Chemioterapia: która jest najgorsza? Skutki uboczne chemioterapii

Chemioterapia, obok immunoterapii, radioterapii, terapii celowanych i leczenia chirurgicznego, jest jednym ze sposobów leczenia chorób nowotworowych. Niestety, z uwagi na niską specyficzność, często działa bardzo wyniszczająco na organizm pacjenta. Jakie rodzaje chemioterapii możemy wyróżnić i z jakimi skutkami ubocznymi należy się liczyć? Dowiedz się, jak działa chemioterapia oraz jakie leki stosuje się w chemioterapii.

Chemioterapia w leczeniu nowotworów złośliwych ma za zadanie zniszczyć komórki nowotworowe. Jednak równocześnie chemioterapia niszczy także zdrowe komórki. Stosowana jest jednak ze względu na skuteczność leczenia chorób nowotworowych. Dla wielu osób zdiagnozowanie nowotworu staje się równoznaczne z wyrokiem śmierci. Na szczęście postęp w medycynie pozwala podjąć walkę z rakiem i w wielu przypadkach kończy się ona sukcesem. Odpowiednio dobrane i wcześnie podjęte działania umożliwiają spowolnienie wzrostu i tempa podziału komórek nowotworowych lub nawet ich likwidację.

Spis treści

1. Chemioterapia: jak działa?
2. Chemioterapia: sposoby podawania chemii
3. Chemioterapia: rodzaje
4. Jakie leki stosuje się w chemioterapii?
5. Chemioterapia: skutki uboczne
6. Chemioterapia: od czego zależy występowanie skutków ubocznych?
7. Chemioterapia: czy jest skuteczna?

Chemioterapia: jak działa?

Chemioterapia opiera się na działaniu tzw. cytostatyków, czyli leków działających toksycznie na szybko dzielące się komórki nowotworowe.

W zależności od stopnia zaawansowania choroby, wdrożenie chemioterapii może doprowadzić do całkowitego unicestwienia komórek raka w organizmie lub przynajmniej ograniczyć progresję nowotworu.

Odpowiednio dobrana terapia powoduje:

• zmniejszenie objętości guza
• zniszczenie komórek rakowych (także w przypadku remisji lub przerzutów)
• uzupełnienie i wzmocnienie działania innych metod terapeutycznych, np. hormonoterapii, radioterapii lub zabiegu operacyjnego.

Chemioterapia: sposoby podawania chemii

W zależności od przyjętej metody, różnić może się także sposób podawania chemii. Najczęściej dokonuje się tego poprzez:

• iniekcje
• wlewy dotętnicze lub dożylne
• aplikację naskórną
• doustne podanie preparatu.

Chemioterapia: rodzaje

Terapie nowotworowe z użyciem związków chemicznych klasyfikuje się na wiele różnych sposobów. Jednym z systemów podziału może być rozdział pod względem liczby wykorzystywanych substancji czynnych:

• monoterapia – uwzględnia leczenie za pomocą jednego cytostatyku
• polichemioterapia – polega na zastosowaniu kilku leków w określonym schemacie leczenia.

Poszczególne rodzaje chemioterapii stosuje się na różnym etapie leczenia choroby. Przyjmując za kryterium podziału cel działania, możemy wyróżnić następujące typy:

Chemioterapia radykalna

Zakłada całkowitą eliminację komórek nowotworowych z organizmu. Stosowana jest najczęściej w leczeniu nowotworów hematologicznych, ale i guzów litych (np. w raku jądra).

Chemioterapia uzupełniająca (adjuwantowa)

Stosowana w celu usunięcia mikroprzerzutów komórek rakowych. Dobór terapii adjuwantowej za każdym razem określają czynniki rokownicze (odnoszące się do lokalizacji nowotworu) i predykcyjne (określające wrażliwość guza).

Chemioterapia wstępna (neoadjuwantowa)

Przeprowadzana przed planowaną operacją usunięcia guza. Ma za zadanie doprowadzić do zmniejszenia wymiarów nowotworu (jego obkurczenia) oraz zlikwidowania przerzutów, które w trakcie zabiegu mogą być niewidoczne. Terapia neoadjuwantowa zwiększa szanse na udaną operację.

