Gruczoł tarczkowy (gruczoł Meibona)

Gruczoły Meiboma, nazywane także gruczołami tarczkowymi lub powiekowymi, to duże gruczoły łojowe, które znajdują się w tarczkach powiek. Gruczoły te syntezują i wydzielają lipidy oraz białka, które są dostarczane do brzegu górnej i dolnej powieki oka. Jakie są objawy dysfunkcji gruczołu Meibona?

Spis treści

1. Gruczoł Meibona - budowa
2. Gruczoł Meiboma - objawy dysfunkcji
3. Dysfunkcja gruczołów Meiboma - istota problemu
4. Gruczoł Meibona - badanie
5. Gruczoł Meiboma - jak dbać o oczy

1. Gruczoł Meibona - budowa
2. Gruczoł Meiboma - objawy dysfunkcji
3. Dysfunkcja gruczołów Meiboma - istota problemu
4. Gruczoł Meibona - badanie
5. Gruczoł Meiboma - jak dbać o oczy

Gruczoły Meiboma produkują systematycznie niewielką ilość wydzieliny tłuszczowej, która tworzy cienką warstwę tłuszczową filmu łzowego, zapobiegając parowaniu łez, zapewnia poślizg powiekom i chroni przed podrażnieniami powierzchnię oka oraz chroni przed przelewaniem się łez przez brzegi powiek i nadmiernym łzawieniem oczu.

Prawidłowe funkcjonowanie gruczołów Meiboma jest niezbędne dla prawidłowego widzenia i zdrowia powierzchni oka. 

Niestety, gruczoły tarczkowe nie zawsze funkcjonują prawidłowo. Gdy tak się dzieje mówimy o dysfunkcji gruczołów Meiboma (w skrócie MGD od angielskiej nazwy Meibomian gland dysfunction).

Gruczoł Meibona - budowa

Gruczoły Meiboma, w przeciwieństwie do innych gruczołów łojowych, nie mają bezpośredniego kontaktu z mieszkami włosowymi.

Każdy gruczoł Meiboma składa się z wielu gron wydzielania zawierających "meibocyty" (komórki wydzielające gruczołów Meiboma), kanalików bocznych, kanału centralnego i kanalika końcowego, który otwiera się w tylnej części brzegu powieki.

Liczba i objętość gruczołów Meiboma jest większa w górnej powiece, ale relatywny wpływ czynnościowy górnych i dolnych gruczołów powieki na film łzowy nie jest do końca wyjaśniony.

Nie określono dotychczas również źródła lub źródeł komórek macierzystych tych gruczołów.

Gruczoły Meiboma są gęsto unerwione, a ich funkcja jest regulowana przez:

• androgeny
• estrogeny
• progestyny
• kwas retinowy
• czynniki wzrostowe
• i prawdopodobnie przez neuroprzekaźniki

Gruczoły produkują lipidy polarne i niepolarne w złożonym i nie rozpoznanym dokładnie procesie. Lipidy te są wydzielane do kanalika w procesie holokrynowym.

Dostarczanie wydzieliny łojowej gruczołów do brzegu powieki występuje przy skurczu mięśnia podczas ruchu powieki.

Gruczoł Meiboma - objawy dysfunkcji

Prawidłowa wydzielina produkowana przez gruczoły Meiboma powinna być płynna i przezroczysta w temperaturze panującej w powiece oka. Gdy zmienia się gęstość wydzieliny i jej skład chemiczny, zmieniają się także jej właściwości.

Początkowo zaburzenia w wydzielaniu gruczołów powiekowych wywołują słabo odczuwalne objawy porannego dyskomfortu. Do objawów, które mogą świadczyć o nieprawidłowym funkcjonowaniu gruczołów tarczkowych należą:

• odczuwanie każdego mrugnięcia
• uczucie suchości, podrażnienia lub piasku pod powiekami
• pieczenie, klucie i zmęczenie
• stale odczuwanie dolegliwości w oku
• przejściowe uczucie ciała obcego
• nadmierne łzawienie
• problemy z czytaniem spowodowane dyskomfortem
• chwilowe rozmycie obrazu ustępujące po kilkakrotnym mrugnięciu

Dodatkowo na brzegach powiek i rzęsach może się pojawiać zaschnięta wydzielina przypominająca małe strupki, a brzegi powiek mogą być zaczerwienione.

Objawem schorzenia mogą być także często pojawiające się gradówki oraz nieprawidłowy, nieregularny wzrost rzęs.

Do tego dołącza się stan zapalny powierzchni oka i zespół suchego oka.

W wielu przypadkach stosowanie, nawet systematyczne, nawilżających kropli do oczu, nie przynosi oczekiwanej ulgi i łagodzi objawy jedynie na bardzo krótki czas.

Zaobserwowanie takich objawów powinno skłonić do wizyty u okulisty.

