Dziedziczny rak piersi i jajnika. Co musisz wiedzieć o genach BRCA1 i BRCA2

Dziedziczny rak piersi i jajnika najczęściej spowodowany jest mutacją w genach BRCA1 i BRCA2. Geny BRCA1 i BRCA2 zaliczają się do antyonkogenów, których zadaniem jest zapobieganie chorobie nowotworowej. Mutacje tych genów powodują utratę tej funkcji i mogą prowadzić do rozwoju raka. Dowiedz się, kiedy predyspozycje genetyczne zachorowania na nowotwór zwiększają się i jak zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka piersi i raka jajnika.

Spis treści

1. Dziedziczny rak piersi i jajnika: rodzinne skłonności
2. Uszkodzone geny BRCA1 i BRCA2 przyczyną raka piersi i jajnika
3. Groźne mutacje BRCA1 i BRCA2
4. Profilaktyka raka jajnika i raka piersi: jakie badania?

W Polsce żyje około 200 tysięcy nosicieli zmutowanego genu BRCA1, w tym połowa to kobiety.

Geny BRCA1 i BRCA2 mają za zadanie pilnować, aby komórki nie dzieliły się zbyt szybko. Gen BRCA1 został odkryty w 1994 r. Jest zlokalizowany na 17. chromosomie i zaliczany do genów supresorowych (antyonkogenów). Mutacje powodują "wyłączenie" genu i utratę jego funkcji.

Dla przypomnienia, każdy z nas ma dwa komplety genów, które dziedziczymy (po jednym) zarówno od ojca, jak i od matki. Gdy jeden z genów BRCA1 zostanie uszkodzony, nic złego się nie dzieje, bo jego funkcję przejmuje drugi z pary. Ale gdy uszkodzeniu choćby w jednej komórce ulegnie także druga kopia genu BRCA1, może zacząć rozwijać się nowotwór.

Dziedziczny rak piersi i jajnika: rodzinne skłonności

Przy dziedzicznej skłonności do nowotworów piersi i jajnika przychodzimy na świat z już uszkodzonym jednym genem. Oznacza to, że na starcie jesteśmy bardziej zagrożeni rozwojem nowotworu. Gen BRCA1 odgrywa swoją rolę głównie w tkankach piersi i jajnika. Jeżeli nie pracuje właściwie, ryzyko raka piersi sięga 80 procent, a raka jajnika, jajowodu i otrzewnej około 40 procent.

Dlatego też w rodzinach obciążonych dziedziczącą się mutacją genu obserwuje się liczne przypadki zachorowania, które rozpoznaje się w stosunkowo wczesnym wieku dorosłym, a dodatkową cechą charakterystyczną jest występowanie nowotworów w tych samych narządach. W rodzinach nosicielek zmutowanego genu BRCA1 częściej występują też rak prostaty, rak jelita grubego, rak krtani czy rak skóry.

Uszkodzone geny BRCA1 i BRCA2 przyczyną raka piersi i jajnika

Pracę głównych genów-strażników, takich jak BRCA1, w poszczególnych narządach wspierają inne geny. Należy do nich gen BRCA2, odkryty w 1995 r. W polskiej populacji uszkodzenie genu BRCA2 jest rzadką przyczyną zachorowania na raka piersi i jajnika, ale kojarzy się je z występowaniem w rodzinie raka żołądka i raka piersi u mężczyzn.

Ryzyko zachorowania jest wyraźnie niższe niż w przypadku mutacji w genie BRCA1 i wynosi 30-55 proc. dla raka piersi, i 25 proc. dla raka jajnika. W naszym organizmie są też inne geny wspomagające (np. NOD2, CHEK2), ale ryzyko zachorowania przy ich uszkodzeniu jest mniejsze. Często chorują pojedyncze osoby lub nowotwory mają różną lokalizację (np. prostata, tarczyca, nerka).