Chemioterapia synchroniczna

Stosowana jednocześnie z równoległą radioterapią, w celu uzyskania jak najlepszych wyników leczenia. Część substancji cytostatycznych może „uwrażliwiać” komórki nowotworowe na działanie promieniowania jonizującego, jednocześnie spowalniając ich zdolności naprawcze.

Dzięki temu podwójnemu uderzeniu, komórki guza stają się bardziej podatne na leczenie.

Chemioterapia antyangiogeniczna

Stosowane związki niszczą sieć naczyń krwionośnych - otaczających i zasilających guz nowotworowy tlenem i związkami odżywczymi, a jednocześnie odprowadzających metabolity.

Jakie leki stosuje się w chemioterapii?

Wykorzystywane w chemioterapii leki cytostatyczne hamują podziały komórkowe, zwykle w określonej fazie cyklu komórkowego.

Rodzaj dobieranych leków zależy od rodzaju nowotworu i jego stadium rozwoju oraz stanu zdrowia pacjenta. Najczęściej wybierane grupy substancji to:

• leki alkilujące (np. cisplatyna, oksaliplatyna, cyklofosfamid) – ich mechanizm polega na tworzeniu wiązań chemicznych z grupami funkcyjnymi innych cząsteczek np. DNA, RNA lub enzymów, hamując ich funkcje. Działają niezależnie od fazy cyklu komórkowego.
• inhibitory wrzeciona mitotycznego (np. winkrystyna, winblastyna, paklitaksel)- zaburzają podział jądra komórkowego w czasie mitozy.
• inhibitory topoizomerazy II (np. etopozyd, tenipozyd) – zaburzają prawidłową replikację DNA w komórce nowotworowej
• antymetabolity (np. metotreksat, 5-fluorouracyl) – „podszywają się” pod związki wykorzystywane fizjologicznie w cyklu życiowym komórki nowotworowej, upośledzając jej podziały.
• antybiotyki cytostatyczne (np. doksorubicyna, daunorubicyna, mitoksantron) - działają wielotorowo, m.in. tworzą wolne rodniki, uszkadzając strukturę DNA i błon komórkowych.

Chemioterapia: skutki uboczne

Potencjalne niepożądane skutki chemioterapii są silnie związane ze stosowaną grupą substancji cytotoksycznych. Z założenia cytostatyki niszczą dzielące się komórki. Dlatego też będą oddziaływać negatywnie na wszystkie, także zdrowe tkanki organizmu, gdzie dochodzi do częstych podziałów komórkowych (jak np. skóra, błony śluzowe, szpik kostny czy komórki rozrodcze).

Najlepsze efekty najczęściej przynosi polichemioterapia, czyli stosowanie mieszanki preparatów (tzw. koktajli) o działaniu synergistycznym lub addytywnym.

Wyodrębnienie objawów charakterystycznych dla stosowania jednego składnika w takiej sytuacji może być utrudnione.

Objawami niepożądanymi, które towarzyszą praktycznie wszystkim zastosowanym lekom cytostatycznym są:

• nudności i wymioty
• wypadanie włosów
• uszkodzenie szpiku kostnego
• zaburzenia odporności

Niemniej jednak, nawiązując do wymienionych wyżej grup cytostatyków, można wyróżnić dodatkowe skutki uboczne.

Skutki uboczne leków alkilujących

Leki alkilujące często prowadzą do zaburzeń krzepnięcia krwi, zwłóknienia płuc, a także uszkodzenia nerek i dróg moczowych.

Starsze generacje analogów platyny, zaliczanej właśnie do leków o działaniu alkilującycm, często powodowały uszkodzenie słuchu, zaburzenia funkcji układu nerwowego (m.in ruchu i czucia) czy objawy grypopodobne.

Leki tzw. drugiej generacji, takie jak karboplatyna i oksaliplatyna, wykazują nieco mniej działań niepożądanych.

Skutki uboczne inhibitorów wrzeciona mitotycznego

W przypadku inhibitorów wrzeciona mitotycznego skutki mogą być poważniejsze. W opisach przypadków pacjentów wymienia się m. in. trwałe uszkodzenie szpiku kostnego oraz zapalenie nerwów i żył obwodowych.

Skutki uboczne inhibitorów topoizomerazy

Do popularnych skutków skutków oddziaływania inhibitorów topoizomerazy zalicza się m. in. uszkodzenia serca i małopłytkowość.

