"Cichy zabójca" wcześniej daje znać o sobie. Te objawy mogą świadczyć o raku jelita grubego

Liczba pacjentów zmagających się z nowotworami jelit stale wzrasta. Rokowanie może znacząco poprawić wczesna diagnostyka. Problem w tym, że pacjenci się wcale ku temu nie kwapią i większość Polaków nigdy w życiu nie była na kolonoskopii. Kto i dlaczego powinien zrobić kolonoskopię? Jakie są inne metody diagnostyczne? Jakie są nietypowe objawy raka jelita grubego? Gdzie i w jaki sposób boli brzuch w przebiegu raka jelit? Wyjaśniamy.

Kto najczęściej choruje na raka jelita grubego?

Rak jelita grubego – niewidoczny, nie zawsze dający charakterystyczne symptomy, nie zawsze diagnozowany w porę, "cichy zabójca". Coraz częściej diagnozowany u młodych osób przed 50 r.ż. - i coraz częściej diagnozowany w ogóle.Rocznie zabija kilkanaście tysięcy osób w Polsce.

Rak jelita grubego to jedna z najczęstszych przyczyn zgonów z powodu nowotworów. Każdego roku tę diagnozę słyszy już ok. 24 tys. pacjentów w Polsce.

Szacuje się, że tylko w tym roku to będzie ponad 9100 kobiet i ponad 15 tys. mężczyzn – to oni częściej zmagają się z tym rodzajem nowotworu. Zarazem to drugi najczęstszy nowotwór złośliwy u kobiet i trzeci najczęstszy nowotwór złośliwy u meżczyzn.

Co przyczynia się do rozwoju raka jelita grubego? 

Dlaczego rak jelita grubego jest coraz częściej rozpoznawany? Bo starzejemy się jako społeczeństwo, a młode pokolenia są bardziej narażone na czynniki ryzyka. Bo zaniedbujemy profilaktykę – dane z programów profilaktycznych i przesiewowych wskazują, że korzysta z nich tylko co 10. osoba uprawniona.

Za to dane z oddziałów szpitalnych wskazują, że prawie co 3. pacjent zgłasza się na leczenie dopiero w III lub IV stadium choroby nowotworowej jelit. Często jest już za późno, aby zaproponować cokolwiek, poza opieką paliatywną.

A przecież tak wcale nie musi być. Nowoczesne metody diagnostyczne i nowe metody leczenia pozwalają skutecznie wykrywać w porę i bezpiecznie usuwać zmiany w jelitach. Są ośrodki, gdzie wykorzystuje się do zabiegów specjalistyczne roboty. Już prawie co 4. zabieg przeprowadza się za pomocą laparoskopii.

Oczywiście – rozległość zabiegu zależy od stanu ogólnego pacjenta, umiejscowienia zmian nowotworowych, ich wielkości. Nie zawsze wystarczy prosta operacja, czasem jest skomplikowane leczenie.

U co 4. osoby konieczne jest to, czego wiele osób się obawia: stomia. Ale i o stomii mówi się coraz więcej i coraz częściej, jako o elemencie życia, który nie przeszkadza w niczym. Pojawia się fajna bielizna dla stomiczek, sesje zdjęciowe z wyeksponowaną stomią, mówienie o stomii bez tabu.

Tyle o raku jelit – w kontekście tego, co niepokojące w związku ze wzrostem liczby zachorowań. Teraz pomyślmy, co zrobić, żeby ten wzrost zahamować.

Jak boli przy raku jelit 

Ból przy raku jelita grubego może mieć różny charakter i nasilenie, w zależności od lokalizacji guza, stopnia zaawansowania choroby i ewentualnych powikłań. Nie bez powodu mówi się, że to "cichy zabójca" - objawy mogą być subtelne i niecharakterystyczne. Rak jelit może objawiać się jako:

• Tępy, uporczywy ból brzucha – zwykle w podbrzuszu lub po bokach, często narastający w czasie.
• Skurczowy ból – przypominający kolkę jelitową, nasilający się po jedzeniu.
• Ból związany ze wzdęciami i uczuciem pełności – spowodowany utrudnionym pasażem jelitowym.
• Ból podczas wypróżniania – jeśli guz znajduje się w odbytnicy.
• Ból promieniujący do pleców lub miednicy – przy zaawansowanej chorobie.
• Nagły, ostry ból – może wskazywać na niedrożność jelit lub perforację.
• Przewlekły ból brzucha, zwłaszcza z innymi objawami, jak np. krew w stolcu, zmiana rytmu wypróżnień, utrata masy ciała. 

