Hałas – wpływ na człowieka i skutki zdrowotne

Weryfikacja

Autor: Krzysztofa Białożyt

Hałas wpływa na nasz organizm bardziej, niż dotychczas przewidywano. Skutki zdrowotne hałasu dotyczą nie tylko narządu słuchu, ale całego układu nerwowego i sercowo-naczyniowego. Dowiedz się, czym jest hałas, jakie są źródła hałasu, jaki jest wpływ hałasu na organizm, jakie zagrożenia niesie praca zawodowa w hałasie oraz jakie są sposoby ochrony przed hałasem?

Spis treści

1. Hałas – czym jest?
2. Źródła hałasu
3. Hałas – wpływ na organizm
4. Hałas a praca zawodowa
5. Hałas – badania profilaktyczne
6. Hałas – jak się chronić?

Hałas we współczesnym świecie życie towarzyszy nam na każdym kroku – podczas pracy, w czasie wolnym, a nawet w trakcie snu. Hałasu nie da się całkowicie uniknąć, ale warto chronić się przed jego nadmiarem. Życie w otoczeniu hałasu niesie za sobą wiele konsekwencji zdrowotnych.

Hałas – czym jest?

Hałas to zbiór głośnych dźwięków, wywołujących nieprzyjemne wrażenie i przeszkadzających w wykonywaniu codziennych czynności. Ludzkie ucho jest zdolne do odbierania dźwięków o natężeniu 0-120 dB. Szept to przykład odgłosu na poziomie 20 dB, normalna rozmowa – 60 dB, a startujący samolot – 140 dB.

Za próg hałasu szkodliwego WHO uznaje dźwięk o natężeniu 80 dB. Długotrwałe narażenie na taki hałas może mieć niekorzystne skutki zdrowotne. Hałas powyżej 130 dB uszkadza mechanicznie ucho i wywołuje ból.

Warto pamiętać, że hałas to nie tylko nagłe, bardzo głośne dźwięki. Długotrwałe narażenie na odgłosy o niższym natężeniu (60-90 dB) utrudnia koncentrację i wpływa negatywnie na samopoczucie. Podobny efekt wywołują dźwięki o zmiennej amplitudzie, które irytują znacznie bardziej, niż hałas o stałym natężeniu.

Oprócz hałasu słyszalnego, na co dzień jesteśmy również narażeni tzw. hałas niesłyszalny. Jest to szczególny rodzaj hałasu, którego ludzkie ucho nie jest w stanie usłyszeć – dźwięki znajdują się poza zakresem częstotliwości, które możemy świadomie odbierać.

Taki hałas pozostaje niesłyszalny, ale może wywierać wpływ na nasz organizm. Przykładem hałasu niesłyszalnego są infradźwięki – drgania mechaniczne o niskiej częstotliwości, które silnie oddziałują na narządy wewnętrzne.

Źródła hałasu

Niezależnie od miejsca pracy i trybu życia, wszyscy żyjemy w narażeniu na hałas. Według Światowej Organizacji Zdrowia, hałas zajmuje drugie miejsce na liście czynników środowiskowych, stanowiących największe zagrożenie dla zdrowia publicznego (na pierwszym miejscu znajduje się zanieczyszczenie powietrza).

Skąd bierze się hałas w naszym otoczeniu? Oto jego główne źródła:

• hałas komunikacyjny – pochodzi z transportu drogowego, kolejowego i lotniczego. W Polsce szczególnym problemem jest pierwszy z nich. Ruchliwa ulica generuje stały hałas o natężeniu 70-80 dB. Stały rozwój sieci drogowej oraz wzrost liczby pojazdów niosą ryzyko dalszego nasilenia problemu hałasu komunikacyjnego. Podczas pomiarów drogowego w 2019 roku, na 92% skontrolowanych polskich dróg otrzymano wyniki przekraczające dopuszczalne normy (60 dB w porze dziennej). Jeszcze bardziej dokuczliwe może być mieszkanie w terenach przylotniskowych, gdzie dobowa średnia natężenia hałasu osiąga nawet 100 dB. Wraz z rozwojem sieci komunikacyjnej podejmowane są próby ograniczenia emisji dźwięków. Do najczęściej stosowanych rozwiązań należą ekrany dźwiękoszczelne oraz ograniczenie ruchu w godzinach nocnych.
• hałas przemysłowy – obejmuje dźwięki pochodzące z zakładów przemysłowych. Głównym źródłem hałasu przemysłowego są przedsiębiorstwa budowlane, produkcyjne, rolnicze oraz usługowe. Wszystkie obiekty przemysłowe są objęte przepisami prawnymi, regulującymi dopuszczalny poziom emitowanego hałasu (Prawo ochrony środowiska). Przeprowadzone w roku 2019 pomiary monitoringowe hałasu przemysłowego w Polsce wykazały, że dopuszczalny poziom hałasu został przekroczony w 23% skontrolowanych zakładów.
• hałas komunalny – to wszystkie dźwięki docierające do naszego mieszkania, pochodzące z jego najbliższego otoczenia (budynek mieszkalny, osiedle). Źródłem hałasu komunalnego mogą być instalacje techniczne w budynku, skrzypiące drzwi na klatce schodowej czy uciążliwi sąsiedzi. Dopuszczalny poziom dźwięku w pomieszczeniach mieszkalnych to 40 dB w dzień i 30 dB w nocy. W przypadku narażenia na hałas komunalny przekraczający normy, należy zwrócić się do powiatowego oddziału Państwowej Inspekcji Sanitarnej – organu nadzorującego natężenie czynników szkodliwych (w tym akustycznych) w miejscu naszego zamieszkania.
• hałas w środowisku pracy – jego poziom jest uzależniony od miejsca naszego zatrudnienia. „Zwykły” szum biurowy to natężenie dźwięków w wysokości 60-70 dB. Największe zagrożenie hałasem niesie praca w budownictwie, przemyśle chemicznym, górnictwie oraz przemyśle ciężkim (nawet 130 dB). Praca w hałasie jest czynnikiem ryzyka zawodowego uszkodzenia słuchu. Zgodnie z przepisami BHP, najwyższe dopuszczalne natężenie hałasu w ciągu 8-godzinnego dnia pracy wynosi 85 dB.
• hałas domowy – to ogół dźwięków pochodzących z naszego mieszkania. Włączony telewizor i radio, pracujące urządzenia elektryczne czy głośna muzyka to dźwięki, na które jesteśmy narażeni nawet w trakcie wypoczynku. W przeciwieństwie do pozostałych rodzajów hałasu, hałas domowy w dużej mierze zależy od nas samych. Chcąc zadbać o swój zmysł słuchu, warto maksymalnie go ograniczyć i polubić odpoczynek w ciszy.

Hałas – wpływ na organizm

O tym, że hałas negatywnie wpływa na narząd słuchu, wiadomo nie od dziś. Nie wszyscy są jednak świadomi, że niekorzystne oddziaływanie hałasu może dotyczyć całego organizmu. Najnowsze badania naukowe wskazują na związek hałasu z takimi schorzeniami jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca czy choroba wrzodowa. Hałas wywiera również istotny wpływ na układ nerwowy oraz kondycję psychiczną.

Aby zrozumieć wpływ hałasu na narząd słuchu, warto zapoznać się ze sposobem działania zmysłu słuchu. Przetwarzanie dźwięków przez nasze uszy zaczyna się w przewodzie słuchowym. Fala akustyczna przechodzi przez niego, trafiając na końcu na błonę bębenkową.

Drgania powietrza wprawiają błonę w ruch, który zostaje przeniesiony na łańcuch kosteczek słuchowych w uchu środkowym: młoteczek, kowadełko i strzemiączko.

Dalsze przetwarzanie dźwięku odbywa się w uchu wewnętrznym, tzw. błędniku. Energia fali dźwiękowej wprawia w ruch płyn znajdujący się wewnątrz błędnika.

Drgania płynu pobudzają receptory słuchowe, a następnie za pośrednictwem nerwu słuchowego przekazują sygnał do mózgu, gdzie ostatecznie odbierany jest sygnał dźwiękowy.

W jaki sposób hałas może uszkodzić zmysł słuchu?

