Pierwsze objawy łatwo pomylić z przeziębieniem. Nowotwory głowy i szyi: przyczyny, objawy, leczenie

Nowotwory głowy i szyi to grupa nowotworów zlokalizowanych w obszarze głowy i szyi (z wyjątkiem mózgu). Rozwijają się one w sposób podstępny, ponieważ pierwsze objawy nowotworów głowy i szyi sugerują przeziębienie. Co więcej, coraz częściej rozwijają się one u osób młodych, które nie palą papierosów ani nie nadużywają alkoholu, a więc u których nie występują tradycyjne czynniki ryzyka. Sprawdź, jakie są objawy nowotworów głowy i szyi, na czym polega ich leczenie oraz jakie są rokowania.

Spis treści

1. Nowotwory głowy i szyi - przyczyny
2. Nowotwory głowy i szyi - objawy
3. Nowotwory głowy i szyi - diagnostyka
4. Nowotwory głowy i szyi - leczenie
5. Nowotwory głowy i szyi - rokowania

Nowotwory głowy i szyi to nazwa zbiorcza dla wszystkich nowotworów zlokalizowanych w obszarze głowy i szyi (z wyjątkiem mózgu i gałki ocznej). Rak głowy i szyi jest 7. najczęściej występującym nowotworem na świecie.¹ Na świecie rocznie nowotwór głowy i szyi rozpoznaje się u 600 000 osób, a 350 000 pacjentów umiera.² Nowotwory głowy i szyi w Polsce stanowią 6 procent wszystkich nowotworów.³ Mężczyźni chorują dwa do trzech razy częściej niż kobiety, ale liczba występowania nowotworów głowy i szyi u kobiet wciąż wzrasta.¹

Rak głowy i szyi występuje o połowę rzadziej niż rak płuc, ale dwa razy częściej niż rak szyjki macicy.

Nowotwory głowy i szyi - przyczyny

Przyczyny nowotworów głowy i szyi nie są znane, jednak wiadomo, że w grupie ryzyka zachorowania znajdują się osoby palące papierosy, nadużywające alkoholu (mężczyźni spożywający 60 g, a kobiety 40 g wysokoprocentowego alkoholu dziennie narażeni są na znacznie wyższe ryzyko rozwoju raka głowy i szyi).

Mężczyźni 2-3 razy częściej chorują na nowotwory głowy i szyi, ale liczba zachorowań wśród kobiet wzrasta. Rak głowy i szyi najczęściej występuje u osób powyżej 40.roku życia, ale w ostatnich latach w całej Europie, w tym również w Polsce, odnotowuje się wzrost zachorowań wśród ludzi młodych, poniżej 40. roku życia, którzy nigdy nie palili ani nie nadużywali alkoholu. U tych osób nowotwory są bardzo agresywne i najczęściej występują w obrębie jamy ustnej i gardła.

Ostatnio specjaliści zaobserwowali jednak niepokojący trend – złośliwe nowotwory głowy i szyi dotykają coraz młodsze osoby, które nigdy nie paliły i nie nadużywały alkoholu. Ma to ścisły związek z wirusem HPV, który jest jednym z czynników ryzyka choroby.¹

– Szacujemy, że w ciągu najbliższych lat, liczba HPV-zależnych nowotworów głowy i szyi wzrośnie do 50 procent. Nowotwory głowy i szyi występują na ogół w 6 i 7 dekadzie życia, jednak obserwujemy niepokojący trend - nową populację młodych pacjentów nawet przed 40. rokiem życia, co ma ścisły związek z obecnością wirusa HPV. Obecnie w krajach skandynawskich np. w Szwecji ponad 90% raków gardła środkowego jest związane z HPV – alarmuje prof. Paweł Golusiński z Kliniki Chirurgii Głowy, Szyi i Onkologii Laryngologicznej Wielkopolskiego Centrum Onkologii w Poznaniu.

HPV-zależne nowotwory głowy i szyi spowodowane są przetrwałym zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego. Niestety, przed HPV trudno się uchronić i nie istnieją wiarygodne, apteczne testy, które mogłyby go wykryć. Jego obecność można potwierdzić tylko w profesjonalnym laboratorium, gdzie materiał źródłowy jest ściśle określony (stanowi go np. fragment zmiany nowotworowej).