Jak można zmniejszyć ryzyko raka jelita grubego

Chociaż nie bez znaczenia są czynniki genetyczne i środowiskowe, to mamy też możliwości, żeby zmniejszyć ryzyko rozwoju nowotworów jelita grubego (i innych nowotworów układu pokarmowego). Wspomniane sposoby sprzyjają również zachowaniu zdrowia w szerokim spektrum znaczenia tego słowa. Co można zrobić, żeby zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka jelit? 

• Zwiększ spożycie błonnika – jedz więcej pełnoziarnistych produktów, owoców, warzyw i roślin strączkowych, które wspierają zdrowie jelit.
• Ogranicz spożycie czerwonego mięsa
• Ogranicz spożycie przetworzonego mięsa 
• Jedz zdrowe tłuszcze – zamiast tłuszczów nasyconych (np. z tłustych mięs i fast foodów), stawiaj na tłuszcze roślinne (np. oliwa z oliwek, awokado).
• Regularnie ćwicz – umiarkowana aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko rozwoju raka jelita.
• Utrzymuj prawidłową masę ciała – nadwaga i otyłość zwiększają ryzyko zachorowania na raka jelita grubego.
• Nie pal papierosów – palenie tytoniu jest czynnikiem ryzyka wielu rodzajów raka, w tym raka jelit.
• Nie pij alkoholu – spożywanie alkoholu w nadmiarze zwiększa ryzyko zachorowania na raka jelita grubego, a lekarze są dziś zgodni, że nie ma bezpiecznej dawki alkoholu. 
• Zadbaj o zdrowie jelit – stosowanie probiotyków, dieta bogata w prebiotyki oraz unikanie nadmiernego stresu pomagają utrzymać mikroflorę jelitową w równowadze.
• Badaj się regularnie – kolonoskopia, zwłaszcza po 50. roku życia (lub wcześniej, jeśli w rodzinie występowały przypadki raka jelita), pozwala na wczesne wykrycie polipów i zmian przednowotworowych.
• Unikaj nadmiernej ekspozycji na toksyny – zredukowanie kontaktu z chemikaliami, zwłaszcza tymi, które mogą uszkadzać DNA (np. azbest, pestycydy), zmniejsza ryzyko nowotworów.

Jak wcześnie wykryć raka jelit - badania profilaktyczne

Wróćmy też do tematu badań profilaktycznych. Jakie badania można wykonać, żeby szybko i odpowiednio wcześnie wykryć raka jelit? Bo to właśnie wczesne wykrycie raka jelita grubego jest kluczowe dla szans na podjęcie skutecznego leczenia.

W przypadku osób w grupie ryzyka (pow. 50. roku życia, rodzinna historia raka jelita grubego, choroby zapalne jelit), badania te powinny być wykonywane regularnie, aby zwiększyć szanse na wczesne wykrycie choroby. Istnieje kilka badań, które pomagają w wykryciu niepokojących zmian we właściwym momencie: 

• Kolonoskopia – najskuteczniejsza metoda wykrywania raka jelita grubego. Polega na wprowadzeniu elastycznego przewodu z kamerą przez odbyt, aby obejrzeć wnętrze jelita grubego. Pozwala na wykrycie polipów, czyli zmian przednowotworowych oraz ewentualnych zmian nowotworowych już we wczesnym stadium.
• Sigmoidoskopia – to badanie podobne do kolonoskopii, ale obejmuje tylko dolną część jelita grubego (odbytnicę i esicę). Może być stosowane jako alternatywa w niektórych przypadkach
• Testy na krew utajoną w stolcu (FOBT lub FIT) – badanie próbki stolca w celu wykrycia mikroskopijnej krwi, która może być obecna w przypadku raka jelita grubego lub polipów. Jest to mniej inwazyjna metoda, ale mniej precyzyjna niż kolonoskopia.
• Badania genetyczne – stosowane głównie u osób z rodzinną historią raka jelita grubego lub z zespołami genetycznymi zwiększającymi ryzyko, takimi jak zespół Lyncha czy polipowatość rodzinna. Pomagają wykryć mutacje genów, które mogą zwiększać ryzyko zachorowania.
• Wirtualna kolonoskopia, kolonografia TK – używa skanera TK do tworzenia obrazów jelita grubego, ale nie pozwala na usunięcie polipów ani biopsję. Jest mniej inwazyjna niż tradycyjna kolonoskopia, ale nadal skuteczna w wykrywaniu nieprawidłowości.
• Kapsułka endoskopowa – choć brzmi to jak science fiction, taka metoda diagnostyczna jak najbardziej istnieje. Pacjent połyka małą kapsułkę zawierającą kamerę, która przechodzi przez cały układ pokarmowy, rejestrując obrazy. Może być stosowana w diagnostyce, zwłaszcza w przypadkach trudnych do uchwycenia za pomocą tradycyjnych metod.

