Objaw Chvostka - co oznacza? U kogo może wystąpić?

Weryfikacja

Autor: lek. Katarzyna Banaszczyk

Niedobór wapnia w naszym organizmie może objawiać się zarówno w sposób gwałtowny, czyli napadem tężyczki, jak i dawać bardziej subtelne objawy kliniczne, które należy w odpowiedni sposób wywołać. Czym jest objaw Chvostka i o czym świadczy jego wystąpienie?

Spis treści

1. Objaw Chvostka - co to?
2. Wapń i jego rola w organizmie
3. Objaw Chvostka - przyczyny
4. Objaw Chvostka, czyli tężyczka utajona
5. Niedobór wapnia a napad tężyczki
6. Równoważniki tężyczki - co to za objawy?
7. Niedobór wapnia i tężyczka - rozpoznawanie choroby
8. Objaw Chvostka - leczenie tężyczki

Objaw Chvostka jest charakterystyczny dla niedoboru wapnia w organizmie. O niedoborze tego pierwiastka mówimy wtedy, gdy jego stężenie całkowite w surowicy krwi jest mniejsze, niż 2,25 mmol/l. W mianownictwie medycznym niedobór wapnia nazywany jest hipokalcemią.

Objaw Chvostka - co to?

Na wstępie warto wyjaśnić sobie, czym jest opisywany w literaturze medycznej objaw Chvostka. Objaw Chvostka wywołujemy uderzając młoteczkiem neurologicznym w nerw twarzowy, a więc w miejsce zlokalizowane około 2 centymetrów do przodu od płatka ucha.

Po uderzeniu młoteczkiem w to miejsce dochodzi do widocznego gołym okiem skurczu mięśni twarzy. Objaw ten wywołuje lekarz w momencie, gdy zaczyna podejrzewać u pacjenta tak zwaną tężyczkę utajoną.

Wapń i jego rola w organizmie

Wapń to bardzo ważny pierwiastek, który charakteryzuje się wieloma funkcjami biologicznymi. Najważniejsze z nich to warunkowanie prawidłowego przebiegu zjawisk takich, jak:

• krzepnięcie krwi,
• przewodnictwo nerwowo-mięśniowe - bez wapnia procesy skurczu mięśni nie przebiegają prawidłowo,
• wydzielanie hormonów,
• aktywacja wielu enzymów.

W naszym organizmie wapń występuje zarówno w formie zjonizowanej, jak i związanej z białkami oraz w formie związanej z anionami. W praktyce medycznej zazwyczaj ocenia się całkowite stężenia wapnia w surowicy - takie badanie określa więc łączną ilość wapnia we krwi.

Objaw Chvostka - przyczyny

Jakie są najczęstsze przyczyny występowania objawu Chvostka? Są to przede wszystkim czynniki prowadzące do niedoboru wapnia w organizmie, do których zaliczamy:

• mała podaż wapnia w diecie,
• niedobór witaminy D,
• zaburzenia wchłaniania jelitowego - w tym przypadku mniej wapnia może się wchłonąć z pokarmów,
• nadmiar fosforanów w organizmie - fosforany to związki chemiczne zdolne do wiązania wapnia, co powoduje jego niedobór,
• stosowanie leków, nasilających utratę wapnia z moczem - do leków tych należą m.in. diuretyki pętlowe (czyli furosemid, torasemid),
• przyjmowanie leków, które inaktywują witaminę D - należą do nich leki przeciwpadaczkowe takie, jak pochodne hydantoiny i kwasu barbiturowego,
• niedoczynność przytarczyc - związana jest z niedoborem parathormonu, czyli hormonu, warunkującego odpowiednie stężenie wapnia w surowicy,
• uszkodzenie i niewydolność narządów, biorących udział w produkcji aktywnej formy witaminy D - mowa tutaj o wątrobie i nerkach,
• uszkodzenie mięśni szkieletowych - czyli rabdomioliza. Podczas rozpadu komórek mięśniowych dochodzi do uwolnienia dużej ilości fosforanów, które jak już wspomniano wiążą wapń,
• rozpad komórek nowotworowych, czyli tak zwany zespół lizy guza - mechanizm hipokalcemii w tym przypadku odpowiada powyżej opisanemu mechanizmowi związanemu z rabdomiolizą,
• przewlekłe stosowanie bisfosfonianów - są to leki stosowane w terapii osteoporozy.

Objaw Chvostka, czyli tężyczka utajona

Objaw Chvostka uważany jest za tak zwany symptom utajonej tężyczki. Mianem tężyczki nazywa się w medycynie nadpobudliwość spoczynkową mięśni, wynikającą z zaburzeń elektrolitowych, w tym z niedoboru wapnia.

Taka nadpobudliwość skutkuje symetrycznymi skurczami mięśni naszego ciała, które wpisują się w obraz kliniczny napadu tężyczki (taki napad będzie opisany w następnym akapicie).

Jednak w przypadku przewlekłego niedoboru wapnia możemy mieć do czynienia z tak zwaną tężyczką utajoną, którą demaskujemy właśnie za pomocą wywoływania objawu Chvostka. Tężyczka utajona nie objawia się charakterystycznymi skurczami całych partii mięśni, czyli napadem tężyczkowym.