Jeżeli odpowiednio nie skojarzy się faktów, co może zrobić tylko doświadczony genetyk, nie zrodzi się podejrzenie o dziedziczonej skłonności do nowotworów w danej rodzinie. Rolę antyonkogenów można zobrazować na przykładzie samochodu. Gen BRCA1 pełni rolę silnika, od którego zależy możliwość sprawnego poruszania się. Jeśli zostanie uszkodzony, samochód długo nie ruszy z miejsca i czekają nas poważne kłopoty (generalny remont i duże wydatki). Pozostałe geny wspomagające wydają się nieco mniej ważne, ale przy braku paliwa, rozładowaniu akumulatora, przerdzewiałych przewodach pojazd nie ruszy z miejsca. Oczywiście, kłopot jest mniejszy i łatwiej go naprawić.

Ponadto bywa, że części z jednego modelu samochodu pasują do innego. Podobnie w naturze istnieje oszczędne gospodarowanie "częściami zamiennymi" – geny wspomagające są wspólne dla większej liczby narządów, stąd rozwój raka piersi, tarczycy, prostaty czy nerki u nosicieli mutacji tych samych genów.

Groźne mutacje BRCA1 i BRCA2

Indywidualne ryzyko zachorowania na raka jest trudne do określenia. W przypadku nosicielek mutacji genu BRCA1 ryzyko to zwiększa się o ok. 2-2,5 razy, jeżeli kobieta ma także mutację w genie MTHFR. Z kolei mutacje w genach odpowiadających za metabolizm selenu (np. GPX1) mogą zwiększać lub zmniejszać ryzyko zachorowania w zależności od poziomu selenu dostarczanego z pożywieniem.

U Angeliny Jolie ryzyko zachorowania na raka piersi oszacowano na 87 procent, a raka jajnika na 50 proc., co jest zgodne z obserwacjami na dużych populacjach nosicielek mutacji genu BRCA1. Dzięki takim obserwacjom można spodziewać się, że połowa nosicielek zmutowanego genu BRCA1 zachoruje na raka piersi przed 50. rokiem życia, a odsetek ten rośnie wraz z wiekiem. Ale ryzyko zachorowania na raka piersi można zmniejszyć (patrz ramka powyżej).

Profilaktyka raka jajnika i raka piersi: jakie badania?

Osoby z pozytywnym wywiadem rodzinnym powinny się zgłosić do poradni genetycznej - adresy placówek można znaleźć na stronie Międzynarodowego Centrum Nowotworów Dziedzicznych w Szczecinie (www.genetyka.com). Oznaczenie mutacji genowej można zrobić także w prywatnym laboratorium (oznaczenie genu BRCA1 kosztuje ok. 300 zł).

Wczesne wykrycie predyspozycji do zachorowania na raka umożliwia podjęcie działań profilaktycznych. W Polsce istnieje program finansowany przez Ministerstwo Zdrowia, który obejmuje kobiety z wysokim ryzykiem zachorowania na raka piersi szczególnym nadzorem onkologicznym. Zagrożone kobiety już w 30. roku życia trafiają pod opiekę specjalistów.

Jednym z ważniejszych badań jest USG piersi, które w przypadku dziedzicznego raka piersi spowodowanego mutacją w genie BRCA1 cechuje się nawet lepszą wykrywalnością zmian niż mammografia. Poza tym, ryzyko zachorowania można zmniejszyć, wprowadzając jak najwcześniej krótkotrwałe leczenie tamoksyfenem.

Podobną terapię stosuje się również po zachorowaniu na raka piersi, aby ochronić drugą pierś. Ponadto kobietom z grupy ryzyka proponuje się usunięcie przydatków, co najlepiej wykonać po urodzeniu wszystkich planowanych dzieci, a przed menopauzą (zwykle ok. 40. roku życia). Zastosowanie profilaktycznej mastektomii (usunięcie obu piersi) przed zachorowaniem może dotyczyć tylko niektórych kobiet. Należy jednak pamiętać, że taka operacja nie zmniejsza ryzyka zachorowania na raka jajnika.

Statystyki medyczne potwierdzają, że po skutecznym zoperowaniu raka piersi, nosicielki mutacji w genie BRCA1 często umierają z powodu raka jajnika.

miesięcznik "Zdrowie"

Anna Jarosz