Stenoza – czym jest? Objawy, diagnostyka i leczenie stenozy

Stenoza to termin medyczny, pochodzący z łaciny (stenosis). Stenoza to ogólne pojęcie, oznaczające zwężenie narządu. Stenoza nie jest więc konkretnym schorzeniem, gdyż może dotyczyć wielu narządów w naszym organizmie. W języku polskim, pojęcie stenozy przyjęło się używać przede wszystkim w odniesieniu do zastawek serca, kanału kręgowego, naczyń tętniczych oraz niektórych części przewodu pokarmowego. Stenoza każdego z tych narządów jest odrębną jednostką chorobową, różniącą się przebiegiem, objawami i sposobem leczenia. Dowiedz się, jakie są najczęstsze rodzaje stenozy, jak objawia się stenoza różnych narządów oraz w jaki sposób przebiega jej leczenie.

Stenoza, czyli zwężenie, może dotyczyć wielu narządów naszego organizmu. Pojęcie stenozy w łacinie wykorzystuje się w odniesieniu do większości narządów o budowie rurowatej: dróg oddechowych, przewodu pokarmowego, moczowodów czy naczyń krwionośnych. Każdy z tych narządów posiada światło, które w warunkach choroby może ulec zwężeniu. W języku polskim, terminu stenozy używa się w przypadku zaledwie kilku narządów.

Spis treści

1. Stenoza - czym jest?
2. Stenoza – najczęstsze postacie
• Stenoza aortalna
• Stenoza mitralna
• Stenoza kanału kręgowego
• Stenoza odźwiernika
• Stenoza tętnic

Stenoza - czym jest?

Pojęcie „stenoza” spotyka się najczęściej w odniesieniu do schorzeń kardiologicznych – o stenozie mówi się w kontekście zastawek serca. Ludzkie serce posiada cztery zastawki:

• dwudzielna,
• trójdzielna,
• płucna
• i aortalna.

Każda z zastawek może ulec patologicznemu zwężeniu. W odniesieniu do naszego serca, istnieją zatem cztery możliwe rodzaje stenozy, odpowiadające zwężeniu każdej z zastawek. Najczęstszą z nich jest stenoza aortalna, stanowiąca trzecią co do częstości występowania chorobę serca (po nadciśnieniu tętniczym i chorobie niedokrwiennej serca).

Pojęcie stenozy spotyka się również w innych działach medycyny – ortopedii, gastrologii czy angiologii. Przykłady schorzeń, których istotą jest zwężenie jakiegoś narządu, to:

• stenoza kanału kręgowego,
• stenoza odźwiernika
• czy stenoza tętnic.

Choroby te dotyczą zupełnie różnych lokalizacji w naszym organizmie, dlatego mimo wspólnego pierwiastka – stenozy, ich przebieg kliniczny jest odmienny.

Stenoza może mieć charakter zarówno wrodzony, jak i nabyty. Wrodzona stenoza narządu wynika najczęściej z nieprawidłowego rozwoju organów w trakcie życia płodowego. Przykładem takiego schorzenia jest stenoza odźwiernika (końcowej części żołądka). Tego typu stenoza jest zazwyczaj wykrywana w okresie dzieciństwa.

Stenoza nabyta jest najczęściej konsekwencją przewlekłego procesu chorobowego i występuje typowo u ludzi dorosłych. Przykładowo, stenoza zastawek serca może stanowić wadę wrodzoną, jednak znacznie częściej ma charakter nabyty.

Stenoza – najczęstsze postacie

Choć pojęcia stenozy można użyć do opisu zwężeń wielu narządów, w praktyce spotyka się je w nazwie kilku konkretnych schorzeń. Oto charakterystyka, objawy i metody leczenia najczęściej występujących rodzajów stenozy:

Stenoza aortalna

Stenoza aortalna to schorzenie, którego istotą jest zwężenie zastawki aortalnej. Zastawka aortalna to niewielka struktura położona w sercu. Zastawka aortalna oddziela lewą komorę serca od aorty – największej tętnicy naszego organizmu.

