Chłoniaki nieziarnicze - przyczyny, objawy diagnoza, leczenie i rokowania

Chłoniaki nieziarnicze to nowotwory układu chłonnego, których leczenie - podobnie jak w przypadku innych nowotworów - zależy od stadium rozwoju i postaci choroby. Poza tym inną terapię stosuje się u dzieci, a inną u dorosłych. Sprawdź, jak zdiagnozować i leczyć chłoniaki nieziarnicze i jakie są rokowania.

Spis treści

1. Chłoniaki nieziarnicze - przyczyny
2. Chłoniaki nieziarnicze - rodzaje
3. Chłoniaki nieziarnicze - objawy
4. Chłoniaki nieziarnicze - diagnostyka
5. Chłoniaki nieziarnicze - leczenie
6. Chłoniaki nieziarnicze - skutki uboczne
7. Chłoniaki nieziarnicze - rokowania

Chłoniaki nieziarnicze (ang. non-Hodgkin lymphoma, NHL), inaczej nowotwory limfoproliferacyjne, to grupa złośliwych nowotworów układu chłonnego (limfatycznego), czyli układu, którego głównym zadaniem jest ochrona organizmu przed zakażeniami i chorobami.

Nowotwory te wywodzą się z nieprawidłowych, mnożących się bez kontroli organizmu limfocytów - komórek, które odpowiadają za mechanizmy obronne organizmu.

W Polsce co roku stwierdza się ok. 8 tysięcy nowych przypadków chłoniaka, a liczba ta stale rośnie.

Na świecie ponad 1 mln ludzi cierpi na jeden z kilkudziesięciu rodzajów chłoniaka nieziarniczego, a 200 tys. umiera z jego powodu. Niestety, wszystko wskazuje na to, że liczba ta będzie jeszcze większa.

Wszystko dlatego, że - jak wynika z danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) - liczba zachorowań na nowotwory układu chłonnego co roku wzrasta o 4-5 proc.

W Polsce chłoniaki nieziarnicze zajmują 6. miejsce wśród nowotworów (pod względem częstości występowania). Najczęściej dotykają osoby między 20. a 30. rokiem życia oraz te w wieku 60-70 lat.

Chłoniaki nieziarnicze - przyczyny

Istotą choroby jest nieprawidłowy rozrost komórek układu limfatycznego. Z komórek krwi zaczynają powstawać nieprawidłowe limfocyty, które nie przestają się dzielić.

Po pewnym czasie ich nadmiar doprowadza do powstania guza w węzłach chłonnych, bo tam najczęściej przebiega ten proces.

Jednak czasami komórki nowotworowe mogą przejść drogą węzłów chłonnych lub krwiobiegu do innych narządów (np. do śledziony, szpiku kostnego, wątroby czy płuc). W nowym miejscu komórki chłoniaka nie przestają się dzielić i powstaje nowy guz.

W większości przypadków przyczyny takiego stanu nie są znane. Dużo więcej wiadomo na temat czynników ryzyka rozwoju chłoniaków nieziarniczych, którymi są:

• osłabiony układ odpornościowy - m.in. osoby przyjmujące leki immunosupresyjne (np. po przeszczepie), zakażone wirusem HIV, z wrodzonymi niedoborami odporności
• choroby autoimmunologiczne, m.in. reumatoidalne zapalenie stawów, choroba Hashimoto
• przebyte leczenie przeciwnowotworowe - wcześniejsza radioterapia lub chemioterapia

• niektóre wirusy, bakterie, pasożyty np. wirus zapalenia wątroby typu C (HCV), bakteria Helicobacter pylori (zwiększa ryzyko rozwoju chłoniaka typu MALT w żołądku), wirus Epsteina-Barr (EBV), ludzki retrowirus T-limfocytotropowy, czyli HTLV-1 (zwiększa ryzyko zachorowania na chłoniaka typu ATL), pierwotniak z rodzaju Plasmodium (w Afryce częsty jest chłoniak Burkitta u chorych na malarię, która jest wywoływana przez tego pasożyta)
• związki chemiczne, szczególnie herbicydy, insektycydy, pochodne węglowodorów aromatycznych, rozpuszczalniki, pył drzewny i bawełniany. W związku z tym na nowotwór bardziej narażeni są pracownicy przemysłu chemicznego, gumowego czy drzewnego oraz przetwórstwa żywności
• występowanie choroby w rodzinie (jednak ryzyko zachorowania w tym przypadku jest niewielkie)

Chłoniaki nieziarnicze - rodzaje

Chłoniaki nieziarnicze dzieli się na agresywne oraz przewlekłe. Te ostatnie rozwijają się wolno i długo nie wymagają leczenia, jednak ich trwałe wyleczenie zwykle nie jest możliwe. Z kolei postać agresywna nowotworu układu chłonnego rozwija się o wiele szybciej i wymaga natychmiastowego leczenia. Na szczęście w tym przypadku istnieje możliwość wyleczenia.