Nagły dźwięk o zbyt dużym natężeniu niesie ryzyko tzw. ostrego urazu akustycznego. Najczęściej dochodzi do niego wskutek wybuchu petardy lub wystrzału z broni palnej. Wewnątrz ucha może dojść uszkodzenia lub całkowitego rozerwania błony bębenkowej, przemieszczenia kosteczek słuchowych lub zniszczenia komórek ucha wewnętrznego.

Z kolei długotrwałe narażenie na hałas o umiarkowanym natężeniu może powodować przewlekły, postępujący niedosłuch. Granicą natężenia dźwięków, które przy regularnym narażeniu mogą być szkodliwe dla narządu słuchu, jest 80 dB.

Długotrwały hałas wywołuje nieodwracalne zmiany w uchu – dochodzi do przesunięcia progu słyszenia i zmiany wrażliwości zmysłu słuchu. Zwykła mowa może stać się niesłyszalna, a dźwięki – trudne do rozróżnienia.

Negatywne działania hałasu sięgają daleko poza nasze uszy. Skutki zdrowotne hałasu mogą dotyczyć pozornie niezwiązanych układów – pokarmowego, sercowo-naczyniowego czy hormonalnego. Hałas jest udowodnionym czynnikiem o działaniu stresogennym, co pociąga za sobą szereg negatywnych konsekwencji.

Narażenie na hałas wywołuje wzrost ciśnienia krwi, a w dłuższej perspektywie – zwiększa ryzyko nadciśnienia tętniczego. Najnowsze badania naukowe wykazują związek hałasu z rozwojem choroby niedokrwiennej serca i zawału serca. Wydzielanie hormonów stresu w odpowiedzi na hałas zwiększa ryzyko otyłości, cukrzycy i choroby wrzodowej.

Hałas stanowi duże obciążenie dla naszego układu nerwowego. Nawet dźwięki o niewielkim natężeniu (<35 dB) mogą nas rozpraszać i dekoncentrować. Organizm funkcjonujący w warunkach hałasu przeznacza mnóstwo energii na to, by się przed nim chronić.

Hałas jest stresorem dla układu nerwowego – może wywoływać niekorzystne zmiany emocjonalne, rozdrażnienie, a nawet agresję.

Narażenie na hałas może uniemożliwiać wypoczynek, ponieważ zmysł słuchu działa nieprzerwanie, również w trakcie snu. Chcąc zadbać o odpowiednią regenerację układu nerwowego, niezbędny jest odpoczynek w ciszy.

Hałas a praca zawodowa

Hałas stanowi jedno z najczęstszych zagrożeń występujących w miejscu pracy. Uszkodzenie słuchu wywołane hałasem należy do najpowszechniejszych chorób zawodowych. Według danych GUS, w Polsce liczba osób pracujących w warunkach zagrożenia hałasem wynosi 187,5 tysiąca (dane z 2017).

Na hałas w środowisku pracy szczególnie narażone są osoby zatrudnione w sektorach przetwórstwa przemysłowego, górnictwa, budownictwa oraz transportu. Praca w warunkach narażenia na hałas jest objęta szeregiem wymogów i przepisów prawnych, które mają na celu ochronę zdrowia pracowników.

Kontrola hałasu w środowisku pracy odbywa się na wiele sposobów. Dopuszczalne narażenie na hałas nie może przekraczać 85 dB w przeliczeniu na 8-godzinny dzień pracy. Bardziej restrykcyjne normy obowiązują osoby młodociane (max. 80 dB) oraz kobiety w ciąży (max. 65 dB).

Przepisy określają również maksymalny poziom hałasu, który nie może zostać przekroczony w żadnym momencie pracy (maksymalny poziom dźwięku A – 115 dB, szczytowy poziom dźwięku C – 135 dB). Długość pracy w ciągłym hałasie na poziomie 95-100 dB nie może przekraczać 40-100 minut dziennie. Z kolei praca w hałasie 110 dB może trwać maksymalnie 10 minut dziennie.