Główna rola zastawki aortalnej to zapobieganie zwrotnemu cofaniu się krwi z aorty do serca w trakcie jego rozkurczu. W zdrowym organizmie, w momencie skurczu serca zastawka aortalna otwiera się, dzięki czemu serce pompuje krew do aorty.

Stenoza aortalna oznacza zwężenie powierzchni zastawki aortalnej. Choć stenoza może wystąpić również w pozostałych zastawkach serca, to stenoza aortalna jest zdecydowanie najczęstszą z nich.

Jakie są skutki stenozy aortalnej? Zwężenie zastawki powoduje znaczne utrudnienie przepływu krwi z serca do aorty. W przypadku stenozy aortalnej, serce musi wytworzyć znacznie wyższe ciśnienia, aby móc dalej pompować krew. Serce staje się wówczas przeciążone – krew zalega w jego komorach i nie może przedostawać do aorty i dalszych tętnic. W ten sposób, odpowiednia ilość krwi nie może trafiać do pozostałych narządów organizmu. Pojawiają się omdlenia (z powodu chwilowego niedokrwienia mózgu) i bóle w klatce piersiowej. Inne objawy stenozy aortalnej to kołatania serca i ogólne osłabienie.

Najczęstszą przyczyną stenozy aortalnej jest zwyrodnienie postępujące wraz z wiekiem. W populacji osób powyżej 75 roku życia, częstość stenozy aortalnej wynosi aż 5%. Niewielka stenoza aortalna może nie dawać żadnych objawów – wówczas wymaga jedynie regularnej kontroli w badaniu echokardiograficznym serca (tzw. ECHO serca).

Ciężka stenoza aortalna, powodująca objawy kliniczne, jest wskazaniem do zabiegu wymiany zastawki aortalnej.

Stenoza mitralna

Stenoza mitralna to kolejny przykład choroby, której istotą jest zwężenie jednej z zastawek serca. Zastawka mitralna, nazywana również dwudzielną, występuje w lewej części serca i oddziela lewy przedsionek od lewej komory. W przeciwieństwie do stenozy aortalnej, która występuje głównie u ludzi w podeszłym wieku, stenoza mitralna często dotyczy również młodszych pacjentów.

Najczęstszą przyczyną powstawania stenozy mitralnej jest przebycie gorączki reumatycznej. Gorączka reumatyczna to choroba wywoływana przez paciorkowce, występująca najczęściej u dzieci. Jednym z typowych powikłań jest zajęcie zastawki mitralnej. Dzięki dostępności antybiotyków, takie powikłania obecnie spotyka się znacznie rzadziej niż w przeszłości. 

Stenoza mitralna, czyli zwężenie zastawki mitralnej, utrudnia przepływ krwi z lewego przedsionka do lewej komory. Krew zalegająca w lewym przedsionku powoduje jego znaczne powiększenie. Jeśli krew nie jest sprawnie pompowana przez serce, zalega w krążeniu płucnym. Pojawia się typowa duszność i kaszel. Jednocześnie niewystarczająca ilość krwi trafia do pozostałych narządów, co powoduje ogólne osłabienie.

Niewielką stenozę mitralną leczy się farmakologicznie, stosując leki przeciw niewydolności serca. W przypadku poważnej stenozy mitralnej, stosuje się dwa rodzaje zabiegów: poszerzanie zastawki za pomocą specjalnego balonika lub całkowitą jej wymianę.

Stenoza kanału kręgowego

Kanał kręgowy to przestrzeń wewnątrz kręgosłupa, wewnątrz której przebiega rdzeń kręgowy. Stenoza kanału kręgowego, czyli jego zwężenie, może powodować ucisk położonych w nim struktur nerwowych. S

tenoza kanału kręgowego może wystąpić w różnych odcinkach kręgosłupa:

• szyjnym,
• piersiowym,
• lędźwiowym
• lub krzyżowym.

W zależności od lokalizacji zwężenia, stenoza kanału kręgowego będzie powodowała różne objawy. Stenoza kanału kręgowego w odcinku szyjnym wywołuje dolegliwości w obrębie kończyny górnej. Pojawiają się bóle barku i ramienia, osłabienie mięśni czy utrudnienie wykonywania precyzyjnych ruchów dłonią.

