Łzy - jak powstają?

Skąd się biorą łzy? Zwykle mówimy, że ze szczęścia, smutku, bólu - czyli uważamy je za przejaw emocji. Skupiamy się na psychice, zapominając o fizjologii. A przecież pełnią one bardzo ważną rolę ochronna dla oczu. Jak nasz organizm produkuje łzy i czemu one przede wszystkim służą?

Spis treści

1. Skąd się biorą łzy - rozprowadzenie łez
2. Skąd się biorą łzy - odprowadzenie łez
3. Skąd się biorą łzy - skład łez
4. Skąd się biorą łzy - właściwości łez

Skąd biorą się łzy? Nasze oczy produkują ok. 1-2 mikrolitra łez na minutę, ale u osób starszych proces ten jest znacznie powolniejszy, przez co seniorzy często narzekają na suchość oczu. U dzieci pierwsze łzy pojawiają się pod koniec pierwszego miesiąca życia.

W produkcję łez zaangażowanych jest aż 7 różnych gruczołów. Są to:

• gruczoł łzowy właściwy
• gruczoły łzowe dodatkowe Krausego
• gruczoły łzowe dodatkowe Wolfringa
• gruczoły Manza
• krypty Henlego
• gruczoły rzęskowe Molla
• gruczoły łojowe Zeissa

Łzy powstają w gruczole łzowym właściwym, który jest umiejscowiony w górnej części oczodołu. Ma on około 20 x 12 mm i dzieli się na część oczodołową i powiekową.

Łzy powstają także w gruczołach dodatkowych Krausego i Wolfringa.

Komórki kubkowe spojówki, krypty Henlego i gruczoły Manza produkują wydzielinę śluzową.

Gruczoły tarczkowe, gruczoły łojowe i rzęskowe produkują wydzielinę tłuszczową.

Podstawowe łzy wydzielane są w gruczołach dodatkowych.

W gruczole właściwym powstają łzy związane z:

• bólem
• drażnieniem nerwu wzrokowego lub węchowego
• mechanicznym uciskiem mięśnia okrężnego na gruczoł łzowy (dochodzi do niego podczas kichania, ziewania czy kaszlu)

oraz łzy emocjonalne (pochodzenia ośrodkowego).

Skąd się biorą łzy - rozprowadzenie łez

Łzy są rozprowadzane po oku dzięki pracy mięśni oka.

Gdy dojdzie do skurczu mięśnia okrężnego oka, łzy płyną wzdłuż pasemka łzowego przy powiece górnej w stronę nosa, następnie ku dołowi. Od strony skroniowej siłą ciężkości przesuwają się do dołu, tworząc pasemko łzowe powieki dolnej.

Oba te pasemka łączą się przy fałdzie półksiężycowatym i mięsku łzowym tworząc tzw. jeziorko łzowe.

Ruch powiek sprawia, że przy każdym mrugnięciu łzy rozprowadzane są równomiernie po powierzchni rogówki, tworząc tzw. film łzowy, który składa się z trzech warstw - zewnętrznej lipidowej (tłuszczowej), środkowej wodnej i wewnętrznej mucynowej (śluzowej).

Skąd się biorą łzy - odprowadzenie łez

Układ odprowadzający nadmiar łez do jamy nosowej stanowią kanaliki, woreczek łzowy i przewód nosowo-łzowy.

W prawidłowych warunkach znaczna część łez wyparowuje. Szybkość parowania łez zależy od szerokości szpary powiekowej, częstości mrugania, temperatury otoczenia oraz wilgotności powietrza. Naturalne parowanie łez sprawia, że tylko niewielka ich ilość przechodzi przez układ odprowadzający.

Łzy przepływają wzdłuż górnego i dolnego brzegu powiek dzięki zjawiskom włoskowatości. Tak dostają się do górnego i dolnego kanalika łzowego.

Podczas mrugania przytarczkową część mięśnia okrężnego oka wywiera nacisk na bańki łzowe, skracając i uciskając biegnący poziomo odcinek kanalików łzowych oraz ustawiając punkty łzowe przyśrodkowo.

Część łzowa mięśnia okrężnego oka kurczy się i uciska woreczek. Wytworzone w ten sposób dodatnie ciśnienie powoduje zasysanie łez z kanalików do woreczka łzowego.