Do najczęściej diagnozowanych chłoniaków nieziarniczych należy chłoniak z małych limfocytów B, zwykle występujący w postaci przewlekłej białaczki limfatycznej (w skrócie nazywanej PBL lub częściej, od angielskiej nazwy, CLL).

Stanowi ona 25 proc. wszystkich białaczek, przy czym około 70 proc. białaczek limfoidalnych, oraz 7 proc. wszystkich chłoniaków.

Na kolejnych miejscach znalazły się chłoniak "rozlany" z dużych komórek B (DLBCL), szpiczak mnogi (plazmocytowy) i chłoniak grudkowy.

Rzadziej występujące odmiany to:

• pozawęzłowy chłoniak strefy brzeżnej – MALT
• chłoniak z komórek płaszcza
• chłoniak Burkitta
• chłoniak śródpiersia z dużych komórek B
• chłoniak węzłowy strefy brzeżnej
• chłoniak z małych limfocytów B
• chłoniak limfoplazmocytowy (makroglobulinemia Waldenstroma)
• chłoniak z obwodowych komórek T
• chłoniaki skórne (w tym ziarniniak grzybiasty i zespół Sézar'ego)
• anaplastyczny z dużych komórek T
• chłoniaki limfoblastyczne (głównie T-komórkowe, ale mogą być także B-komórkowe)

Chłoniaki nieziarnicze - objawy

Najczęściej pierwszym objawem chłoniaków nieziarniczych jest niebolesny obrzęk węzłów chłonnych w jednym z obszarów ciała, np. szyi, pach lub pachwin.

Chłoniaki najczęściej umiejscawiają się w węzłach chłonnych. Jednak w niektórych przypadkach choroba może zacząć rozwijać się poza węzłami chłonnymi, najczęściej w innych narządach układu limfatycznego - śledzionie, migdałkach, szpiku kostnym i krwi, choć mogą być zlokalizowane w mniej typowych miejscach - żołądku, piersi, sercu, a nawet nosie.

Należy jednak pamiętać, że powiększenie węzłów chłonnych znacznie częściej spowodowane jest zwykłą infekcją niż chłoniakiem.

U niektórych osób występują dodatkowe objawy, mające związek z umiejscowieniem chłoniaka:

• niedrożność nosa z niedosłuchem, zaburzenia oddychania, wyciek śluzu z nosa (jeśli nowotwór rozwinął się w jamie nosowo-gardłowej)
• kaszel, problemy z przełykaniem lub duszność (sugerują, że chłoniak zlokalizowany jest w klatce piersiowej)
• niestrawność, bóle brzucha oraz utrata wagi (chłoniak prawdopodobnie rozwinął się w żołądku lub jelicie)
• siniaczenia lub krwawienia, czemu towarzyszą obniżenia odporności na infekcje (chłoniak prawdopodobnie rozwinął się w szpiku kostnym, który produkuje komórki krwi. W konsekwencji może dojść do obniżenia poziomu komórek krwi w organizmie);

Ponadto mogą się pojawić objawy ogólne, takie jak:

Jeśli wymienione objawy nie ustępują mimo leczenia i utrzymują się dłużej niż 2-3 tygodnie, warto skonsultować się z onkologiem

• stany podgorączkowe lub gorączka, pojawiające się w różnych porach dnia (pojawiają się i znikają bez wyraźnej przyczyny)
• dręczące, zlewne nocne poty
• utrata wagi
• zmęczenie
• uporczywy świąd skóry

Czasami chorzy nie mają żadnych objawów ogólnych i czują się dobrze.

Chłoniaki nieziarnicze - diagnostyka

W przypadku podejrzenia chłoniaka nieziarniczego podstawowym i zarazem rozstrzygającym badaniem diagnostycznym jest biopsja, która w tym przypadku polega na pobraniu całego powiększonego węzła chłonnego (większość chłoniaków zaczyna rozwijać się właśnie w tym miejscu) w celu przekazania go do badania histopatologicznego.

Zabieg wykonuje się w znieczuleniu miejscowym lub w znieczuleniu ogólnym. Na wyniki biopsji czeka się około 2 tygodni.

