Hipokaliemia (niedobór potasu): przyczyny, objawy oraz leczenie

Hipokaliemia to zaburzenie elektrolitowe, w którym ilość jonów potasu w surowicy krwi wynosi poniżej 3,8 mmol/l. Dolegliwości, które pojawiają się, gdy masz niedobór potasu, zależą ściśle od wielkości deficytu tego pierwiastka. Niewielka hipokaliemia może być bezobjawowa i nie wpływać na organizm, natomiast jej ciężka postać może stanowić zagrożenie życia. Jakie są przyczyny i objawy niedoboru potasu? Jak przebiega leczenie hipokaliemii?

Spis treści

1. Hipokaliemia: przyczyny
2. Hipokaliemia: objawy
3. Hipokaliemia: diagnostyka
4. Hipokaliemia: leczenie

Hipokaliemia to zaburzenie wynikające ze zbyt niskiej podaży potasu w surowicy krwi (poniżej 3,8 mmol/l). Badania elektrolitów, podobnie jak badania morfologii krwi, wchodzą w skład podstawowych badań laboratoryjnych i dostarczają cennych informacji o stanie naszego organizmu. Biorąc pod uwagę częstość występowania hipokaliemii warto odpowiedzieć sobie na pytania: Jakie są przyczyny hipokaliemii? Jakie są jej objawy? Jak leczyć hipokaliemię?

Hipokaliemia: przyczyny

Jest wiele mechanizmów prowadzących do obniżonej zawartości potasu w naszym organizmie:

• Najczęstszą przyczyną hipokaliemii jest utrata potasu z organizmu.

Do takiej sytuacji może dojść w wyniku utraty wody z naszego ciała. Nasilone wymioty, biegunki wyniku zatrucia lub infekcji przewodu pokarmowego, wiążą się z odwodnieniem, a przy okazji utratą jonów potasowych, sodowych czy chlorkowych. Objawy mogą pojawić się już po kilku dniach trwania tych dolegliwości. Szczególną uwagą należy otoczyć dzieci, u których do zaburzeń gospodarki elektrolitowej może dojść szybciej niż u dorosłych, a objawy są zwykle bardziej nasilone.

• Jako kolejną przyczynę hipokaliemii należy wymienić stosowanie niektórych leków wpływających na "wypłukiwanie" potasu z naszego organizmu.

Należą do nich diuretyki pętlowe (takie jak furosemidum) i tiazydowe. Stosowane są one w leczeniu nadciśnienia tętniczego lub w terapii obrzęków o różnej etiologii (zastoinowa niewydolność serca, marskość wątroby, zaburzenia czynności nerek). Substancje te powodują usuwanie wody z organizmu wraz z moczem, a taki stan sprzyja przy okazji utracie makroelementów - zwłaszcza potasu. Kolejna grupa leków sprzyjających hipokaliemii to leki przeczyszczające. Usuwają potas przez przewód pokarmowy, a ich przedawkowanie wiąże się z występowaniem biegunki i istotną klinicznie utratą płynów oraz elektrolitów.

Do obniżenia poziomu potasu we krwi przyczyniają się także powszechnie stosowane w wielu chorobach układu oddechowego (astma, zapalenia płuc) glikokortykosteroidy oraz antybiotyki z grupy aminoglikozydów (gentamycyna). Istnieje także grupa leków stosowana w terapii ciężkich zakażeń grzybiczych (amfoterycyna) i niektórych nowotworach (cisplatyna), która ze względu na swoje działanie nefrotoksyczne wpływa negatywnie m.in. właśnie na poziom potasu.

O działaniu ubocznym w postaci hipokaliemii należy również pamiętać stosując popularne w ostatnim czasie zioła chińskie. Warto tutaj zaznaczyć, że stosowanie tego typu preparatów bez odpowiedniej wiedzy i dokładnego zapoznania się ze składem danego specyfiku, może spowodować nie tylko zaburzenia elektrolitowe ale doprowadzić do uszkodzenia wątroby lub nerek.

Dwie ostatnie grupy leków, które są bardzo często stosowane przez pacjentów, a których działanie oprócz leczniczego może spowodować napływ jonów potasu z przestrzeni zewnątrzkomórkowej do komórki a tym samym obniżyć poziom potasu we krwi to beta mimetyki (salbutamol) - stosowane m.in. jako leki pierwszego rzutu u pacjentów z astmą oskrzelową, oraz insulina przyjmowana podskórnie przez pacjentów w jednej z najważniejszych chorób cywilizacyjnych naszych czasów czyli cukrzycy.

Dlatego tak istotna jest utarta już przez media fraza "przed użyciem skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą". Odpowiednie dawki leków, a nie rzadko suplementacja jonu potasu podczas terapii, pozwoli uniknąć wielu niepożądanych efektów.

• Ze zmniejszonym poziomem potasu w surowicy wiąże się także znaczna grupa zaburzeń endokrynologicznych.