Rozprzestrzenianiu wirusa sprzyja duża liczba partnerów seksualnych, ale teoretycznie można zakazić się nim również przez pocałunki. Wirus jest na tyle podstępny, że często nawet nie wiemy, że jesteśmy jego nosicielami. Nie istnieje też skuteczne leczenie, ale zdrowy organizm zwykle zwalcza intruza w ciągu 6-8 miesięcy. U niektórych osób jednak dzieje się inaczej i zakażenie wirusem przybiera formę przetrwałą, które po latach może doprowadzić do powstania nowotworu.⁴

– Na nowotwory głowy i szyi HPV-zależne częściej chorują mężczyźni. Mogą tak samo jak kobiety przenosić wirusa, dlatego bardzo ważne są szczepienia przeciwko HPV dla dziewczynek i chłopców. Należy pamiętać, że szczepienia chronią nie tylko przed onkogennymi, ale i nieonkogennymi typami wirusa HPV wywołującymi brodawczaki – tłumaczy prof. Paweł Golusiński.

Nowotwory głowy i szyi - objawy

Lekarz pierwszego kontaktu powinien skierować pacjenta do specjalisty w dziedzinie głowy i szyi, jeśli u pacjenta wystąpi którykolwiek z poniższych objawów przez trzy tygodnie (jest to tzw. reguła „jeden przez trzy”):

• ból języka, nieleczone owrzodzenie jamy ustnej i/lub czerwone lub białe plamy w jamie ustnej

• ból gardła
• utrzymująca się chrypka
• ból i/lub trudności w połykaniu
• guzek w szyi
• zatkany z jednej strony nos lub krwawienie z nosa

Najczęstsze lokalizacje nowotworów głowy i szyi to jama ustna (42 proc.), gardło (35 proc.), krtań (24 proc.).

Jeśli zauważyłaś/eś u siebie 1 z poniższych objawów, utrzymujący się przez okres 3 tygodni, natychmiast zgłoś się do lekarza.

W Polsce istnieje Ogólnopolski Program Profilaktyki Nowotworów Głowy i Szyi, którego pomysłodawcą jest prof. Wojciech Golusiński. Ośrodki, które go realizują to:

• Wielkopolskie Centrum Onkologii im. Marii Skłodowskiej – Curie w Poznaniu
• Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
• Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
• Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej – Curie w Warszawie
• Radomskie Centrum Onkologii
• Dolnośląskie Centrum Onkologii we Wrocławiu
• Świętokrzyskie Centrum Onkologii SP ZOZ w Kielcach
• Uniwersytet Medyczny w Łodzi
• NU-MED Centrum Diagnostyki i Terapii Onkologicznej w Tomaszowie Mazowieckim
• Wojewódzkie Wielospecjalistyczne Centrum onkologii i Traumatologii im. M. Kopernika w Łodzi
• Wojewódzki Szpital Kliniczny im. Karola Marcinkowskiego w Zielonej Górze.

Nowotwory głowy i szyi - diagnostyka

Podczas wizyty lekarz laryngolog przeprowadza wywiad oraz badanie polegające na sprawdzeniu czy w obszarze uszu, nosa, jamy ustnej, gardła środkowego, gardła dolnego i krtani nie pojawiły się widoczne zmiany nowotworowe.

Od pacjenta nie jest wymagane specjalne przygotowanie się do wizyty. Natomiast jeżeli podczas niej lekarz zaobserwuje zmiany nowotworowe, wtedy skieruje na badania mające na celu ustalenie ich charakteru i stopnia zaawansowania.