Podczas otwierania oczu mięśnie rozluźniają się, kanaliki i woreczek łzowy poszerzają się, a powstałe ujemne ciśnienie, wraz z siłami kapilarnymi, sprawia, że łzy przemieszczają się do pustego woreczka łzowego.

Tam z powodu siły ciężkości i elastyczności tkanek przechodzą przez kanał nosowo-łzowy do dolnego przewodu nosowego.

Czytaj też: ŁZY: niedrożne kanaliki łzowe mogą wywoływać infekcje oka u dziecka

Skąd się biorą łzy - skład łez

Łzy (ciecz łzowa) to substancja, która nawilża i oczyszcza gałkę oczną oraz zabezpiecza powierzchnię spojówki i rogówki przed zarazkami, które mogłyby doprowadzić do infekcji oczu.

Łzy to przezroczysta ciecz. Głównym składnikiem łez jest woda. Poza nią składnikiem łez jest także:

• chlorek sodowy (około 0,9%) nadający im słonawy smak,
• białka (około 0,5-0,7%) - albuminy, lizozym (rozpuszcza błonę komórkową bakterii) i globuliny
• kwas askorbinowy
• cukier
• mocznik
• elektrolity (aniony chlorku i fosforu, kationy sodu i potasu)

Nasze łzy nie zawsze mają taki sam skład. A zależy to od funkcji, jaką łzy mają w danym momencie spełniać.

Jeżeli łzy pojawią się wskutek podrażnienia, zatarcia oka, działania silnego wiatru czy mroźnego powietrza czy też w chwili kasłania, zawierają więcej wody i przeciwciał, które pozwoliłyby powstrzymać rozwój ewentualnego zakażenia.

Gdy płaczemy z powodu silnych emocji, łzy zawierają więcej białka niż łzy podstawowe. W ich składzie pojawia się także prolaktyna, enkefalina leucynowa (ma działanie przeciwbólowe) oraz ACTH (hormon, który pobudza wydzielanie adrenaliny i kortyzolu).

Na wydzielanie łez mają wpływ także niektóre leki. Są to głównie preparaty działające na zakończenia nerwowe. Jako przykład takich leków można podać:

• leki psychotropowe
• leki stosowane w leczeniu poważnych schorzeń reumatologicznych
• tabletki antykoncepcyjne

Do leków, które ograniczają wydzielanie łez należy także atropina. Więcej łez pojawi się np. po pilokarpinie.

Są także schorzenia (np. zespół Sjögrena), które są przyczyną zmniejszonej produkcji łez.

Skąd się biorą łzy - właściwości łez

Główną funkcją łez jest nawilżanie oczu oraz ich odkażanie.

Film łzowy chroni przed także przed wysychaniem rogówki i spojówki.

Łzy mają właściwości bakteriobójcze, ponieważ zawierają m.in. lizozym, czyli białko kationowe, które rozkłada ścianki komórkowe bakterii.

Bakteriobójcze działanie łez odkrył Aleksander Fleming (twórca penicyliny). W czasie badań laboratoryjnych, na szkiełko ze szczepami bakterii przypadkiem kapnęła mu łza. Po kilku dniach Fleming obejrzał szkiełko i ze zdziwieniem zauważył, że na jego powierzchni nie ma bakterii. Naukowiec przebadał płyn łzowy i wykrył w nim lizozym.

To właśnie dzięki łzom przez oczy i nos nie wnikają do organizmu bakterie.

W przypadku podrażnienia oka łzy wydzielają się obficie, aby spłukać powierzchnię oka i oczyścić ją z ciała obcego.

Łzy mają też działanie przeciwbólowe, a to za sprawą enkefaliny leucynowej, która ma działanie przeciwbólowe.

O autorze

Anna Jarosz

Dziennikarka od ponad 40 lat zaangażowana w popularyzację edukacji zdrowotnej. Laureatka wielu konkursów dla dziennikarzy zajmujących się medycyną i zdrowiem. Otrzymała m. in. Nagrodę Zaufania „Złoty OTIS” w kategorii „Media i Zdrowie”, Wyróżnienie Św. Kamila przyznawane z okazji Światowego Dnia Chorego, dwukrotnie „Kryształowe Pióro” w ogólnopolskim konkursie dla dziennikarzy promujących zdrowie oraz wiele nagród i wyróżnień w konkursach na „Dziennikarza Medycznego Roku” organizowanego przez Ogólnopolskie Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia.

Przeczytaj więcej tekstów tej autorki

Anna Jarosz