkanki prądem o niewielkim natężeniu, co pozwala na zlokalizowanie nerwów.

Istnieje również możliwość założenia elektrody na nerw błędny, dzięki czemu automatycznie można kontrolować, czy cały łuk odruchowy nerwu odpowiedzialnego za wytwarzanie głosu jest zachowany.

Wysokozróznicowany rak tarczycy (rak brodawkowaty i rak pęcherzykowy), który występuje najczęściej, ma bardzo dobre rokowanie. Świadczy o tym fakt, że mimo obserwowanego w ostatnich latach wzrostu zachorowalności, liczba zgonów z powodu tej choroby utrzymuje się na stałym i stosunkowo niskim poziomie. Wynika to z dostępu do szczegółowej diagnostyki oraz ciągłego rozwoju sposobów leczenia.

Jak wygląda życie po całkowitym wycięciu tarczycy?

Chory jest zmuszony do końca życia przyjmować leki zastępujące hormony tarczycowe, których wycięty gruczoł już nie może produkować. Zabieg usunięcia tarczycy jest równoznaczny z niedoczynnością tarczycy, zatem z takim pacjentem postępuje się podobnie jak z chorym leczącym się na niedoczynność tarczycy.

Dodatkowo po operacji wycięcia gruczołu trzeba regularnie poddawać się badaniom kontrolnym u endokrynologa z uwzględnieniem monitorowania stężenia TSH i ewentualnych modyfikacji dawki tyroksyny.

Jeśli wycięcie tarczycy nastąpiło z powodu schorzeń nienowotworowych bądź nowotworu złośliwego, a pacjent nie wymaga dalszego leczenia onkologicznego należy pozostawać pod kontrolą endokrynologa.

W przypadkach konieczności dalszego uzupełniającego leczenia onkologicznego jest ono prowadzone przez zespół wielospecjalistyczny lekarzy m.in. endokrynologa, onkologa, medyka nuklearnego i innych.

Rekonwalescencja po wycięciu tarczycy

Rekomenduje się by chory zaraz po operacji powstrzymywał się od wysiłku fizycznego, czy choćby nadmiernego ruchu, ponieważ może to doprowadzić do rozejścia się rany i krwawienia. W celu przyspieszenia powrotu do zdrowia zaleca się aby po zabiegu masować sobie kark, lub poprosić o to inną osobę, a także wykonywać ćwiczenia poszerzające stopniowo ruchomość szyi i głowy.

Zazwyczaj już po kilku (3 – 4 tyg.) od wycięcia tarczycy, pacjent może wrócić do aktywności podejmowanej przed operacją. Nie ma szczególnych przeciwwskazań co do ilości i rodzaju ruchu, który zostanie wybrany przez chorego. To samo dotyczy diety.

Blizna pooperacyjna jest mało widoczna, ponieważ szwy zastosowane do zaszycia rany są albo rozpuszczalne, albo są zdejmowane szybko, na ogół już w 4-5 dobie od zabiegu. Po 2 tygodniach można już stosować preparaty na blizny w formie żelu lub maści. Jest to dobra wiadomość, przede wszystkim dla osób dbających o estetyczny wygląd.

Rekonwalescencja po usunięciu tarczycy obejmuje także konieczność wykonywania, wspomnianych wcześniej, badań kontrolnych i onkologicznych (jeśli zachodzi taka potrzeba).

Czytaj też:

• Guzki tarczycy (gruczolaki tarczycy) - przyczyny, objawy, leczenie
• Usunięcie tarczycy: badania i kontrole po operacji
• Choroby tarczycy: przyczyny, objawy, badania, leczenie
• Choroba Hashimoto: przyczyny, objawy, leczenie

O Ekspercie

Prof. dr hab. n. med. Marcin Barczyński specjalista chirurgii ogólnej specjalista chirurgii onkologicznej

Prof. dr n. med. Marcin Barczyński jest specjalistą chirurgii ogólnej i onkologicznej, z podspecjalizacją w zakresie chirurgii endokrynologicznej w SCM clinic w Krakowie. Jest prezesem Europejskiego Towarzystwa Chirurgów Endokrynologów.

W SCM clinic przeprowadza zabiegi z zakresu chirurgii ogólnej, endokrynologicznej i onkologicznej, jest także diagnostą ultrasonograficznym.

Konsultacja: Prof. dr hab. n. med. Marcin Barczyński

Joanna Siemińska