Nowotwory głowy i szyi - leczenie

Wcześnie wykryty nowotwór daje szansę na całkowite wyleczenie. Obecnie stosowane są następujące metody leczenia dostępne w zależności od stopnia zaawansowania rozwoju guza:

• radykalne leczenie chirurgiczne
• radioterapia
• chemioterapia

W leczeniu nowotworów głowy i szyi bardzo dobre wyniki daje immunoterapia, pobudzająca układ odpornościowy organizmu do walki z nowotworem. To metoda, o której w ostatnich miesiącach było głośno ze względu na Nagrodę Nobla przyznaną jej odkrywcom. Niestety immunoterapia nie jest jeszcze dostępna dla polskich pacjentów z nowotworami głowy i szyi w ramach programów lekowych.⁶

Leki immunokompetentne są zarejestrowane i refundowane w leczeniu nowotworów głowy i szyi w wielu krajach świata. W Polsce leki te nie są refundowane w tym wskazaniu. Aktualnie immunoterapia jest refundowana w leczeniu czerniaka, niedrobnokomórkowego raka płuca, raka nerki oraz chłoniaka Hodgkina. Pacjenci z nowotworami głowy i szyi nie mają do nich dostępu.⁷

11 czerwca 2018 roku Prezes Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji wydał pierwszą pozytywną opinię w sprawie objęcia refundacją leku z grupy anty PD-1 niwolumabu w ramach programu lekowego w tym wskazaniu.

Pacjenci wciąż czekają na dostęp do leczenia. Niestety, chorym nie sprzyja ani uciekający czas, ani decyzje rządzących.

Pacjenci z nowotworami głowy i szyi borykają się z szeregiem różnorodnych problemów, a jakość ich życia ulega znacznemu obniżeniu. - Droga do wyleczenia pacjenta z nowotworem głowy i szyi jest bardzo długa i trudna.

- Terapia jest wycieńczająca nie tylko fizycznie, ale i psychicznie. Zdarza się, że chorzy po leczeniu przestają wychodzić z domu i urywają kontakty towarzyskie. Wstydzą się pokazywać publicznie, mają problem z podstawowymi funkcjami życiowymi, takimi jak przełykanie czy mówienie. Staramy się by wrócili do społeczeństwa – tłumaczył dr hab. Sławomir Marszałek, prezes Stowarzyszenia Osób z Nowotworami Głowy i Szyi z Poznania. Niestety, często po leczeniu nowotworów głowy i szyi to właśnie problem z żywieniem staje się barierą nie do pokonania, jeśli chodzi o życie pacjenta w społeczeństwie. Chorzy wstydzą się jeść nawet przy najbliższej rodzinie, co potęguje w nich poczucie odrzucenia.

Z trudem leczenia nowotworów głowy i szyi mierzy się pani Beata Urbanek-Żywica, pacjentka Centrum Onkologii im. M. Curie-Skłodowskiej w Warszawie.

- Nowotwór to straszna choroba i powinniśmy zrobić wszystko, aby pacjenci, których dotknęła otrzymali najlepszą możliwą opiekę i leczenie. Od dwóch lat jestem pacjentką Centrum Onkologii. Po zdiagnozowaniu raka zostałam poddana radio i chemioterapii. To było dla mnie najtrudniejsze w życiu doświadczenie i wiązało się z długim okresem odzyskiwania możliwości zwykłego funkcjonowania (do dzisiaj mam problem z czuciem smaków i jedzeniem wielu potraw). Niestety czas radości po zakończeniu terapii nie trwał długo – okazało się, że leczenie trzeba kontynuować. Na szczęście zakwalifikowałam się do badania klinicznego z immunoterapią, dzięki której mogę bardzo dobrze, aktywnie funkcjonować i pomimo choroby cieszyć się życiem. Takiej szansy życzę wszystkim pacjentom, nie tylko „wybranym” – powiedziała.

Nowotwory głowy i szyi - rokowania

Większość nowotworów głowy i szyi rozpoznawana jest w późnym stadium choroby, kiedy tradycyjne metody terapii nie są w stanie pomóc. Aktualnie brak skutecznej terapii w stopniu zaawansowania III i IV pozwalającej na poprawę przeżycia pacjentów. Jedyne dostępne leczenie to leczenie paliatywne, mające na celu łagodzenie objawów choroby oraz towarzyszących jej dolegliwości.

Więcej informacji można znaleźć na stornie Ogólnopolskiego Program Profilaktyki Nowotworów Głowy i Szyi - www.oppngis.pl