Retinopatia paranowotworowa (CAR) – przyczyny, objawy i leczenie

Retinopatia paranowotworowa to choroba oczu prowadząca do postępującej utraty widzenia, która współistnieje z rakiem, tzn. może się pojawić u niektórych chorych na określone rodzaje nowotworów. Najczęściej diagnozuje się ją u pacjentów zmagających się z rakiem drobnokomórkowym płuc. Jakie są dokładne przyczyny i objawy retinopatii paranowotworwej? Na czym polega leczenie?

Spis treści

1. Retinopatia paranowotworowa - przyczyny
2. Retinopatia paranowotworowa - objawy
3. Retinopatia paranowotworowa - diagnoza
4. Retinopatia paranowotworowa - leczenie

Retinopatia paranowotworowa, inaczej retinopatia paraneoplastyczna lub retinopatia współistniejąca z rakiem (CAR - cancer-associated retinopathy), należy do grupy neurologicznych zespołów paranowotworowych – grupy chorób neurologicznych, które powstają w następstwie nowotworu, jednak nie są spowodowane jego miejscowym działaniem (naciek, ucisk) czy jego przerzutami do układu nerwowego. Zespół CAR najczęściej stwierdza się u chorych z rakiem drobnokomórkowym płuc. Inne nowotwory, które pojawiają się u osób z retinopatią paranowotworową, to rak piersi, rak jajników, macicy, grasiczak, rak żołądka, chłoniak Hodgkina, rak z komórek wątrobowych i potworniaki.

Retinopatia paranowotworowa - przyczyny

Główną rolę w procesie powstawania choroby odgrywa reakcja krzyżowa pomiędzy antygenami siatkówki (głównie białkiem zwanym rekoweryna), a przeciwciałami przeciw nim skierowanymi. Rekoweryna jest składnikiem czopków i pręcików – części oka, które są odpowiedzialne za prawidłowe widzenie. Rekoweryna odgrywa kluczową rolę w adaptacji do światła i ciemności.

Ekspresja rekoweryny przez tkanki nowotworowe pobudza produkcję przeciwciał onkoneuronalnych - anty-rekowerynowych (to najczęściej spotykane przeciwciała przeciwsiatkówkowe w zespole CAR, choć występuje także wiele innych). Przeciwciała te przedostają się przez barierę krew-siatkówka i docierają do warstwy komórek światłoczułych, a następnie zapoczątkowują śmierć komórek fotoreceptorowych siatkówki.

Retinopatia paranowotworowa - objawy

Objawy retinopatii paranowotworowej mogą się pojawić przed wykryciem nowotworu, lecz znane są również doniesienia o pojawieniu się objawów CAR jako następstwa pierwotnego procesu złośliwego. Do objawów retinopatii paranowotworowej można zaliczyć:

• światłowstręt (nadwrażliwość na światło)
• wrażenie migotania światła
• pierścieniowate mroczki w polu widzenia
• szybkie i bezbolesne obniżenie ostrości wzroku w obu oczach
• wrażenie widzenia przez mgłę
• ślepota zmierzchowa
• zaburzenie widzenia barw.

Retinopatia paranowotworowa - diagnoza

W przypadku ww. dolegliwości wykonuje się podstawowe badania okulistyczne, takie jak perymetria Goldmana (badanie pola widzenia), badanie dna oka w lampie szczelinowej i angiografia fluoresceinowa. W przypadku retinopatii paranowotworowej obserwuje się zwężenie naczyń tętniczych dna oka, a niekiedy zmiany w nabłonku barwnikowym siatkówki. Ponadto widoczne są: zblednięcie tarczy nerwu wzrokowego i łagodny odczyn zapalny w ciele szklistym.

Wykonuje się także elektroretinogram (ERG), który wykazuje  postępujące zaburzenie funkcji komórek fotoreceptorowych, objawiające się zmniejszeniem odpowiedzi pręcików i czopków. W przypadku podejrzenia zespołu CAR niezbędne są także badania krwi w celu oceny obecności przeciwciał przeciw rekowerynie w surowicy.

Retinopatia paranowotworowa - leczenie

Terapia obejmuje leczenie nowotworu, a także podawanie sterydów, plazmafarezę (zabieg oczyszczania krwi z niepożądanych elementów – w tym przypadku z przeciwciał przeciw rekowerynie) i dożylne wlewy immunoglobulin. Jednak trzy ostatnie metody leczenia przynoszą niewielkie efekty. Prowadzone są badania nad skutecznością blokerów kanału wapniowego i przeciwciał monoklonalnych.

Monika Majewska