Kolonoskopia w połączeniu z badaniem na krew utajoną w kale (fecal immunochemical test – FIT) to najlepszy duet, jeśli chodzi o możliwie szybką i skuteczną diagnostykę. Ale żeby móc taką diagnostykę przeprowadzić, trzeba mieć u kogo – i tu właśnie rola pacjentów, którzy nie zgłaszają się tak często, jak powinni, na badania. Albo nie zgłaszają się wcale. Bagatelizują wczesne objawy, a przecież rozwój raka to są długie lata.

Niekiedy mija nawet dekada od drobnej zmiany, z której rozwija się polip, a z czasem nowotwór (choć pamiętajmy też, że nie każda zmiana jest zmianą złośliwą i nie każdy polip jest nowotworem, aczkolwiek w 90 proc. przypadków początkiem nowotworu jelit jest polip).

Specjaliści są zgodni, że zachorowalność można byłoby zmniejszyć o kilkadziesiąt procent, gdyby pacjenci zgłaszali się odpowiednio wcześnie i odpowiednio cyklicznie powtarzali badania. Wiele osób bagatelizuje swoje zdrowie albo leczą się u „doktora Google”.

Przypisują krwawienia z odbytu hemoroidom, chudnięcie – życiu w stresie, zmianę rytmu wypróżnień – złej diecie, utratę kondycji i zmęczenie – ogólnemu przemęczeniu. I tak żyją, dopóki organizm nie powie „dość” - a onkolog powie, że stan jest już bardzo poważny.

I chociaż kampanii uświadamiających jest coraz więcej, to większość osób w Polsce nigdy nie była na kolonoskopii, a sama nazwa tego badania uchodzi za synonim czegoś, czego chcielibyśmy uniknąć.

Najczęstsze objawy chorób jelit

Zobacz galerię 7 zdjęć

Rak jelita grubego - typowe i nietypowe objawy

Objawy raka jelita grubego mogą być różne i zależą od lokalizacji guza, jego zaawansowania oraz indywidualnych cech pacjenta. Typowe objawy to m.in. zmiana rytmu wypróżnień, np. częste biegunki, zaparcia lub nieregularność w wypróżnianiu, a także krew w stolcu, która może pojawić się jako jasna krew na powierzchni stolca lub ciemna krew w stolcu, co sugeruje krwawienie z wyższych części jelita.

Ponadto pacjenci zgłaszają takie dolegliwości, jak ból brzucha, uczucie dyskomfortu, wzdęcia, skurcze w dolnej części brzucha, uczucie pełności, które nie mija po wypróżnieniu. Niepokój powinna budzić również utrata masy ciała, niezamierzona i nieuzasadniona innymi czynnikami, zauważalna także mimo normalnego apetytu (choć niekiedy apetyt może też ulec osłabieniu). 

Nieuzasadnione słabienie, uporczywe i ogólne poczucie zmęczenia, które może wynikać z anemii (np. spowodowanej utratą krwi z guza) to także sygnały alarmowe, jeśli chodzi o rozwój raka jelit. 

Problemem w przypadku nowotworów jest fakt, że niekiedy dają one objawy nietypowe, przez co właściwe rozpoznanie stawiane jest zbyt późno. Dlatego - jeszcze raz podkreślmy - tak ważna jest profilaktyka i odwiedzanie lekarza ZANIM "coś" zacznie nas niepokoić. Jakie mogą być nietypowe objawy raka jelit? 

• Bolesne skurcze, wzdęcia, niemożność oddania gazów lub stolca, co może prowadzić do całkowitej niedrożności jelit
• Zaburzenia apetytu, brak apetytu, uczucie pełności po małych porcjach jedzenia
• Bóle pleców – rzadziej występujący objaw, który może występować przy zaawansowanym raku, zwłaszcza gdy guz naciska na inne narządy
• Objawy niewydolności nerek – w zaawansowanych przypadkach raka jelita, kiedy guz rozsiewa się do innych narządów.
• Krwawienie z odbytu – czasami objaw może wystąpić w sposób subtelny, w postaci plamienia w bieliźnie, które może być pomijane przez pacjenta.
• Wydzielina z odbytu – w rzadkich przypadkach pojawiająca się wydzielina, która nie jest związana z biegunką.
• Pojawienie się guza w brzuchu – w przypadku dużych guzów może pojawić się wyczuwalny guzek w jamie brzusznej.
• Warto pamiętać, że objawy raka jelita grubego mogą być początkowo niecharakterystyczne i łatwo mylone z innymi, mniej poważnymi problemami zdrowotnymi, takimi jak zespół jelita drażliwego (IBS) czy hemoroidy. Jeśli pojawiają się jakiekolwiek z powyższych objawów, zwłaszcza przez dłuższy czas, warto skonsultować się z lekarzem w celu dalszej diagnostyki.

Katarzyna Głuszak