Dysfunkcja gruczołów Meiboma - istota problemu

Dysfunkcja gruczołów Meiboma jest spowodowana głównie przez zaczopowanie końcowego kanalika zgęstniałą, nieprzezroczystą wydzielinę łojową, która zawiera zrogowaciały materiał komórkowy.

Przyczyną zamknięcia kanalika jest nadmierne rogowacenie nabłonka kanalika i zwiększona lepkość wydzieliny gruczołów.

Wpływ na ten proces mają czynniki endogenne, czyli wiek, płeć, ale także zaburzenia hormonalne oraz czynniki egzogenne np. leki stosowane miejscowo.

Zamkniecie kanalika może prowadzić do:

• torbielowatych rozszerzeń wewnątrz gruczołowych
• zaniku meibocytow (komórek łojowych)
• zaniku gruczołów
• hyposekrecji

To objawy, które zazwyczaj nie są wywoływane przez komórki zapalne.

Końcowym efektem MGD jest zmniejszona obecność wydzieliny łojowej na brzegu powieki i w filmie łzowym.

Niedobór lipidów może spowodować:

• zwiększone parowanie i niestabilność filmu łzowego
• zwiększony wzrost bakterii na brzegu powieki
• suche oko z powodu nadmiernego parowania filmu łzowego
• uszkodzenie i zapalenie powierzchni oka

Gruczoł Meibona - badanie

Do diagnostyki morfologii gruczołów Meiboma wykorzystuje się badanie nazywane Meibografią.

Polega ono na wykonaniu zdjęć gruczołów w podczerwieni i ocenie prawidłowości ich wyglądu.

Meibografia jest badaniem bezbolesnym i nieinwazyjnym.

Gruczoł Meiboma - jak dbać o oczy

Osoby, które mają problemy z gruczołami tarczkowymi powinny bardzo starannie pielęgnować oczy i przestrzegać zasad higieny, ponieważ to dzięki niej można zapewnić prawidłowe funkcjonowanie gruczołów.

Przez prawidłowe funkcjonowanie należy rozumieć także ich drożność oraz regulację funkcji wydzielniczej.

Prawidłowa pielęgnacja powiek nie wymaga żadnej specjalistycznej wiedzy. Potrzebna jest natomiast staranność.

Co należy robić?

1. Ogrzewamy powiekę - ciepły okład pozwala podnieść temperaturę powieki i upłynnić zbyt gęstą wydzielinę. Aby tak się stało na zamknięte powieki, na 5-10 minut, przykładamy ciepły kompres. Można do tego użyć płatków kosmetycznych, gazy lub małego ręcznika. Kompres musi być dość ciepły. W aptekach można kupić kompresy żelowe, które przed użyciem trzeba ogrzać w gorącej wodzie. Można też zastosować specjalne okulary rozgrzewające powieki.
2. Masujemy powieki - masaż pozwala usunąć płynną wydzielinę z gruczołów w kierunku ich ujść na brzegach powiek, co wpływa na prawidłową pracę. Górną powiekę masujemy delikatnie, wykonując malutkie okrężne ruchy blisko rzęs. Dolną powiekę masujemy wykonując ruchy od środka powieki na zewnątrz. Podczas masażu delikatnie uciskamy powiekę.
3. Starannie oczyszczamy powieki i ich brzegi - czyszczenie brzegów powiek pozwala usunąć z nich zanieczyszczenia, zaschniętą wydzielinę i wszelkie drobnoustroje, które mogą sprzyjać rozwojowi stanu zapalnego. Powieki i ich brzegi oczyszczamy preparatami hipoalergicznymi przeznaczonymi do tego celu, ponieważ zawierają one substancje, które regulują pracę gruczołów tarczkowych oraz nie zawierają konserwantów i substancji drażniących. Nasączony wacik lub gazik nakładamy na zamknięte powieki i chwile trzymamy, aby zanieczyszczenia się rozpuściły. Teraz delikatnie masujemy ruchem okrężnym brzegi powiek. Kolejny ruch to oczyszczenie brzegów powiek u nasady rzęs. Należy to robić ruchem wymiatającym. Oczywiście do każdego oka używamy świeżego wacika.

O autorze

Anna Jarosz

Dziennikarka od ponad 40 lat zaangażowana w popularyzację edukacji zdrowotnej. Laureatka wielu konkursów dla dziennikarzy zajmujących się medycyną i zdrowiem. Otrzymała m. in. Nagrodę Zaufania „Złoty OTIS” w kategorii „Media i Zdrowie”, Wyróżnienie Św. Kamila przyznawane z okazji Światowego Dnia Chorego, dwukrotnie „Kryształowe Pióro” w ogólnopolskim konkursie dla dziennikarzy promujących zdrowie oraz wiele nagród i wyróżnień w konkursach na „Dziennikarza Medycznego Roku” organizowanego przez Ogólnopolskie Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia.

Przeczytaj więcej tekstów tej autorki

Anna Jarosz