Objawem stenozy kręgosłupa w odcinku szyjnym mogą być również nieprzyjemne mrowienia i drętwienia ręki.

Stenoza odcinka lędźwiowego wywołuje podobne dolegliwości, jednakże dotyczą one kończyn dolnych i pośladków. Ból występujący w stenozie lędźwiowej przypomina rwę kulszową – promieniuje od części lędźwiowej kręgosłupa w stronę dołu kończyny.

Z kolei stenoza końcowego (krzyżowego) odcinka kręgosłupa może powodować zaburzenia funkcji zwieraczy oraz problemy w oddawaniu moczu i stolca.

Istnieje wiele możliwych przyczyn stenozy kanału kręgowego:

• choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa,
• dyskopatia,
• choroby zapalne kręgosłupa,
• a także procesy nowotworowe.

W początkowych fazach stenozy kanału kręgowego, stosuje się zachowawcze metody leczenia (rehabilitacja, farmakoterapia). Jeśli jednak u podłoża stenozy kanału kręgowego leżą trwałe zmiany anatomiczne, najlepsze efekty przynosi leczenie operacyjne kręgosłupa.

Stenoza odźwiernika

Stenoza odźwiernika to przykład zwężenia narządu o charakterze wrodzonym. Odźwiernik to końcowa część żołądka, łącząca go z jelitem cienkim. Stenoza odźwiernika oznacza jego przerost i zwężenie, które uniemożliwia przesuwanie pokarmu z żołądka do dalszych części przewodu pokarmowego.

Stenoza odźwiernika zwykle daje objawy w pierwszych tygodniach życia dziecka. Jako pierwsze pojawiają się wymioty, których częstość ulega stopniowemu nasileniu. W zaawansowanej stenozie odźwiernika wymioty pojawiają się po każdym karmieniu.

Wymioty mają charakter gwałtowny, „chlustający”, dodatkowo towarzyszy im nieustanny głód dziecka.

Rozpoznanie stenozy odźwiernika można postawić w badaniu ultrasonograficznym (USG) jamy brzusznej.

Leczenie schorzenia polega na operacyjnym nacięciu i poszerzeniu odźwiernika. Zabieg pozwala w większości przypadków na całkowity powrót do zdrowia.

Stenoza tętnic

Stenoza naczyń tętniczych może dotyczyć wszystkich tętnic w naszym organizmie. Zdecydowanie najczęstszą przyczyną stenozy tętnic jest miażdżyca. Blaszki miażdżycowe w ścianach naczyń powstają na skutek wielu czynników:

• niewłaściwej diety,
• podwyższonego poziomu cholesterolu,
• zbyt małej aktywności fizycznej,
• palenia papierosów,
• a także czynników genetycznych.

Miażdżyca prowadzi do stopniowego zwężania, czyli stenozy naczyń krwionośnych. Najpoważniejsze skutki dotyczą stenozy tętnic szyjnych oraz wieńcowych. Tętnice szyjne prowadzą krew do mózgu, dlatego ich istotne zwężenie niesie za sobą ryzyko powstania udaru niedokrwiennego mózgu. Tętnice wieńcowe odpowiadają natomiast za ukrwienie mięśnia sercowego.

Stenoza tętnic wieńcowych powoduje chorobę niedokrwienną serca, która w zaawansowanych postaciach może wywołać zawał serca. Zwężenie naczyń tętniczych stosunkowo często dotyczy również tętnic kończyn dolnych.

Charakterystycznym objawem stenozy tętnic kończyn dolnych są bóle nóg i łydek, pojawiające się podczas chodzenia. Warto pamiętać, że stenoza naczyń tętniczych to schorzenie, w którym ogromną rolę odgrywa profilaktyka.

Zdrowy tryb życia, regularna aktywność fizyczna, dieta z ograniczeniem tłuszczów nasyconych i unikanie nałogów mogą znacząco spowolnić postęp miażdżycy.

W przypadku zaawansowanej stenozy naczyń tętniczych, stosuje się rozmaite zabiegi poszerzające ich światło (usuwanie blaszek miażdżycowych, tzw. „balonikowanie” lub zakładanie stentów).

Krzysztofa Białożyt