Jeśli wynik badania wskaże na chłoniaka, lekarz zleci dalsze testy w celu stwierdzenia, czy choroba rozprzestrzeniła się do innych części organizmu. Pozwolą one także określić stadium rozwoju choroby, dzięki czemu lekarz będzie mógł zaplanować skuteczny sposób leczenia:

• badania krwi
• tomografia komputerowa
• rezonans magnetyczny - badanie stosuje się niekiedy do diagnozy chłoniaka występującego w obrębie głowy, szyi, kości oraz mózgu, gdyż daje bardziej szczegółowy obraz niż tomografia
• badanie obrazowe PET/CT - to połączenie tomografii komputerowej oraz pozytonowej tomografii emisyjnej - badanie wykorzystuje się w diagnozie niektórych rodzajów chłoniaków
• pobranie próbki szpiku kostnego - pozwala stwierdzić obecność komórek chłoniaka w szpiku kostnym; próbki szpiku pobierane są zazwyczaj z kości biodrowej

Chłoniaki nieziarnicze - leczenie

• łagodne we wczesnym stadium rozwoju

Najczęściej stosuje się radioterapię zajętych węzłów chłonnych. Leczenie zwykle jest skuteczne. W przypadku nawrotu można zastosować chemioterapię, która pozwoli kontrolować chorobę latami.

• łagodne w zaawansowanym stadium rozwoju

Stosuje się chemioterapię lub chemioterapię z podawaniem przeciwciała monoklonalnego. Wówczas dochodzi zwykle do skurczenia chłoniaka i ustąpienia objawów.

Chorzy, w zależności od typu chłoniaka, tolerancji i efektów leczenia, mogą wymagać przyjęcia od 3 do nawet 12 kursów leczenia, przy czym jeden kurs to podanie chemioterapii oraz następujący po niej 2-4 tygodniowy okres odpoczynku organizmu.

U jednej osoby na trzy łagodny chłoniak nieziarniczy przekształca się w postać agresywną

Następnie kontynuuje się leczenie przeciwciałem monoklonalnym (tzw. leczenie podtrzymujące). Przeciwciała monoklonalne po podaniu dożylnym wiążą się z limfocytami B, w tym z komórkami chłoniaka, i powodują ich zniszczenie.

Po kilku latach chłoniak może powrócić. Wtedy znów stosuje się leczenie, aż do momentu ustąpienia objawów. W ten sposób nowotwór jest pod kontrolą nawet przez dziesiątki lat, przy zachowaniu dobrej jakości życia.

• agresywne chłoniaki nieziarnicze

Najczęściej stosowaną metodą leczenia jest chemioterapia (często w połączeniu z przeciwciałem monoklonalnym).

Po zakończeniu chemioterapii można zastosować radioterapię, zwłaszcza jeśli nowotwór zlokalizowany jest w jednym obszarze ciała lub jeśli przed chemioterapią węzły chłonne były znacznie powiększone.

Intensywniejsza terapia może obejmować wysokodawkowaną chemioterapię z przeszczepieniem komórek macierzystych.

Przeszczepienie własnych komórek macierzystych krwi obwodowej lub szpiku kostnego stosuje się w celu przyspieszenia odnowy układu krwiotwórczego po chemioterapii lub radioterapii podanej w dawkach znacznie wyższych od zazwyczaj stosowanych.

Taką terapię zwykle stosuje się u dzieci, u których chłoniak prawie zawsze ma postać agresywną. W przypadku dzieci dodatkowo może być konieczna radioterapia.

Inne metody leczenia:

Jeśli nowotwór zajął także mózg, lekarz może zlecić podawanie cytostatyków bezpośrednio do płynu mózgowo-rdzeniowego lub dotętniczo do guza w mózgu.

Chłoniaki pierwotnie tzw. pozawęzłowe, które rozwijają się poza węzłami chłonnymi (najczęściej występują w migdałkach podniebiennych, żołądku, jelitach, mózgowiu, jądrach, jajnikach, skórze i kościach), można usunąć operacyjnie.

W przebiegu leczenia chłoniaka łagodnego czasami stosuje się antybiotyki, np. w leczeniu chłoniaka typu MALT.

Chłoniaki nieziarnicze - skutki uboczne

Bezpośrednio po podaniu chemioterapii organizm jest szczególnie podatny na wszelkiego rodzaju infekcje. Są one bardzo niebezpieczne, dlatego każde rozpoczynające się po podaniu chemioterapii objawy zakażenia (katar, kaszel, ból gardła) wymagają konsptacji lekarskiej. Oprócz spadku odporności organizmu z różnym nasileniem i częstością mogą się pojawić: nudności i wymioty, brak apetytu, zmęczenie, wypadanie włosów, biegunki i zaparcia.

Przy radioterapii skutki uboczne mają często mniejsze nasilenie oraz zwykle są ograniczone tylko do miejsca napromieniania.

Chłoniaki nieziarnicze - rokowania

W przypadku chłoniaków o małym stopniu złośliwości (powolnych) przeżycie bez leczenia wynosi od kilku do kilkunastu lat.

Źródło:

1. Instytut Hematologii i Transfuzji [dostęp: 19.01.2015]. Dostępny w internecie: http://www.ihit.waw.pl/leczenie-chloniakow-nieziarniczych.html
2. "Chłoniaki – chcę wiedzieć więcej" - poradnik przygotowany przez Stowarzyszenie Wspierające Chorych na Chłoniaki "Sowie Oczy".

Monika Majewska