Warto mieć świadomość, że objaw Chvostka to nie jedyny symptom tężyczki utajonej. Drugim objawem tego stanu klinicznego jest objaw Trosseau, czyli tak zwana „ręka położnika”.

Objaw ten wywołujemy poprzez uciśnięcie ramienia mankietem ciśnieniomierza. W tym celu konieczne jest napompowanie aparatu do 20 mm Hg powyżej ciśnienia skurczowego pacjenta.

Wykonanie takiej czynności powoduje zgięcie dłoniowe dwóch palców ręki - palca piątego i palca czwartego (palec pierwszy, drugi i trzeci pozostaje wyprostowany). Taki układ palców przypomina rękę lekarza podczas badania położniczego, z czego to wynika druga nazwa objawu Trosseau.

Niedobór wapnia a napad tężyczki

Objaw Chvostka, towarzyszący obniżonemu stężeniu wapnia zjonizowanego w surowicy zazwyczaj nie jest jedyny objawem tego zaburzenia.

Do innych symptomów, wpisujących się w obraz kliniczny hipokalcemii należy drętwienie, jak i skurcze mięśni rąk, które to mogą rozprzestrzeniać się na ramiona twarz i kończyny dolne.

Usta pacjenta z napadem tężyczki mogą przybrać tak zwany rybi kształt. Występowanie tych charakterystycznych skurczów mięśni organizmu nazywane jest napadem tężyczkowym. Podczas takiego napadu, pomimo symetrycznie występujących skurczów mięśni, świadomość pacjenta jest zachowana.

Równoważniki tężyczki - co to za objawy?

Objawy, które świadczą o niedoborze wapnia w organizmie to również:

• zaburzenia widzenia - takie, jak podwójne widzenie, światłowstręt,
• skurcz mięśni oskrzeli (co powoduje wystąpienia objawów podobnych do astmy) oraz skurcz krtani,
• skurcze tętnic - m.in. wieńcowych - co wywołuje typowe bóle dławicowe, tętnic mózgowych - co może objawiać się migreną, a nawet utratą świadomości, jak i tętnic brzusznych, co powoduje wystąpienie bólów brzucha.

Hipokalcemia może być również widoczna w elektrokardiogramie (EKG), jako wydłużenie odstępu QT.

Niedobór wapnia i tężyczka - rozpoznawanie choroby

Podstawowym badanie, pozwalającym na rozpoznanie hipokalcemii jest oznaczenie tego pierwiastka w surowicy krwi. Jeśli stężenie wapnia całkowitego w surowicy jest mniejsze, niż 2,25 mmol/l to mamy do czynienia z hipokalcemią. Warto również wykonać inne badania laboratoryjne, które mogą naprowadzić nas na potencjalną przyczynę niedoboru wapnia.

Do badań tych należy między innymi oznaczenie:

• stężenia kreatyniny - jest to parametr, który mówi nam o wydolności nerek. Jak już wspomniano, niewydolność nerek może predysponować do niedoboru aktywnej formy witaminy D, co z kolei powoduje spadek stężenia wapnia w surowicy,
• fosforanów - ich nadmiar powoduje obniżenie stężenia wapnia,
• magnezu - znacznie obniżony poziom tego pierwiastka powoduje obniżenie wydzielani parathormonu przez przytarczyczyce, co z kolei prowadzi do hipokalcemii,
• witaminy D - jej niedobór to częsta przyczyna hipokalcemii,
• parathormonu - jest to hormon produkowany przez przytarczyce, odpowiedzialny za regulację gospodarki wapniowej organizmu - niedobór parathormonu może świadczyć o niedoczynności przytarczyc,
• dobowe wydalanie wapnia wraz z moczem - pozwala nam na potwierdzenie utraty wapnia tą drogą.

Objaw Chvostka - leczenie tężyczki

Podstawowym działaniem w przypadku występowania tężyczki objawowej jest uzupełnienie brakującego pierwiastka. W tym celu podaje się drogą dożylna wapń w postaci związków:

• glukonolaktobionianu wapnia
• lub chlorku wapnia.

Zaleca się jednocześnie rozpoczęcie suplementacji doustnej - zarówno wapniem, jak i witaminą D.

W przypadku, gdy przyczyną niskiego poziomu wapnia w surowicy jest jego nadmierna utrata z moczem, to możliwe jest leczenie z wykorzystaniem tiazydu, czyli diuretyku, zmniejszającego utratę wapnia z moczem.

Podsumowując, gdy występują u nas objawy, mogące sugerować niedobór wapnia, to zdecydowanie warto udać się do naszego lekarza pierwszego kontaktu (lekarza rodzinnego), który ma możliwość oznaczenia poziomu wapnia w surowicy. Dzięki temu możemy w prosty sposób wykluczyć hipokalcemię.

Warto też w okresie od września do kwietnia pamiętać o suplementacji witaminy D. Większość Polaków ma niedobór tej ważnej substancji, która odpowiada między innymi za regulację gospodarki wapniowej organizmu.

Czytaj też: Tężyczka jawna i utajona - przyczyny, objawy i leczenie

lek. Katarzyna Banaszczyk