Efekt brzasku dotyczy tylko tych osób. Na czym polega?

Efekt brzasku, często określany również jako "fenomen świtu" lub hiperglikemia poranna występuje w źle kontrolowanej lub niewykrytej cukrzycy. Każdy z tych terminów oznacza wzrost stężenia glukozy we krwi obserwowany w godzinach porannych. Jego bezpośrednią przyczyną jest naturalny wyrzut hormonów. Kogo może dotykać i w jaki sposób mu zapobiec?

Prawidłowy poziom stężenia glukozy we krwi, mierzonej na czczo po nocnym odpoczynku u osób zdrowych powinien mieścić się w zakresie 70–90 mg/dl, zaś u osób chorujących na cukrzycę w granicach 100–110 mg/dl. W przypadku efektu brzasku jest on jednak znacznie wyższy i po obudzeniu może wynosić nawet 180–250 mg/dl (10–13,09 mmol/l).

Hiperglikemia poranna może dawać typowe objawy wysokiego poziomu cukru we krwi - to najczęściej nadmierne pragnienie, uczucie głodu, a także drażliwość i rozmazany obraz. Gdy stężenie glukozy przekracza 250 mg/dl (13,9 mmol/l), może się też pojawić silny ból głowy, a także nudności i wymioty.

Skąd się bierze i kogo dotyczy efekt brzasku?

Do efektu brzasku dochodzi na skutek naturalnej aktywności hormonów takich jak glukagon, kortyzol, adrenalina i hormon wzrostu. Są one niezbędne nam do obudzenia się i porannego "rozruchu". W najwyższym stężeniu wydzielane są między godziną 3 a 6 rano.

Hormony te dają znak wątrobie, by zwiększyła produkcję glukozy, dostarczającej energii. To z kolei zwiększa poziom cukru we krwi.

Na wzrost poziomu glukozy natychmiast reaguje trzustka, uwalniając odpowiednią ilość insuliny, która pomaga regulować stężenie glukozy we krwi.

Mechanizm ten jest jednak nieskuteczny u chorych na cukrzycę - zarówno typu 1, jak i typu 2, zawodzi również u osób z insulinoopornością i stanem przedcukrzycowym. Dlatego właśnie to w tej grupie chorych pojawia się efekt brzasku. 

Dotyczy tych chorych, u których choroba jest źle kontrolowana, lub wręcz niewykryta (statystyki pokazują, że tylko w Polsce może być to nawet 3 mln osób).

Zjawisko to występuje często u chorych na cukrzycę typu 1 dzieci w okresie pokwitania i w ich przypadku ma związek przede wszystkim z procesem wydzielania hormonu wzrostu przez przysadkę mózgową, co ma miejsce właśnie w godzinach nocnych.

Jak ustalić, czy to efekt brzasku?

Istnieje prosty sposób, który pozwoli ocenić, czy faktycznie mamy do czynienia poranną hiperglikemią. Wystarczy przez kilka dni mierzyć cukier o określonych godzinach - około północy, następnie o 4 i 6 rano, a potem ponownie, tuż po przebudzeniu.

O efekcie brzasku można mówić, jeśli glikemia mierzona około północy mieści się w normie, a od 4 rano stopniowo wzrasta. Bardzo skutecznym sposobem na wykrycie tego zjawiska jest również ciągłe monitorowanie glikemii za pomocą specjalnego urządzenia, które mierzy poziom glukozy co kilka minut przez całą dobę.

Porannej hiperglikemii można zapobiec

Ryzyko wystąpienia efektu brzasku można zmniejszyć. Najważniejsza jest właściwa kontrola glikemii, co można osiągnąć:

• przyjmując leki zalecone przez lekarza w określony przez niego sposób (pomocne bywa zażywanie leków o późniejszej godzinie)
• dbając o właściwą masę ciała
• zwiększając aktywność fizyczną
• jedząc śniadania
• jedząc na kolację mniej tłuszczów i węglowodanów, za to więcej białka
• zakładając pompę insulinową (u chorych przyjmujących insulinę).

Katarzyna Hubicz