Pracodawca jest zobowiązany do regularnych pomiarów hałasu w środowisku pracy. W przypadku narażenia pracowników na natężenie hałasu przekraczające dopuszczalne normy, obowiązkiem pracodawcy jest wdrożenie odpowiednich działań.

Ochrona pracowników może odbywać się poprzez skrócenie czasu pracy w narażeniu na hałas, zapewnienie odpowiednich środków ochrony indywidualnej (nauszniki i wkładki przeciwhałasowe) lub odpowiednie dostosowanie miejsca pracy (ekrany akustyczne, obudowy dźwiękochłonne).

Pracodawca jest również zobowiązany do zapewnienia pracownikom regularnych badań profilaktycznych słuchu.

Hałas – badania profilaktyczne

Rodzaj i zakres badań lekarskich, które powinny być wykonywane u pracowników narażonych na hałas w miejscu pracy, są określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia. Zgodnie z nim, pracodawca ma obowiązek skierować pracownika na wstępne i okresowe. Te ostatnie powinny być regularnie powtarzane: przez pierwsze 3 lata pracy co rok, a następnie co 3 lata.

Do podstawowych badań profilaktycznych, wykonywanych u pracowników narażonych na hałas, należą:

• badanie otolaryngologiczne
• oraz audiometria tonalna.

Badanie otolaryngologiczne obejmuje ocenę anatomiczną ucha za pomocą otoskopu oraz orientacyjne badanie słuchu z wykorzystaniem szeptu.

Audiometria tonalna pozwala na obiektywną ocenę progu słyszenia. Podczas badania pacjent zakłada specjalne słuchawki, które podają dźwięki o określonym natężeniu i wysokości. Zadaniem pacjenta jest zasygnalizowanie momentu, w którym usłyszy najcichszy z podawanych dźwięków. Każde ucho sprawdzane jest osobno.

Audiometria tonalna pozwala na wczesne wykrywanie ubytków słuchu oraz ocenę ich rodzaju i pochodzenia. Dodatkowo możliwe jest wykonanie tzw. audiometrii mowy – badania oceniającego zdolność rozumienia słyszanych słów.

Jeżeli istnieją ku temu wskazania, diagnostyka narządu słuchu może zostać rozszerzona o dodatkowe badania. Do zaawansowanych metod oceny słuchu należą m.in. tympanometria, otoemisja akustyczna oraz słuchowe potencjały wywołane (ABR). Tympanometria to badanie pozwalające na ocenę błony bębenkowej.

Za pomocą tympanometrii diagnozowane są uszkodzenia ucha środkowego, obejmujące błonę bębenkową oraz kosteczki słuchowe. Drugie z wymienionych badań – otoemisja akustyczna – ocenia stan ślimaka w uchu wewnętrznym.

Z kolei słuchowe potencjały wywołane rejestrują odpowiedź mózgu na bodźce dźwiękowe. Jest to jedno z najbardziej zaawansowanych badań audiologicznych, które pozwala zdiagnozować nieprawidłowości na wszystkich etapach drogi słuchowej.

Hałas – jak się chronić?

Świadomość szkodliwości hałasu jest pierwszym krokiem do zmniejszenia jego negatywnego wpływu na nasze zdrowie.

Chcąc chronić się przed hałasem, powinniśmy działać wielotorowo. Na początku warto zastanowić się, jak można zredukować ilość hałasu, która towarzyszy nam na co dzień. Unikanie głośnego słuchania muzyki, zmniejszenie głośności telewizora czy zamontowanie okien dźwiękoszczelnych w domu to przykłady zmian, które mogą radykalnie zmniejszyć ilość otaczającego nas hałasu.

W przypadkach, kiedy musimy przebywać w hałaśliwym otoczeniu, warto zadbać o odpowiednią ochronę – nauszniki lub zatyczki (dotyczy to również miejsca pracy).

Pamiętając o tym, że hałas wiąże się z ogromnym stresem dla naszego organizmu, planujmy wypoczynek w ciszy. Relaks na łonie natury zapewni detoks od głośnych dźwięków i pozwoli na regenerację całego układu nerwowego.

Czytaj też: Naukowcy: narażenie na hałas drogowy zwiększa ryzyko demencji

Krzysztofa Białożyt