Skutki uboczne antymetabolitów

Z kolei zastosowanie w chemioterapii antymetabolitów, może prowadzić do hiperkalemii (patologicznego, podwyższonego stężenia jonów potasu we krwi), niedokrwistości, zapalenia nerwów czy rogówki.

Chemioterapia: od czego zależy występowanie skutków ubocznych?

Niestety, należy mieć świadomość, że każda chemioterapia wiąże się z dużym ryzykiem wystąpienia szeregu skutków ubocznych. Powikłania mogą też pojawić się w różnym czasie, zarówno bezpośrednio podczas terapii, po kilku tygodniach, a nawet latach.

Do najgorszych powikłań z pewnością należy zaliczyć te, które mają charakter nieodwracalny. O ile stany zapalne lub łysienie na ogół są problemem przemijającym, trwałe uszkodzenie organów wewnętrznych lub układu nerwowego trudno zignorować.

W skrajnych przypadkach (np. podczas uszkodzenia komórek płciowych) mówi się o tzw. toksyczności późnej, kiedy efekty cytostatyków ujawniają się w przyszłych pokoleniach.

Cytotoksyczność terapii chemicznych nie oznacza jednak, że u każdego pacjenta pojawią się wszystkie niedogodności o tym samym stopniu nasilenia. Często to, jak pacjent odpowie na dany typ chemioterapii, zależy od cech indywidualnych.

Dobierając składniki chemioterapii, zawsze dokonuje się uprzedniej oceny chorego. Modyfikuje się sposób dawkowania i stężenie substancji tak, aby schemat leczenia przyniósł jak najmniejsze ryzyko powikłań.

Aby ograniczyć dolegliwości, często kojarzy się kilka substancji o działaniu hamującym poszczególne objawy, modyfikuje dietę i styl życia pacjenta.

Chemioterapia: czy jest skuteczna?

Idealna terapia przeciwnowotorowa powinna „atakować” wybiórczo wcześniej zidentyfikowane komórki raka, nie wpływając negatywnie na zdrowe tkanki organizmu. Tego typu leczenie określanie jest mianem terapii celowanej.

Dzięki postępowi medycyny, powstało wiele leków i cząsteczek (jak choćby przeciwciała monoklonalne), które mogą specyficznie blokować określone szlaki metaboliczne lub receptory na powierzchni wybranych komórek.

Niestety, nie wszystkie nowotwory posiadają na swojej powierzchni specyficzne miejsca umożliwiające ich identyfikację i skierowanie takiego molekularnego „pocisku”. Właśnie wtedy z pomocą przychodzi chemioterapia, która działając ogólnoustrojowo, daje nadzieję na zapanowanie nad progresją choroby.

Ciągle trwają również badania nad syntezą nowszych cytostatyków, które będą działać bardziej swoiście i będą mniej toksyczne od leków starszej generacji.

Skuteczność podjętego leczenia zależy od wielu czynników. Do najważniejszych wskazań prognostyczno-predykcyjnych można zaliczyć:

• rodzaj nowotworu,
• fazę jego rozwoju
• i stopień złośliwości.
• Kluczowe znaczenie ma także ogólny stan zdrowia pacjenta (zwłaszcza wieku i występowania chorób współistniejących).

Podejmując walkę z rakiem za pomocą chemioterapii musimy być przygotowani na długi i uciążliwy proces leczenia. Biorąc pod uwagę wymienione wyżej szerokie spektrum skutków ubocznych, dotyczące wszystkich grup cytostatyków, trudno jednoznacznie wskazać na jeden typ chemioterapii o najgorszych powikłaniach.

Prawdopodobnie będą one zależeć od ilości wymaganych cykli oraz poszczególnych stężeń każdego leku w podawanej mieszaninie.

Dany pacjent może również subiektywnie odczuwać moc działania dobranych leków przeciwnowotworowych. Bez wątpienia jednak, podjęcie odpowiednio dobranej chemioterapii w wielu przypadkach daje duże szanse na całkowite wyzdrowienie i cieszenie się życiem.

Czytaj też:

• Chemioterapia: rodzaje. Jak działa chemioterapia?
• Jak się przygotować do chemioterapii - praktyczne rady
• Dieta w czasie i po chemioterapii - jadłospis i zasady
• Klasyfikacja nowotworów