Zaliczyć tu możemy m.in. hiperaldosteronizm pierwotny (zespół Conna), którego najczęstszą przyczyną jest gruczolak nadnerczy, rzadziej ich rozrost. Aldosteron to hormon produkowany w nadnerczach. Odpowiedzialny jest za wtórną reabsorbcję jonów sodu w nerkach oraz wydalanie jonów potasu. Gdy do produkcji tego hormonu dochodzi poza nadnerczami, mówimy o wtórnych hiperaldosteronizmie. Stan ten może być związany np. z nowotworami: przykładem są rak jajnika albo rak nerki.

Nowotwór złośliwy o nazwie VIP-oma należący do rzadkich guzów neurendokrynnych, wydziela znacznie ilości wazoaktywnego peptydu jelitowego wywołując obfitą biegunkę, która może osiągać objętość nawet kilkunastu litrów na dobę! Objawami będą nie tylko skrajne odwodnienie, hipokaliemia ale również kwasica metaboliczna i zaburzenia rytmu serca.Nie jest to cała lista przypadków, które mogą wywołać hipokaliemię. Zwężenie tętnicy nerkowej czy zespół Barttera to stany patologiczne, które także objawiają się miedzy innymi hipokaliemią.

Zobacz: objawy niedoboru potasu

Zobacz galerię 7 zdjęć

Hipokaliemia: objawy

Objawy hipokaliemii zależą od stopnia niedoboru tego pierwiastka. Najbardziej ogólne objawy to osłabienie mięśni, wielomocz czy wzmożone pragnienie. Wiele z tych objawów wynika z porażenia mięśni gładkich wskutek obniżonej pobudliwości mięśniowo-nerwowej. Tak na przykład, porażenie mięśni pęcherza moczowego doprowadzi do zatrzymania moczu, a mięśniówki jelita wywoła zaparcia, wtórnie doprowadzając do wymiotów czy nudności.

Pojawić mogą się również bolesne skurcze mięśni oraz parestezje rąk i nóg. Zaburzenia neurologiczne mogą objawiać się jako osłabienie odruchów ścięgnistych czy też ich całkowite zniesienie.

Bardzo poważnym i niebezpiecznym skutkiem hipokaliemii są zaburzenia rytmu serca. Pobudzenia dodatkowe lub częstoskurcze nadkomorowe odczuwane są przez pacjenta jako tzw. "kołatanie serca".

Pojawić się mogą również tzw. bloki serca. Upraszczając, są to stany, w których czas między poszczególnymi skurczami serca niebezpiecznie się wydłuża. Stanem najpoważniejszym - bezpośrednio zagrażającym życiu w przypadku hipokaliemii jest migotanie komór. Ich szybka oraz nieskoordynowana praca upośledza całkowicie wyrzut krwi z serca do aorty, a tym samym rozprowadzanie jej po organizmie. Jedyną możliwością leczenia w tym przypadku jest wykonanie resuscytacji krążeniowo-oddechowej oraz defibrylacja.

Przyczyną zgonu u pacjentów z ciężką hipokaliemią mogą być także rabdomioliza – czyli rozpad tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej. Prowadzi ona ostatecznie do ostrej niewydolności nerek. To stan chorobowy, który odpowiednio wcześnie wykryty jest całkowicie odwracalny. Objawy hipokaliemii ustępują po wyrównaniu zaburzeń elektrolitowych.

Hipokaliemia: diagnostyka

Najważniejszą częścią procesu diagnostycznego w hipokaliemii jest oznaczenie stężenie jonów potasu w surowicy krwi. Równolegle lekarz powinien zebrać dokładny wywiad, mając na uwadze takie przyczyny jak stosowanie leków diuretycznych czy objawy zaburzeń endokrynologicznych.

Hipokaliemia: leczenie

W pierwszej kolejności należy usunąć przyczynę niskiego poziomu potasu w organizmie. Następnym krokiem będzie wyrównywanie jego poziomu oraz leczenie pozostałych często towarzyszących zaburzeń wodno-elektrolitowych np. kwasicy metabolicznej.

Lekkie stadia hipokaliemii możemy wyrównywać poprzez spożywanie owoców bogatych w potas (banany, soki owocowe), wyrównywanie znacznych niedoborów może wymagać podaży preparatów doustnych, zwykle pod postacią chlorku potasu (KCl).

Ciężka hipokaliemia, związana z zaburzeniami akcji serca to wskazanie do podaży potasu pozajelitowo, z równoczesnym monitorowaniem poziomu pierwiastka w surowicy. Ma to na celu uniknięcie przedawkowania leku i wywołania hiperkaliemii.

Oporna na leczenie hipokaliemia może wynikać z towarzyszącej jej hipomagnezemii. Leczenie hipokaliemii musi przebiegać pod nadzorem lekarza ponieważ bardzo łatwo o przedawkowanie preparatów i wywołanie wielu skutków niepożądanych.Źródło:http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1742-1241.2009.02051.x/full